Groenendaal (Heemstede)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Groenendaal is een eeuwenoud wandelbos in de Noord-Hollandse gemeente Heemstede. Het bos vormt in totaal circa 80 hectare. Het voormalig landgoed Meer en Berg maakt tegenwoordig ook deel uit van het wandelbos. Tot 1913 maakte ook "Bosbeek" deel uit van het landgoed Bosbeek-Groenendaal; tegenwoordig is hier een verpleeghuis gevestigd.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
In de 17e eeuw vestigden rijke kooplieden zich al in het gebied, dat toen nog bestond uit een aantal afzonderlijke landgoederen. Zij kochten het land eerst als investering; met zand afgraving verdiende zij geld, en de resulterende bleek-velden ook. Pas in de 18de eeuw ontstond de wens voor een buitenplaats, waar men naartoe kon vluchten als de canalen in de stad (eerst Haarlem, later Amsterdam) begonnen te stinken in de zomer. In deze bloei-tijd van de buitenplaatsen, is de bekende tuin van George Clifford geplant bij de Hartekamp, en de Haarlemmerhout opnieuw geplant door Henry Hope.
Voor meer dan een eeuw, vanaf 1767, is het landgoed Groenendael in bezit geweest van de familie Hope, van de bekende Amsterdamse bank Hope & Co. In de tijd van John Hope (neef van Henry Hope) zijn de molens (windmolentje en later stoom-molen ernaast) gebouwd en de vijvers gegraven. Kenmerkend voor de Hopes was hun visie op uitgestrekte parken, waarschijnlijk overgenomen door hun vele Engelse relaties. Beide neven hebben veel aangrenzende land aangekocht om hun parken uit te breiden. Groenendaal strekte in die tijd tot aan de overkant van de Leidse trekvaart en tot aan de Haarlemmermeer. Ook is Bosbeek erbij geannexeerd, al heeft Jan Hope dit niet meer meegemaakt, want hij stierf in het jaar van aankoop, in 1784. Zijn zoon Adriaan Elias heeft de Belvedere gebouwd en de bekende walvisbank geplaatst.
[bewerk] Stoommachine
Bij het nog bestaande molentje is in 1781 in opdracht van toenmalig eigenaar John Hope een 'vuurmachine' geplaatst. Het was na Blijdorp-Rotterdam de tweede stoommachine in Nederland en bovendien de eerste in Nederland geconstrueerd, door de in Amsterdam woonachtige Fries R.L.Brouwer. Deze stoommachine diende om het water op te pompen en het hogere deel van het landgoed te bevloeien ter vervanging van de vijzel-windmolen die bij windstilte te weinig water opvoerde voor de vijvers, sloten en fonteinen van Groenendaal. Deze stoommachine is één van de uitzonderlijke voorbeelden geweest van technische innovatie op buitenplaatsen. Rond 1842 is de machine gedemonteerd en als schroot aan een Haarlemse sloper verkocht
[bewerk] 20e eeuw
In 1913 is het bos van de Erven Van Merlen gekocht door de gemeente Heemstede, om te voorkomen dat het bos verkocht zou worden aan bollenboeren, die er een bollenveld van wilden maken. In de 2e wereldoorlog is een deel van het bos gekapt, deels door de bezetters, deels door particulieren in de hongerwinter. In 1948 is door de gemeente een groot deel van het naastgelegen landgoed Meer en Berg aangekocht. Door deze aankoop ontstond er één doorlopend wandelbos. Het bos wordt sinds 1970 door Staatsbosbeheer onderhouden. In het park lopen tegenwoordig “Grote grazers” rond, Schotse Hooglandrunderen die het gebied moeten onderhouden. In 1914 is de Vrijheidsdreef aangelegd ter herinnering aan de bevrijding in 1813 van de Franse bezetting. In 1948 is hier het bevrijdingsmonument geplaatst, vervaardigd door de Haarlemse beeldhouwer Mari Andriessen. Dit beeld toont een vrouw die zich uit haar boeien losmaakt. Aan de voet van het monument staat de inscriptie: 1940 - 1945, met daarop ingegrift de namen van 45 Heemsteedse oorlogsslachtoffers.
In Groenendaal heeft men tot drie keer toe een internationale Floratentoonstelling gehouden, in 1925, 1935 en 1953. Deze Floratentoonstellingen waren de voorlopers van de Floriade die in 2002 voor het laatst in de gemeente Haarlemmermeer gehouden werd.
In de loop der jaren zijn cultuurhistorische elementen als de koepel, schelpen-nis, walvisbank en Belvedere verdwenen. Bij de ingang van het tennispark Groenendaal is het in 1930 bij de Leidsevaart afgebroken stenen tolhek herplaatst met de heraldische wapens van Haarlem en Leiden, daterend uit 1695.
[bewerk] Literatuur
- Groenendaal. Albumuitgave van de Vereniging Oud-Heemstede-Bennebroek (VOHB), 1978.
- Hans Krol. Geschiedenis van het buitengoed Bosbeek en van het adellijk geslacht Van Merlen. Heemstede, VOHB, 1987.
- Rob Hinse. Het Molentje van Groenendaal en de molens van Heemstede. Uitgave Gemeente Heemstede,2007.
