Aoristus

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

De aoristus (Grieks: αοριστος) is een grammaticale term die betrekking heeft op werkwoorden. Het komt voor in verschillende talen, zoals het Oud-Grieks, het Sanskriet en het Georgisch. In het Nederlands is er geen equivalent van de aoristus.

In het Oud-Grieks geeft de aoristus zowel een tijd (verleden tijd) als een aspect (afgesloten) aan. De gebeurtenissen die door het werkwoord worden beschreven zijn reeds beeïndigd en worden medegedeeld of verteld.

Er zijn verschillende vormen van aoristi, alle met dezelfde semantische waarde (betekenis):

• Sigmatische aoristus
• Pseudo-sigmatische aoristus
• Thematische aoristus
• Stamaoristus
• Aoristus passief
• Aoristus mixtus

[bewerk] Sigmatische aoristus

De sigmatische aoristus is in het Oudgrieks een manier van de werkwoordsvervoeging aoristus waarbij een sigma als tussenvoegsel wordt gebruikt.

De sigmatische aoristus geeft een afgesloten handeling aan, in tegenstelling tot het imperfectum. Verder is de vertaling van de aoristus en het imperfectum gelijk.

De aoristus gaat uit van een andere stam: de aoristusstam. De sigmatische aoristusstam wordt in het Oud-Grieks gevormd door een sigma achter de wortel te plakken. In de praktijk wordt de sigmatische aoristus meestal gevormd door achter de praesensstam de letters σα te plakken: λυ-σα. Of de alpha bij de stam hoort is de vraag.

Verder wordt voor deze aoristusstam nog het augment van de verleden tijd gezet: de ε.

Achter dit construct (ελυσα) komen de uitgangen (zie onderstaand schema):

Aoristus Actief		Aoristus Medium
ε-λυ-σα	ik maakte los (ik heb losgemaakt)	ε-λυ-σα-μην	ik maakte mezelf los (ik heb mezelf losgemaakt)
ε-λυ-σα-ς	jij maakte los (jij hebt losgemaakt)	ε-λυ-σα-σο > ε-λυ-σω	jij maakte jezelf los (jij hebt jezelf losgemaakt)
ε-λυ-σα-ε > ε-λυ-σε	enz.	ε-λυ-σα-το	enz.
ε-λυ-σα-μεν		ε-λυ-σα-μεθα
ε-λυ-σα-ετε > ε-λυ-σα-τε		ε-λυ-σα-σθε
ε-λυ-σα-ον > ε-λυ-σα-ν		ε-λυ-σα-ντο

[bewerk] Pseudo-sigmatische aoristus

In tegenstelling tot de gewone (sigmatische) aoristus, waarbij de stam eindigt op -σ-, komt deze letter bij de pseudo-sigmatische aoristus te vervallen. De sigma vervalt als de wortel van een werkwoord eindigt op een μ, λ, ν of ρ (de medeklinkers van het woord molenaar).

In plaats daarvan wordt soms de klinker van de wortel gerekt. Een voorbeeld:

• φαινω --> εφηνα (ik schijn, resp. ik scheen).

Alleen bij een -ει-, -ι- of -υ- in de praesensstam is de verlenging in de aoristus niet zichtbaar.

De uitgangen zijn wel gelijk aan die van de gewone aoristus, voor zowel actief als medium als passief.