Habitatfragmentatie
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Habitatfragmentatie is het proces waarbij de oorspronkelijke habitat van een organisme wordt opgedeeld in kleinere gebieden (fragmentatie) en is een belangrijk begrip in de ecologie en evolutiebiologie. Habitatfragmentatie kan worden veroorzaakt door geologische processen die geleidelijk de fysieke omgeving van het organisme veranderen of door menselijke activiteiten, zoals veranderingen in landgebruik, die op een veel kortere tijdschaal spelen. De geologische verandering wordt gezien als belangrijke factor in de soortvorming, terwijl de menselijke ingrepen het uitsterven van veel soorten heeft veroorzaakt.
Fragmentatie van habitat wordt vaak veroorzaakt door mensen, bijvoorbeeld als de oorspronkelijke vegetatie wordt verwijderd ten behoeve van de landbouw, plattelandsontwikkeling of verstedelijking. Gebieden die eens één uitgestrekte habitat vormden worden opgedeeld in afzonderlijke fragmenten. Nadat veel land is veranderd blijven de fragmenten als kleine eilanden van geschikte habitat over, geïsoleerd van elkaar door akkerland, wegen of ander terrein waarover de soort zich moeilijk kan verspreiden. Voorbeelden zijn: het door houtkap en ontginning bedreigde tropisch regenwoud, Nieuw-Zuid-Wales in Australië waar 90% van de oorspronkelijke vegetatie is verwijderd en de Noord-Amerikaanse prairie waarvan 99% is vernietigd. Nederland vormt met zijn grote bevolkingsdichtheid en uitgebreide infrastructuur een land met sterk gefragmenteerde natuurgebieden en is mede daarom een belangrijke speler in het wetenschappelijk onderzoek naar dit proces.
Het begrip habitatfragmentatie omvat zes discrete processen:
- Vermindering van het totale oppervlak van de habitat van een soort
- Toename van randgebieden (gebieden op de grens van een habitat zijn vaak minder geschikt voor de bewoners van die habitat).
- Vermindering van de kerngebieden
- Isolatie van een fragment van de andere habitat fragmenten
- Het splitsen van een stuk habitat in meerdere kleinere stukken
- Vermindering van de gemiddelde oppervlakte van elk fragment
Inhoud |
[bewerk] Vernietiging van habitat
Een van de belangrijkste manieren waarop habitatfragmentatie invloed heeft op de biodiversiteit is de vermindering van de hoeveelheid geschikte habitat voor planten en dieren. Habitatfragmentatie wordt altijd begeleid door een bepaalde mate van vernietiging van habitat. Planten en plaatsgebonden dieren (bijvoorbeeld; mosselen) worden hierbij vaak direct vernietigd. Mobiele dieren (voornamelijk vogels en zoogdieren) trekken zich terug in de overgebleven gebieden, dit kan weer leiden tot lokale overbevolking en meer concurrentie.
De overgebleven habitat fragmenten zijn kleiner dan het oorspronkelijke gebied. Soorten die zich kunnen verplaatsen tussen de fragmenten kunnen meerdere fragmenten als leefgebied gebruiken (en vormt dus een metapopulatie). De andere soorten moeten zien te overleven in de afzonderlijke fragmenten. Aangezien de landbouw een van de belangrijkste veroorzakers is van de vernietiging van natuurlijk habitat zijn de overgebleven fragmenten zelden representatieve voorbeelden van het oorspronkelijke landschap.
[bewerk] Verminderde levensvatbaarheid
De oppervlakte van een gebied is de bepalende factor voor het aantal soorten dat in een fragment kan voorkomen[1].
De grootte van een fragment zal invloed hebben op het aantal soorten dat er voorkwam toen het fragment werd gevormd en op de mogelijkheid van de soorten om zich er te handhaven. Kleine habitatfragmenten kunnen alleen kleine populaties planten en dieren ondersteunen en kleine populaties zijn gevoelig voor uitsterven. Kleine veranderingen in het klimaat, de natuurlijke hulpbronnen en andere factoren die in grote populaties onbeduidend zouden zijn kunnen catastrofische gevolgen hebben voor kleine, geïsoleerde populaties. Dit is de reden dat habitatfragmentatie een belangrijke oorzaak is van het uitsterven van soorten.[1] De veranderingen in verdeelde populaties is over het algemeen asynchroon. In een niet gefragmenteerd landschap kan een afnemende populatie “gered” door immigratie van individuen uit een nabije populatie. In een gefragmenteerd landschap kan de afstand of de aard van het tussenliggende terrein ervoor zorgen dat immigratie tussen fragmenten onmogelijk wordt. Daarnaast is de kans dat fragmenten onbezet blijven groter doordat ze ontoegankelijk is voor kolonisatie vanuit nabije populaties.
Daarnaast leidt habitatfragmentatie tot meer randeffecten. Veranderingen in het microklimaat, zoals lichtintensiteit, temperatuur en de wind, kunnen de ecologie rond een fragment beïnvloeden in zowel de randen als de kern van dergelijke fragmenten. Zo komen Bosbranden meer voor als er meer randgebieden in een bos zijn, dit komt doordat de luchtvochtigheid daalt en de temperatuur en de hoeveelheid wind toenemen. Invasieve soorten kunnen zich makkelijker vestigen in een verstoorde omgeving en de aanwezigheid van gedomesticeerde dieren verstoord vaak de natuurlijke ecologie van een gebied. Daarnaast heeft de habitat langs de rand van een fragment een ander klimaat en kunnen er andere soorten voorkomen dan in het kerngebied. Kleine fragmenten zijn daarom ongeschikt voor soorten die kerngebieden nodig hebben.
[bewerk] Gevolgen voor de natuurbescherming
Habitatfragmentatie is vaak één van de oorzaken van het bedreigd worden van een soort. Het bestaan van geschikte habitat is noodzakelijk voor het overleven van alle soorten en fragmentatie van de overgebleven habitat leid vaak tot moeilijke beslissingen voor natuurbeschermers. Gezien de beperkte hoeveelheid middelen die beschikbaar zijn voor natuurbescherming is het wenselijk om nog bestaande stukken habitat te beschermen en om land terug te kopen zodat een zo groot mogelijk gebied kan worden verkregen. In de jaren ’70 en ’80 heeft er een groot wetenschappelijk debat gewoud of men een enkel groot gebied of juist verscheidene kleinere gebieden moet beschermen, het zogenaamde SLOSS (Single Large Or Several Small) debat. In 1975 stelde Jared Diamond op basis van de theorie van de eilandbiogeografie van Robert H. MacArthur en Edward O. Wilson een aantal “regels” op voor het ontwerpen van beschermde gebieden. Hij stelde onder andere dat een groot gebied beter is als verschillende kleinere die samen dezelfde oppervlakte hebben als het grote gebied[2].
Een populaire oplossing voor het probleem van habitatfragmentatie is het verbinden van verschillende fragmenten via corridors. Dit biedt een mogelijkheid om de isolatie van de gebieden te doorbreken, hoewel het niet het verlies van kerngebieden oplost. Aan de andere kant is het ook zo dat sommige bedreigde soorten juist beschermd worden door een bepaalde mate van isolatie doordat het de verspreiding van ziekten tegen gaat. Voorbeelden van dergelijke ecologische corridors zijn dassentunnels, ecoducten en vistrappen, maar ook stroken waar de natuurlijke vegetatie zich weer kan ontwikkelen. Verscheidene van dergelijke corridors worden in Nederland toegepast in formatie van de ecologische hoofdstructuur.
Een andere oplossing is het vergroten van de overgebleven fragmenten zodat de hoeveelheid kerngebied weer toeneemt. Dit is vaak problematisch aangezien het meeste van dit land al in door mensen gebruikt wordt en het kost daarom vaak veel tijd en geld om dergelijke gebieden tot natuurgebied te herstellen.
De beste oplossing is over het algemeen afhankelijk van de soort of het ecosysteem dat men wenst te beschermen. Soorten die zich gemakkelijk verplaatsen, zoals vogels, hebben niet veel baat bij het opnieuw verbinden van habitat fragmenten, terwijl kleinere dieren, zoals knaagdieren, hier veel baat bij hebben omdat ze op open land een gemakkelijke prooi zijn. Veel van de effecten van Habitatfragmentatie zijn te voorspellen vanuit de ecologische theorieën over metapopulaties en eilandbiogeografie.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- GLOBIO, een project dat de invloed van menselijke activiteiten op het milieu in verleden, heden en in de toekomst in kaart brengt, extra aandacht gaat uit naar grotere wildernis gebieden en hun fragmentatie.
| Bronnen, noten en/of referenties: |
|
