Ketjen

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Ketjen is het kenmerkende deel van de naam van een Nederlands chemiebedrijf, opgegaan in Akzo Nobel. De naam verwijst naar medeoprichter en later enig firmant Gerard Tileman Ketjen. De naam wordt nog gebruikt voor een industrieterrein in Amsterdam-Noord.

[bewerk] Geschiedenis

De oprichting van het bedrijf vond plaats in 1835 te Amsterdam als 'eener fabryk van vitrioololie'. De fabriek werd gebouwd in Amsterdam op een open terrein, Trapjesschans geheten, ter plaatse van de huidige Marnixstraat tussen de Leidsegracht en de Stadsschouwburg tegenover de Overtoom. Deze fabriek was nodig omdat de afscheidingsoorlog met België woedde, wat tot dan toe de belangrijkste leverancier van zwavelzuur was.

In verband met een stadsuitbreiding moest in 1880 de fabriek worden verplaatst naar de Kostverlorenvaart bij het einde van de Overtoom.

In 1900 bouwde Ketjen een zwavelzuurfabriek op de Nieuwendammerham aan de noordzijde van het IJ. Dit was het begin van het industrieterrein Van Hasseltkanaal-Oost, in Amsterdam-Noord beter bekend als Ketjen. Hier konden grote schepen komen, waardoor export mogelijk werd. In 1916 kwam er ook een zoutzuurfabriek. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd veel zuur gebruikt voor de productie van springstoffen, en ook voor de glasfabricage was het zuur onontbeerlijk.

Na een recessie werd in 1929 een nieuwe zwavelzuurfabriek gebouwd, die vooral voor de kunstmestfabriek Mekog in IJmuiden ging produceren.

In 1935 werden twee uitvindingen gedaan die tot nieuwe activiteiten leidden:

• Piet Smit vond een procedé uit waarbij zaagsel met zwavelzuur bewerkt werd, waarbij actieve kool ontstond, dat gebruikt werd als ontkleuringsmiddel in de bietsuikerindustrie. De dochter Activit ging dit produceren.
• De Saar vond een waterontharder uit, waarmee ketelvoedingswater voor schepen behandeld werd.

In 1937 werd de zwavelzuurfabriek sterk uitgebreid, en nieuwe fabrieken voor sulfiet, bisulfiet en kaliumpermanganaat werden gebouwd. De laatste werd gebruikt voor saccharine, een kunstmatige zoetstof.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het bedrijf zwaar beschadigd: de geallieerden bombardeerden de opslag in 1943, waarbij veel zwavelzuur vrijkwam. De Duitsers vernielden in 1944 de kranen en transportinstallaties.

In oktober 1945 begint de productie weer, en in 1947 wordt een fabriek voor zwaveldioxide en een laboratorium gebouwd.

In 1953 wordt onder Amerikaanse licentie een katalysatorfabriek gebouwd (Ketjen Catalyst). De katalysatoren waren bedoeld voor olieraffinaderijen, zoals de ontzwaveling van ruwe aardolie. Een aantal jaren wordt, samen met het Amerikaanse bedrijf Cabot, een roetfabriek voor de autobandenindustrie gebouwd, Ketjen Carbon geheten.

In 1960 werden fabrieken gebouwd voor bisfenol en voor weekmakers voor de plasticindustrie.

Uiteindelijk fuseerde Ketjen in 1962 met Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie tot Koninklijke Zout Ketjen, een bedrijf dat door verdere fusies zou uitgroeien tot het Akzo Nobel concern.

De werkgelegenheid in de industrie nam geleidelijk af, en het getal van meer dan 1000 medewerkers verminderde gestaag, onder meer door vervroegde uittreding, zoals in 1978.

De zwavelzuurfabrieken werden in 1999 verkocht aan PVS Chemicals, de Belgische dochter van het amerikaanse PVS Chemicals Inc. Hier werkten nog ongeveer 25 mensen, maar in 2004 ging PVS failliet en nam Akzo Nobel de fabrieken weer over.

De katalysatorfabrieken kwamen in 2004 in handen van Albemarle Catalysts Company. Dit bedrijf produceert en doet onderzoek naar katalysatoren voor de petrochemische industrie. Er werken ongeveer 500 mensen in onderzoekslabs en een drietal fabrieken.

De naam Ketjen leek door dit alles verdwenen, maar in 2006 dook ze weer op, toen een joint-venture werd bereikt tussen Albemarle en het aan Honeywell gelieerde bedrijf UOP LLC. Deze joint-venture ging Nippon Ketjen heten en zou katalysatoren voor de petrochemische industrie gaan produceren en verkopen.

[bewerk] Milieu

Hoewel tegenwoordig ISO 9000 en ISO 14000 standaarden hoog in het vaandel staan, is dat wel eens anders geweest. Ontsnappende zwaveldampen vanuit het pand aan de Trapjesschans verjoegen ooit de toeschouwers uit de toenmalige houten Stadsschouwburg. Nadat het bedrijf naar de Overtoom verhuisde, waren het de tuinders die regelmatig hun groenten door giftige dampen en zwavelhoudende neerslag zagen verdorren. Het bedrijf was genoodzaakt schadevergoedingen aan de gedupeerde tuinders te betalen, en deze situatie heeft jarenlang voortgeduurd.

[bewerk] Chronologie

• 1835 - Oprichting door firmanten G.H. Ketjen, B.Tideman en J.L.Jarman.
• 1860 - Firma G.H. Ketjen wordt N.V. Maatschappij voor Zwavelzuurbereiding v/h G.T. Ketjen en Co.
• 1881 - Overname van de in 1863 door Mouthaan opgerichte zwavelzuurfabriek te Uithoorn.
• 1900 - Bouw zwavelzuurfabriek aan het IJ. Verhuizing uit de bebouwde kom.
• 1914 - Ingebruikname zoutzuurfabriek.
• 1916 - Sluiting van de zwavelzuurfabriek in Uithoorn en productie verplaatsing naar Amsterdam-Noord.
• 1929 - Voetbalvereniging voor kantoorpersoneel (K.M.V.Z., opgegaan in s.v. Kadoelen).
• 1935 - 100-jaar Ketjen (koninklijk predicaat?).
• 1937 - Uitbreiding zwavelzuurfabriek tot de grootste in Europa.
• 1943 - Geallieerd bombardement (28 juli) doet duizenden tonnen zwavelzuur in het IJ belanden.
• 1944 - Duitsers leggen productie lam (september).
• 1953 - Bouw katalysatorfabriek. Spoorpont over het IJ. Verdere uitbreidingen zwavelzuurfabriek.
• 1962 - Fusie met Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie tot Koninklijke Zout Ketjen (KZK).
• 1967 - Ketjen wordt onderdeel van Koninklijke Zout Organon en uiteindelijk van AKZO (het latere Akzo Nobel).
• 1970 - Joint-venture met Sumitomo Mining co.: 'Nippon Ketjen Co.', thans onderdeel Albemarle Catalysts.
• 2000 - Akzo verkoopt zwavelzuurfabriek aan PVS Chemicals uit België.
• 2004 - Faillissement PVS Chemicals Holland BV. Akzo Nobel neemt de boedel over.
• 2004 - Albemarle Catalysts uit de VS neemt de katalysatorfabrieken van Akzo Nobel over.