Kluger Hans

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Kluger Hans was een paard waarvan begin 20e eeuw werd beweerd dat het rekenen en diverse andere vaardigheden had geleerd. Zijn eigenaar, Wilhelm von Osten zou hem dit bijgebracht hebben. Het paard reageerde op vragen met knikken, nee schudden en het tikken van getallen met het voorbeen. Omdat er geen duidelijke bewijzen van bedrog waren, besloot een groep wetenschappers onder leiding van psycholoog Carl Stumpf dat de zaak verder onderzocht moest worden. Hiermee werd Stumpfs medewerker Oskar Pfungst belast.

Pfungst stelde allereerst vast dat Kluger Hans nog steeds kon rekenen ook als Wilhelm von Osten niet aanwezig was. Er was dus duidelijk geen bedrog in het spel - ook als Pfungst alleen was met Kluger Hans, werden de meeste opgaven foutloos gedaan. Echter, bij verdere onderzoekingen bleek dat er toch iets anders dan rekenvaardigheid gebruikt werd. Pfungst liet bijvoorbeeld het paard getallen zien en vroeg hem om het nummer te tikken. Als Pfungst zelf de getallen ook kon zien, was Kluger Hans vrijwel altijd correct (98%), maar als Pfungst de getallen zelf niet zag, was het paard meestal verkeerd (8% juist).

Uit deze en soortgelijke experimenten concludeerde Pfungst dat Hans gebruik maakte van onbewuste hints van zijn eigenaar en mensen uit het publiek, in hun gelaatsuitdrukking en houding. In het bijzonder was het zo, dat een kleine knik met het hoofd (om naar de voeten van het paard te kijken) werd uitgevoerd als het paard moest beginnen te tikken, en het hoofd weer omhoog ging als het benodigde aantal bereikt werd. Als extra bewijs voor zijn hypothese leerde Pfungst zichzelf ook de methoden die Hans gebruikte, en bereikte scores tot 90% correct als hij op de tafel een aantal tikken gaf gelijk aan het geheime getal dat iemand in gedachten had.

De vondst van Pfungst had belangrijke implicaties voor het onderzoek op terrein van de dierpsychologie, effecten van psychofarmaka en sociaalpsychologische interventies. Hierbij bestaat altijd het gevaar dat onderzoeker of interviewer onbewust door zijn/haargedrag of lichaamstaal het gedrag van proefpersoon of ondervraagde in een bepaalde richting stuurt. Dit verschijnsel (ook wel samengevat als Kluger Hans effect) kan met de dubbelblind methode worden ondervangen. Dit is een onderzoeksmethode waarbij de onderzoeker/ondervrager zelf niet op de hoogte is van de juiste oplossing van het probleem, of aard van de behandelingsgmethode.