Circus (cultuur)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Met een circus wordt gewoonlijk een reizend gezelschap bedoeld dat optreedt in een grote tent en bestaat uit verschillende optredens van acrobaten, jongleurs, clowns, dierentemmers (van leeuwen, tijgers, olifanten) en soms ook goochelaars.
Er zijn ook circussen die niet (meer) rondreizen en op een vaste plaats blijven en circussen zonder dieren.
In het laatste decennium van de 20e eeuw hebben een aantal circussen, onder invloed van onder andere het van oorsprong Canadese Cirque du Soleil, een ontwikkeling doorgemaakt naar circus-theater. Dit soort circusgroepen combineert circus, muziek, zang en dans in een voorstelling met een verhaal. Binnen het circus geldt een sterke divisie tussen 'geboren circus' (Circusdynastieën/ families) en 'aangenomen circus'. De internationale verbanden tussen circusfamilies zijn hecht, en generaties tellen even sterk als talent: 'Nieuwkomers' moeten wel zeer getalenteerd en gemotiveerd zijn, om ooit werkelijk opgenomen te worden.
Inhoud |
[bewerk] Circussen
De bekendste circusartiesten in Nederland en België zijn waarschijnlijk wel Bassie en Adriaan. Zie lijst van circussen voor een uitgebreide lijst.
Campingcircus- en campingtournees zijn diverse kleine, 'samengestelde' circussen, die uitsluitend in het kampeerseizoen reizen, voornamelijk langs de grotere recreatiecentra en campings. Voor deze circussen zijn gemeenteplaatsen, met hoge staangelden en precario, zelden een optie meer. Deze circussen bestaan buiten het seizoen vooral van 'uitkopen' (ingekochte voorstellingen) en tentverhuur. Voorbeelden hiervan zijn onder meer het Brabantse Circus Harlekino van Peter Verberk, het Amsterdams-Belgische Circus Bavaria van Bart de Vriend, Circus Benelux van Karin Range, Circus Malford van John Reynen/ Georg Sperlich, Circus Fantâsia Kitty Hagen en Circus Romano van de familie Mendes / Weisheit. De dwarsverbanden tussen deze circussen zijn groot, waarbij artiesten buiten het familieprogramma vaak tussen de circussen wisselen, terwijl de directies niet zelden in duchtige concurrentie over de plaatsen leven. Vaak worden activiteiten gecombineerd met openluchtvoorstellingen, jaarmarkten, evenementenverhuur en dergelijke.
Enkele circussen en artiesten zijn ons de laatste jaren ontvallen. Terwijl 9 van de 10 mensen die gevraagd wordt een bekend Nederland circus te noemen nog altijd 'Boltini' zal zeggen, bestaat dit circus al jaren niet meer. Kerst 2003 overleed grand signeur Toni Boltini (Akkerman). Zijn tweede vrouw Pammy zette het circusverhuurbedrijf dat zij reeds jaren runde voort. Bijvoorbeeld Circus Aladdin, van Ben Tertoole (Berdini), ging min of meer geruisloos op in de tentverhuur van Rob Ritman. In Brabant overleed een van de laatste telgen uit het roemruchte circusgeslacht Kinsbergen, de tragi-komische meesterclown Peter van der Poll (Pietje).
[bewerk] Nederlandse Circusgeschiedenis
Begin 20e eeuw waren de bekendste reizende circussen in Nederland de circussen van Leon Kinsbergen (paarden) en Maurits Blanes. Daarnaast zien we in de jaren twintig al namen die we heden ten dagen nog in het circus tegenkomen, namelijk Mullens, Renz, Teuteberg en Mikkenie. De bekendste naoorlogs circussen in Nederland waren Circus Van Bever (met de beroemde rijdster Illonka Karoly), Boltini, Mikkenie en Circus Strassburger. De tevens joodse familie Strassburger vluchtte vlak voor de oorlog naar Nederland en zou deze hier overleven met behulp van Frans Mikkenie als zogenaamde 'interim'. De rol van Toni Boltini in de oorlogsjaren was typisch en schimmig. Terwijl sommigen hem altijd als een collaborateur bleven zien -hij trad de hele oorlog gewoon op- bleek dat de eigenzinnige individualist met groot gevaar heel wat niet-arische artiesten in zijn circus verborgen had weten te houden, waaronder de muzikantenfamilie Weiss (Tata Mirando) en clown Miech Teitelbaum. Elly Strassburger zou met haar man Harry Belli tot 1965 'circus maken' in Nederland. Haar man, dompteur, was vooral bekend van zijn nummer 'tijger te paard'.
In de jaren zestig en zeventig kregen de circussen het, in concurrentie met de televisie, moeilijk. Veel circussen trachten te overleven door te 'veramerikaansen' en 'verglitteren'. Kleine acts werden opgevoerd met veel visueel geweld en pogingen tot 'glamour'. Circus Boltini bleef vasthouden aan klassiek circus met toevoeging van nieuwe elementen, zoals het uitnodigen van populaire artiesten uit andere disciplines (Rob de Nijs en Johnny Lion). Hoewel er talloze Nederlandse circussen reisden, behield Boltini eigenlijk een monopolie op de top. De huidige reizende circussen zijn bijna allemaal op een of andere wijze aan Toni Boltini verwant. Of het is familie (zoals Hans Martens, Alberto Althoff) of het zijn oud-werknemers (echtpaar Diks). Uitzondering zijn enkele autonome circusfamilies, zoals van Circus Royal en enige circusbedrijven die zich combineren met facilitair verhuur (Mikkenie, Ritman). De Nederlandse circusfamilies kennen vele kruisverbanden met Duitse, Belgische en Franse circusfamilies.
[bewerk] Circusdirecteur
Bekende circusdirecteuren zijn:
- Alberto Althoff
- Toni Boltini
- Oscar Carré
- Martin Hanson
- Hans Martens
- Herman Renz
- Ron Ronell
- Joop Teuteberg
- Maurice Veldkamp
- Bart de Vrind (Circus Bavaria)
- Robert Ronday (Circus Herman Renz)
- Milko Steijvers (Circus Herman Renz)
Er zijn ook enkele Nederlandse directeuren die buitenlandse circussen in Nederland onder hun hoede hebben bijvoorbeeld:
- Fernand Banning van Circus Krone
- John Reynen van Circus Malford
[bewerk] Circusmuziek
Een internationaal werkend Nederlands Circusorkest is de 7-koppige formatie van Coty Teuteberg. Dit is ook het orkest dat sinds jaar en dag wintercircus Martin Hanson begeleidt. Een ander Circusorkest dat in Nederland te zien is( bij Herman Renz), is het orkest van Robert Rzeznik. Veel kleiner is het familiecombo olv Ralf Huberti dat jarenlang bij Circus Harlekino de live muziek verzorgde, met Hammondorgel, twee trompetten en drums -tevens muzikale clowns. Typische circusnummers zijn 'Einlass', 'Caravane' ('fakirmuziek', en ook vaak ter begeleiding van (roof) diernummers, maar ook een circusbegrafenisklassieker), 'De Springende Kikker', de Waldenburger galop, Tico Tico (ook van Abreu) en Cinnamon and Spice (trapeze) en 'Oh mein Papa' als finalemuziek. Op wereldschaal was de bekendste orkestleider in het circus Merle Evans. Hij bewerkte veel klassieke muziek voor de circuspiste, zoals Rimsky-Korsakov's 'Flight of the Bumblebee' voor de onvergetelijke luchtacrobate Lillian Leitzl.
Naast Merle Evans zijn andere bekende circusdirigenten:
- Reto Parolari (Zwitserland) hij dirigeerde de orkesten van o.a. het Wereldkerstcircus, Circus Knie, Circus Krone-Bau en is nog steeds de vaste dirigent van het beroemde Circusfestival van Monte Carlo.
- Carmino d'Angelo (Frankrijk) dirigent van diverse circusfestivals in Frankrijk.
- Tony Bario (Frankrijk) de inmiddels overleden telg uit de beroemde clownsdynastie de Bario's dirigeerde jarenlang het grote orkest van het Cirque d'Hiver-Bouglione.
[bewerk] Circusartiest als beroep
In Nederland was Circusschool De Hoogte in Leeuwarden lange tijd de enige vakopleiding tot professioneel circusartiest. In september 2006 is de HBO opleiding Circus Arts gestart bij Codarts (hogeschool voor de kunsten) in Rotterdam. Daarnaast zijn op verschillende plaatsen interne vooropleidingen te volgen die de basis geven voor een opleiding tot professioneel circusartiest, zoals bij Circus Poehaa in Arnhem. Buiten Nederland zijn er opleidingsinstituten in onder meer Brussel (BE). Behalve opleidingen tot specifieke circusdisciplines als acrobatiek en anderen wordt hierbij ook aandacht geschonken aan de circusmuziek.
[bewerk] Dieren in het circus
De laatste decennia is er weerstand ontstaan tegen circusacts met levende dieren. Vooral het gebruik van wilde (niet gedomesticeerde) dieren in circussen ondervindt steeds meer een gebrek aan maatschappelijke acceptatie en dierenbeschermingsorganisaties hebben duidelijke standpunten ingenomen omdat zij het vanuit dierenwelzijnsoogpunt niet verantwoord vinden. In Nederland bestaat er geen specifiek onafhankelijk toezicht op het welzijn van circusdieren in gevangenschap. Ook bestaat er geen wetgeving voor het houden van dieren in het circus. Er is dus geen sprake van minimum welzijnsnormen, zoals dat bijvoorbeeld wel geldt voor landbouwdieren. In België en diverse Europese landen is er wel een specifieke wetgeving circusdieren, met voor iedere diersoort minimumnormen. Steeds meer landen (o.a. Oostenrijk, Kroatië, Bulgarije, Israël, Singapore, Costa Rica) en gemeenten verbieden het gebruik van wilde dieren in circussen omdat zij van mening zijn dat het welzijn van de dieren niet kan worden gewaarborgd. De meeste mensen zien in het houden van en optreden met huisdieren als een hondendressuur geen probleem.
[bewerk] Kerstcircus
Een kerstcircus is een circusvoorstelling rond kerstmis. Een kerstcircus is veelal een familie gebeurtenis, vaak bezocht door families met (jonge) kinderen. Er worden verschillende kerstcircussen in Nederland gehouden. Enkele bekende kerstcircussen worden gehouden in Ahoy Rotterdam in Rotterdam, het Koninklijk Theater Carré in Amsterdam en het Groot Kerstcircus in Den Haag.
