Lijn van de Nederlandse troonopvolging

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

De lijn van de Nederlandse troonopvolging bepaalt wie bij het overlijden of aftreden van het Nederlandse staatshoofd de volgende Koning(in) wordt. In principe gaat het koningschap bij overlijden van de Koning over op zijn wettige nakomelingen, waarbij het oudste kind voorrang heeft. De precieze regels voor de erfopvolging zijn vastgelegd in de grondwet (artikel 24 tot en met 31).

Inhoud 1 Huidige lijn 2 Geschiedenis 3 Regels 3.1 Bloedverwantschap 3.2 Staten-Generaal 3.3 Regent

[bewerk] Huidige lijn

Kort gezegd gaat het koningschap over op de oudste nakomeling van de Koning (en vervolgens diens eventuele nakomelingen), dan de volgende nakomeling, etc, vervolgens de nakomelingen van zijn ouder, etc, tot en met de derde graad van bloedverwantschap. Zie onder voor meer details. Volgens deze regels zijn de troonopvolgers op dit moment:

1. | | Z.K.H. Prins Willem-Alexander, Prins van Oranje, Prins der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Jonkheer van Amsberg
2. | +-- H.K.H. Prinses Catharina-Amalia der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau
3. | +-- H.K.H. Prinses Alexia der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau
4. | +-- H.K.H. Prinses Ariane der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau
5. | | Z.K.H. Prins Constantijn der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Jonkheer van Amsberg
6. | +-- Eloise, Gravin van Oranje-Nassau, Jonkvrouwe van Amsberg
7. | +-- Claus-Casimir, Graaf van Oranje-Nassau, Jonkheer van Amsberg
8. | +-- Leonore, Gravin van Oranje-Nassau, Jonkvrouwe van Amsberg
9. | H.K.H. Prinses Margriet der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, Prinses van Lippe-Biesterfeld
10. +-- Z.H. Prins Maurits van Oranje-Nassau, van Vollenhoven
11. +-- Z.H. Prins Bernhard van Oranje-Nassau, van Vollenhoven

De regels stellen dat een troonopvolger die trouwt zonder parlementaire toestemming, van de troonopvolging wordt uitgesloten, tezamen met de nakomelingen uit dit huwelijk. Voor de huidige lijn is dit het geval bij de prinsessen Irene en Christina en bij de prinsen Friso, Pieter-Christiaan en Floris.

[bewerk] Geschiedenis

Sinds het begin van de Nederlandse monarchie in 1814 was het mogelijk voor vrouwen om staatshoofd te worden. Dit in tegenstelling tot sommige andere monarchieën uit die tijd, die de opvolgingsregels uit de Salische Wet toepasten, wat inhoudt dat alleen mannelijke nakomelingen het koningschap kunnen erven. Wel kwamen vrouwen pas in aanmerking als er geen mannen meer waren. De Grondwet van 1814 stelt dat de oudste zoon van de Vorst (of zijn zonen) hem opvolgt, en anders de broer van de Vorst of zijn zonen. Pas bij een algeheel gebrek aan mannen, wordt de Vorst opgevolgd door zijn oudste dochter. De eerste Grondwet van het Koninkrijk der Nederlanden van 1815 beschrijft dezelfde regels. In de Grondwet van 1887 werd het "agnatisch-cognatisch" eerstgeboorterecht aangenomen, waardoor het koningschap overgaat op de eerstgeboren zoon en bij gebrek aan zonen op de eerstgeboren dochter.

Toen in 1890 Koning Willem III zoonloos stierf, kon als gevolg van deze regels Koningin Wilhelmina haar vader opvolgen als staatshoofd. In Luxemburg, waarvan Willem III groothertog was, was echter nog steeds de Salische Wet van toepassing. Men moest daar teruggaan in de stamboom tot aan een tak van het Huis Nassau die niet in mannelijke lijn was uitgestorven: dit was de Walramse linie en Walrams afstammeling Adolf werd groothertog. In 1983 werd het volledig eerstgeboorterecht ingevoerd, waardoor een eerstgeboren dochter hoger in de troonopvolging komt te staan dan een later geboren zoon. Overigens zou de troonopvolging niet anders zijn verlopen als het volledig eerstgeboorterecht al in 1814 zou zijn ingevoerd. Het oudste (levende) kind van het staatshoofd was namelijk in alle gevallen een man, of een vrouw zonder (levende) broers.

[bewerk] Regels

Volgens de grondwet wordt het koningschap vervult door de wettige opvolgers van Koning Willem I. Overigens is er in het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden sprake is van de wettige nakomelingen van Koningin Juliana. Dit is te verklaren uit de tijd van creatie van het Statuut.

[bewerk] Bloedverwantschap

Anders dan in bijvoorbeeld de lijn van de Britse troonopvolging, die in principe onbeperkt is, is de Nederlandse lijn beperkt tot drie graden van bloedverwantschap. Dit houdt in dat voor een zittende Koning, zijn kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen in zijn lijn zitten, maar niet zijn achterachterkleinkinderen, vervolgens wel zijn broer/zussen en hun kinderen, maar niet hun kleinkinderen, vervolgens wel zijn ooms/tantes, maar niet hun kinderen, en ten slotte ook niet zijn oudooms/oudtantes. Als gevolg hiervan zijn in de huidige lijn de kinderen van Prins Maurits en Bernhard uitgesloten van troonopvolging en wanneer Prins Willem-Alexander de troon bestijgt, zullen ook zij zelf worden uitgesloten. Deze regel werd in de Grondwetswijziging van 1922 ingevoerd, daarvoor was de troonsopvolging in principe onbeperkt. Zo was in 1922 Juliana de eerste in de lijn van troonsopvolging, gevolgd door Willem Ernst van Saksen-Weimar-Eisenach en zijn kinderen op de tweede tot en met zesde plaats. Willem Ernst was de kleinzoon van Prinses Sophie, de zus van Koning Willem III, en hij en zijn kinderen scheelden vijf resp. zes graden van bloedverwantschap met Wilhelmina. De volgende plaatsen waren voor Louise van Zweden (kleindochter van Prins Frederik, die de broer was van Willem II) en haar (klein)kinderen. Na 1922 werden deze mensen uitgesloten en was Juliana de enige in de lijn van troonopvolging.

Voor de troonopvolging wordt het kind waarvan een vrouw zwanger is als reeds geboren aangemerkt. Maar komt dat kind dood ter wereld, dan wordt het geacht nooit te hebben bestaan. Dit is van belang wanneer de Koning overlijdt of afstand doet terwijl zijn enige nakomeling het ongeboren vrucht is. Zonder deze bepaling gaat in dit geval de troon over op zijn broer of zus of anders zijn oom of tante en diens nakomelingen. Als gevolg van deze bepaling zal uiteindelijk het ongeboren kind Koning worden, tenzij het dood ter wereld komt.

[bewerk] Staten-Generaal

In bepaalde gevallen moet het parlement besluiten nemen aangaande het koningschap; in dergelijke gevallen komen de Staten-Generaal in verenigde vergadering (dus Eerste en Tweede Kamer tezamen) bijeen. (Als hieronder over Staten-Generaal wordt gesproken, worden de Staten-Generaal in verenigde vergadering bedoeld.)

De Staten-Generaal kunnen met een twee derde meerderheid besluiten een persoon van erfopvolging uit te sluiten, maar alleen in uitzonderlijke omstandigheden; bovendien moet het voorstel door de regering worden ingediend. Het is niet mogelijk de Koning zelf "af te zetten". Wel kan worden verklaard dat de Koning niet in staat is het koninklijk gezag uit te oefenen, maar dit is gewoonlijk alleen het geval bij ziekte. De ministerraad besluit hiertoe en de Staten-Generaal moeten het daarmee eens zijn.

Verder besluiten de Staten-Generaal (in gewone meerderheid) over instemming met het huwelijk van iemand die de troon kan erven. Als de Koning overlijdt of afstand doet zonder dat er een troonopvolger is, of als het vooruitzicht bestaat dat dat gaat gebeuren, dan kan er een opvolger benoemd worden bij wet. De Kamers worden dan ontbonden, er worden nieuwe verkiezingen gehouden en de nieuw gekozen Staten-Generaal moeten dan met twee derde meerderheid voor deze wet stemmen. Vervolgens gaat het koningschap over op deze benoemde persoon en zijn nakomelingen. Overigens hebben de Staten-Generaal niet de plicht om een nieuwe Koning te kiezen, ze hebben alleen de plicht erover te beraadslagen. Het kan dus voorkomen dat er geen nieuwe Koning gekozen wordt.

[bewerk] Regent

Als een Koning jonger is dan achttien jaar (of zelfs nog slechts een ongeboren vrucht is), wordt het koninklijk gezag in zijn plaats uitgeoefend door een regent, die door Staten-Generaal wordt benoemd. Wie die regent is, vermeldt de Grondwet niet, maar wordt voor elk nieuw staatshoofd in een nieuwe wet geregeld. Zo stelt de Regentschapswet 1981 dat wanneer Prins Willem-Alexander Koning wordt, maar nog geen 18 is, Prins Claus regent is, met Prinses Margriet als vervanger, als Prins Claus daartoe niet in staat is. Vermoedelijk wordt bij het aantreden van Willem-Alexander als Koning een nieuwe wet aangenomen die het regentschap voor Prinses Amalia regelt. De Grondwet regelt overigens wel dat wanneer de Koning het koninklijk gezag tijdelijk neer moet leggen, zijn nakomeling die zijn vermoedelijk opvolger is, automatisch regent is (mits die nakomeling meerderjarig is). Dit was het geval in 1947 en 1948 toen Koningin Wilhelmina om gezondheidsredenen niet in staat was te regeren en Prinses Juliana tijdelijk regent werd.

Als er geen persoon is die het koninklijk gezag uitoefent, wordt het koninklijk gezag uitgeoefend door de Raad van State. Dit kan het geval zijn wanneer de Koning minderjarig is of wanneer de Koning het gezag tijdelijk heeft neergelegd en er in beide gevallen (nog) geen regent benoemd is. Het kan ook voorkomen dat er geen Koning is. Dit is mogelijk wanneer de Koning overlijdt of aftreedt terwijl er geen opvolger is. Zolang er geen regent of een nieuwe Koning is benoemd, oefent de Raad van State het koninklijk gezag uit.