Krukas

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

In het rood een krukas die via de drijfstangen in verbinding staat met de zuigers van een verbrandingsmotor.

Krukas van een 1-cilindermotor

Een kruk(-)as is een excentrische as die een translerende beweging omzet in een roterende beweging, en is een essentieel onderdeel van de meeste diesel-, benzine- en andere verbrandingsmotoren. Ook in molens, en met name in zaagmolens, komt een krukas voor, maar dan om een roterende beweging om te zetten in een translerende beweging.

Meestal dient een krukas om de translatie van de zuigers om te zetten naar de gewenste cirkelbeweging van de wielen zodat er gereden kan worden. Maar ook in de elektrotechniek en vele andere technische disciplines wordt de krukas gebruikt om bewegingsenergie om te zetten.

Simpel gezegd is de werking als volgt; een krukas is een ronde staaf met daarop één of meerdere uitsteeksels (krukken) die via een drijfstang in verbinding staan met de bewegende zuigers. Als de zuiger beweegt, wordt de kruk weggeduwd en gaat de krukas draaien. Er zijn talloze vormen en maten, afhankelijk van de toepassing en de fabrikant, en soms is een krukas niet eens als zodanig herkenbaar omdat deze ook weer gemonteerd kan worden. De krukassen in de radiaalmotoren van vliegtuigen bijvoorbeeld zien er totaal anders uit dan die van een scooter.

Een krukas is een belangrijk onderdeel in bijna alles wat een gemotoriseerde beweging maakt, en ze moeten tot op de millimeter nauwkeurig ontworpen worden omdat er veel druk op komt te staan. Bovendien hebben ze soms een zeer hoge rotatiesnelheid waardoor een kleine constructie- of montagefout tot grote beschadigingen kan leiden.

De krukas is uitgevonden door Al-Jazari, een Arabische uitvinder in 13de eeuws Irak (Mesopotamia).^[1]

In Nederland is de krukas omstreeks 1592 opnieuw uitgevonden door de simpele boer Cornelis Corneliszoon van Uitgeest. Op 15 december 1593 is er octrooi voor verleend en op 6 december 1597 is octrooi verleend voor een verbeterde versie. Cornelis van Uitgeest paste het toe in een houtzaagmolen, waarvan de tekeningen bewaard zijn gebleven. Door de krukas verliep het zagen 30 keer sneller dan het handzagen.