Georgios Gemistos Plethon

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Georgios Gemistos (Constantinopel, rond 1355 - Mystras, 1452), bijgenaamd Pletho(n), was een vooraanstaande Byzantijnse geleerde en Neoplatonistische filosoof, en geldt als een der belangrijkste baanbrekers van de Renaissance in West-Europa.

[bewerk] Biografie

Hij werd rond 1355 geboren te Constantinopel. Op 15-jarige leeftijd kreeg hij de unieke gelegenheid West-Europa te bezoeken, in het gevolg van keizer Johannes Palaeologus. Na zijn terugkeer in Griekenland vestigde hij zich in Mystras op de Peloponnesos, en daar bracht hij verder ook het grootste deel van zijn leven door. Reeds op jeugdige leeftijd begon hij de geschriften van Plato te bestuderen, en raakte zo in de ban van deze Griekse filosoof dat hij de bijna gelijkluidende bijnaam plethon (πλήθων) aannam. Plethoon is namelijk de hertaling in het oud-Grieks van het Nieuwgriekse woord gemistos (γέμιστος, dat vervuld, vol betekent). Tijdens zijn studiearbeid raakte hij wellicht beïnvloed door moslim-geleerden in Edirne, de toenmalige hoofdstad van het Ottomaanse Rijk. De moslims hadden reeds lang kennis gemaakt met het erfgoed van de oudgriekse filosofie en wetenschap, en veel van hun kennis overgedragen op de Byzantijnse intelligentia met hun eigen christelijk geïnspireerde traditie.

Zijn bewondering voor Plato bracht hem echter ook in moeilijkheden met de autoriteiten. Georgios Scholarios, de latere patriarch van Constantinopel (onder de naam Gennadios II), overtuigde keizer Manuel Paleologus ervan dat Plethon's verdediging van Plato in feite neerkwam op ketterij. Op keizerlijk bevel werd Plethon te Mystras tijdelijk onder huisarrest geplaatst, maar hij bleef als een autoriteit gelden, en trok veel leerlingen aan. Veruit zijn meest bekende leerling was Johannes Bessarion. Vanuit Mystras schreef Plethon pamfletten naar de keizer, waarmee hij wilde aantonen dat het Keizerrijk best hervormd kon worden naar de normen van Plato's Staat.

Op de gezegende leeftijd van 83 jaar vergezelde hij in 1438 keizer Johannes Palaeologus naar Italië, waar hij op het Herenigingsconcilie te Florence voorgesteld werd als een van de zes voorvechters van de Orthodoxe Kerk, ondanks zijn – op zijn zachtst gezegd – matige belangstelling voor kerkelijke aangelegenheden. Onder de Byzantijnse delegatie bevonden zich ook zijn leerling Johannes Bessarion én zijn aartsrivaal Georgios Scholarios.

Omdat Plethon geen geestelijke was kon zijn aanwezigheid op het Concilie vaak gemist worden. Daarom bracht hij zijn tijd door met het houden van voordrachten over het Platonisme en het Zoroastrisme, die door veel jonge Florentijnen werden bijgewoond. In feite introduceerde hij op die manier Plato in de westerse wereld, en bracht hij de suprematie die Aristoteles' gedachtegoed gedurende acht eeuwen over het Europese denken had gevoerd aan het wankelen. Een van zijn gelegenheidsleerlingen was Cosimo de'Medici. Deze zou later, onder de indruk van Plethon’s enthousiasme, de Platonische Academie in Florence oprichten, waar Italiaanse leerlingen van Plethon bleven lesgeven ook na de beëindiging van het concilie. Zo kan men met recht stellen dat Plethon een weergaloze invloed op het ontstaan van de Italiaanse renaissance heeft uitgeoefend.

In 1441 keerde Georgios Gemistos Plethon definitief naar Mystras terug: hij zou de val van Constantinopel niet meer meemaken. Hij overleed te Mystras in 1452 en werd er ook begraven. De Italiaanse Platonisten eerden hem als de hersteller van de Academie, en als een martelaar voor de zaak van Plato’s geestelijk erfgoed. In 1465 werd zijn stoffelijk overschot overgebracht naar Rimini en daar begraven in de kerk van San Francesco. Vreemd genoeg draagt zijn graftombe de inscriptie THEMISTIUS BYZANTINUS.

[bewerk] Werken

Ook al schreef Plethon commentaren op Aristoteles en op Porphyrius’ Isagoge hij is in de eerste plaats een overtuigd Platonist. Bij de uitbouw van zijn eigen filosofische visie is Plethon in grote mate schatplichtig aan de neoplatonist Proclus, maar hij staat ook onder de invloed van Oosters mysticisme. Hij schreef ook een commentaar over de leerstellingen van Zarathustra, waarin hij deze met Plato vergeleek, en die hem de mogelijkheid verleende uitvoerig zijn eigen pseudo-polytheïsche of eerder dualistische denkbeelden uit de doeken te doen. Het is duidelijk dat Plethon zijn kennis van het Zoroastrisme had opgedaan via zijn contacten met moslim-geleerden, maar het hielp hem alleszins niet af van zijn reputatie een ketter te zijn, met een afwijkende visie op de praktijk van het christendom.

Overzicht:

• In navolging van Plato’s Wetten schreef Plethon een gelijknamig werk Wetten, dat door patriarch Gennadios werd veroordeeld.
• In een werk dat bekend is onder de Latijnse titel De Differentiis (Over de Verschillen) bestudeerde Plethon het verschillende godsbeeld bij Plato en Aristoteles. Hij formuleert daarin kritiek op de leer van Aristoteles en bewijst de superioriteit van Plato’s visie.
• Daarnaast schreef Plethon ook een aantal werken over geografie (onder andere van de Peloponnesos), muziek en andere onderwerpen, en hij stelde een omvangrijke bloemlezing samen van compilaties en uittreksels uit de antieke auteurs.

De complete lijst van Plethon’s werken vindt men in de Bibliotheca Graeca van J.A. Fabricius (1705-1728, herzien en aangevuld door G.C. Harles, 1790—1812). Van de meeste werken is de tekst te vinden bij J.P. Migne in de Patrologia Graeca.

[bewerk] Bronnen

• vertaling uit de Engelstalige Wikipedia
• de Catholic Encyclopedia