Houwingaham
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Houwingaham is een verdwenen middeleeuwse veenontginningsnederzetting. De nederzetting werd verlaten na de Dollardoverstromingen in het begin van de zestiende eeuw. De vroegste vermelding van Houwingaham dateert uit 1325. De naam was nog tot in de zeventiende eeuw bekend. In 1628 wilde men de nieuwe schans aan de Duitse grens nog de naam van Houwingaham geven, echter werd er gekozen voor Langakkerschans (tegenwoordig bekend als Nieuweschans). De middeleeuwse nederzetting Houwingaham werd verplaatst naar de zuidelijker gelegen nederzettingen Hamdijk en Den Ham. In een laatmiddeleeuwse lijst van kerspelen van het bisdom Munster wordt naast Houwingaham (Howengehom) ook Howengahoff genoemd, dat elders wel voorkomt als Hovinga gast. Mogelijk ging het daarbij om het latere Beersterhoogen: een boerderij Hamster Hoff wordt hier nog in 1665 genoemd.
Inhoud |
[bewerk] Archeologisch onderzoek
In 1933 werden bij landbouwwerkzaamheden voor het eerst de kerkfunderingen van Houwingaham gesignaleerd. Tijdens archeologisch onderzoek in 1992 en 1998 werden de funderingen geheel vastgelegd. De kerk werd omgeven door een vierkante gracht. De kerk is waarschijnlijk na 1200 gebouwd en in de vijftiende eeuw afgebroken. De kerk is een langwerpige eenvoudige hallenkerk, circa 35 m lang en 13 m breed met een ronde koorsluiting.
Tijdens het onderzoek werden ook twee fundamenten van steenhuizen gevonden. De steenhuizen werden archeologisch onderzocht in 1999 en werden aan de hand van dendrochronologisch onderzoek gedateerd in de tweede helft van de dertiende eeuw. Beide steenhuizen werden mogelijk al in de veertiende eeuw afgebroken, waarbij er één mogelijk nooit afgebouwd is geweest. Tijdens het onderzoek werden geen sporen van woonhuizen aangetroffen, mogelijk als gevolg van de houtconstructie en de volledige afbraak als gevolg van de overstromingen. Gezien de vondst van turf is het zelfs mogelijk dat een soort van plaggenhutten gebouwd zijn geweest. De vondsten toonden tevens aan dat het gebied al vroegtijdig in het bereik van de zee lag. De nederzetting van Houwingaham loopt door op Duits grondgebied.
[bewerk] Geschiedenis
De hoofdeling Nonna Uwinga van Honingaham (lees: Hovingaham) wordt in 1325 genoemd. Hij was een van de drie leidende rechters in het Reiderland. In 1395 komt de naam van Tyabbe Yeldrix, hoofdeling in den Ham voor als bestuurder van Westerwolde namens de minderjarige gebroeders Addinga. In 1498 wordt gesproken van de steenhuizen van Utham en Upham. Het dorp lag inmiddels aan zee: de troepen van Erik van Brunswijk landden in 1500 bij Hayingehorne, vanwaar ze naar Bunde trokken. In 1490 en 1493 werden negen akkers bij het Kakomaar in de Uitham verkocht, in 1508 drieënhalve akkers op de Langeakkers (het latere Nieuweschans), in 1540 en 1545 nogmaals tien akkers. Een deel van de bevolking was inmiddels uitgeweken naar de nederzetting Den Ham] of Upham, gelegen op de rand van het hoogveen, waar in 1511 een akker werd verkocht. De kerk - gewijd aan Sint Jacob - schijnt nog steeds intact te zijn geweest; vermoedelijk was er nog in 1527 een pastoor. Het dorp Huesterhorne wordt tevens vermeld in een lijst van parochies uit 1561, maar was toen vermoedelijk al verdwenen. De laatste dorpelingen gingen voortaan in Beerta ter kerke en werden daar ook begraven. De pastorie van Beerta nog in 1578 landbezit in Den Ham, dat oorspronkelijk bij de pastorie van Ulsda hoorde. In 1632 was het dorp niet meer zichtbaar; vissers beweerden dat ze bij het opzetten van hun netten op het St. Jacobskerkhof of Houingehamsterhof (d.i. het kerkhof van Houingeham) op schedels en mensenbeenderen stuitten. Op een zeventiende-eeuwse kaart wordt Houwingaham afgebeeld als een kwelder of zandbank in de Dollard.
[bewerk] Bronnen
- H.A. Groenendijk & W. Schwarz, 'Mittelalterliche Besiedlung der Moore im Einflußbereich des Dollarts: Ergebnisse und Perspektiven', in Archäologische Mitteilungen aus Nordwestdeutschland 14 (1991), 39-68.
- A.J. Smith, 'Het eiland Ulsda', in Groningse Volksalmanak 1901, 196-224 en 239.
- A. Ufkes & J. Schoneveld. Een archeologisch onderzoek naar het verdwenen dorp Houwingeham bij Nieuweschans, prov. Groningen, Groningen 1998 (ARC-Publicaties, 20).
