Jacques Presser

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Jacques (Jacob) Presser (Amsterdam, 24 februari 1899 - Amsterdam, 30 april 1970) was een Nederlands historicus, schrijver en dichter die vooral bekend is geworden om zijn boek Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945 over de geschiedenis van de Nederlandse Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Inhoud

1 Levensloop
- 1.1 Tweede Wereldoorlog
- 1.2 Universiteit
2 Werk
3 Naleven
4 Werken
5 Prijzen
6 Zie ook
7 Externe links

[bewerk] Levensloop

Presser werd geboren in de vroegere Amsterdamse Jodenbuurt in een vrij arm, socialistisch Joods gezin dat zijn joodse wortels had afgeschud; zijn vader was diamantbewerker. Zelf was Presser tijdens zijn latere leven ook links van politieke opvatting.

Tijdelijk woonde het gezin ook nog een poosje in Antwerpen daar zijn vader daar emplooi had gevonden nadat hij werkloos was geworden. Presser hield er een enigszins Vlaams accent aan over, waaraan hij zijn bijnaam De Belg dankte.

Het gezin Presser keerde na een paar jaar weer terug naar Amsterdam. Hier trachtte de begaafde Presser de HBS te volgen maar dat mislukte met als gevolg dat hij - met meer succes - naar de handelsschool ging. Vervolgens was hij tegen zijn zin een tweetal jaren kantoorbediende, deed dankzij een particuliere studiebeurs eerst het staatsexamen voor het gymnasium en kon daarna met deze beurs geschiedenis en Nederlands gaan studeren aan de Universiteit van Amsterdam; hij promoveerde cum laude in 1926. Vervolgens werd hij geschiedenisleraar aan het net opgerichte Vossius Gymnasium in Amsterdam.

In 1930 kwam hij in contact met de bekende historicus Jan Romein die hem een betrekking als leraar aanbood op het Instituut voor Historische Leergangen waardoor hij de wetenschappelijke kant op ging.

[bewerk] Tweede Wereldoorlog

Presser voelde zich geraakt door het toentertijd toenemende anti-semitisme in nazi-Duitsland en schreef er daarom een artikel over. Toen Duitsland in 1940 Nederland binnenviel, was dit voor hem dan ook een zeer grote schok; hij poogde zich zelfs van het leven te beroven, hetgeen mislukte. Vanwege de tegen de Joden gerichte maatregelen van de bezetter mocht hij niet meer lesgeven op het Vossiusgymnasium en werd hij leraar aan het Joods lyceum. Zijn vrouw Deborah Appel werd begin 1943 betrapt met een vals persoonsbewijs en via het doorgangskamp Westerbork als strafgeval naar het vernietigingskamp Sobibor getransporteerd, waar ze om het leven werd gebracht. Door het verlies van zijn eerste vrouw werd Presser voor het leven getekend; zelf wist hij op wonderbaarlijke wijze de oorlog te overleven. Hij zat ondergedoken in het buurtschap Overwoud dat tot het Gelderse Lunteren behoorde. Een aantal jaren na de oorlog hertrouwde hij.

[bewerk] Universiteit

Nadat de oorlog was afgelopen werd hij voor een paar jaar opnieuw leraar aan het Vossiusgymnasium; tegelijkertijd was hij lector in de politieke geschiedenis en de didactiek en de methodiek van de geschiedenis aan de letterenfaculteit van de Universiteit van Amsterdam. In 1947 werd, mede op zijn instigatie, de politiek-sociale faculteit aldaar opgericht en begon hij ook daar les te geven. Vanaf 1948 was hij bovendien professor aan de letterenfaculteit en het was de bedoeling dat hij dat ook zou worden aan de politiek-sociale faculteit. Dit had echter heel wat voeten in de aarde, omdat de regering hem te links vond. Presser was namelijk een marxist (zij het een onorthodoxe) en had zich de afgelopen jaren stevig van zich doen spreken over gevoelige kwesties als de politionele acties in Indonesië en het optreden van de Amerikaanse senator John McCarthy tegen vermeende communisten. Ook werden hem zijn bijdragen aan linkse bladen zoals Vrij Nederland en De Waarheid voor de voeten geworpen. Het gevolg was dat hij pas in 1949 hoogleraar aan de politiek-sociale faculteit mocht worden en dan nog slechts in buitengewone zin; pas in 1952 volgde een aanstelling als gewoon hoogleraar.

In 1959 stapte hij over naar het hoogleraarschap in de algemene en vaderlandse geschiedenis vanaf de middeleeuwen aan de letterenfaculteit waarmee hij de opvolger werd van Jan Romein. In 1969 ging hij met emeritaat.

[bewerk] Werk

Presser heeft zijn voornaamste (historische) werken na de oorlog geschreven. In 1950 kreeg hij van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (het latere NIOD) de opdracht om de vervolging van de Joden tijdens de oorlog te beschrijven waaruit zijn eerder genoemde boek Ondergang voortkwam. Het zeer gevoelige en tegelijk uiterst solide gedocumenteerde boek over de vervolging van de Nederlandse Joden verscheen in 1965 en maakte diepe indruk.

Het belang van Presser voor de Nederlandse geschiedwetenschap is zeer groot te noemen. Met andere befaamde geschiedkundigen als Groen van Prinsterer, Fruin, Huizinga, Geyl, Rogier en Jan en Annie Romein-Verschoor behoort hij ongetwijfeld tot de grootste historici die het Nederlandse taalgebied heeft gekend.

Naast historisch werk schreef Presser ook literatuur; bekend is zijn boek De nacht der Girondijnen, waarvoor hij een literaire prijs ontving en waarvan de stof deels aan zijn eigen oorlogservaringen zijn ontleend. Verder waagde hij zich op het lichtere terrein van de detectiveromans; zijn meest bekende werk op dit gebied is Moord in Meppel. Daarnaast heeft hij ook wat poëzie geschreven.

[bewerk] Naleven

Een bekende uitspraak van Presser luidt: ”Als het fascisme in Europa ooit weer opduikt, zal het dat doen onder de naam antifascisme" (zo geciteerd door Bart Jan Spruyt na de moord op Pim Fortuyn in het Reformatorisch Dagblad van 7 mei 2002 en door Michaël Zeeman in Knack van 26 november 2003).

[bewerk] Werken

Een selectie van zijn belangrijkste werken:

Geschiedkundig:

Das Buch 'De Tribus Impostoribus (proefschrift - 1926)
De Tachtigjarige oorlog (1941 - onder eigen naam 1948)
Napoleon. Historie en legende (1946)
Amerika. Van kolonie tot wereldmacht (1949)
Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945 (twee delen - 1965)