Settela Steinbach
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Maria Anna "Settela" Steinbach (Buchte 23 december 1934 - Auschwitz 31 juli 1944) waor e ziguindermeidske vaan de Sinti-stam wat door de Porajmos door 't nationaol-socialisme tijens d'n Twiede Wereldoorlog umgebrach woort. Zie is bekind gewore es 't "Joedse" meidske wat oet d'n trein hingk op 't memint tot dee oet Kamp Westerbork ewegrijt. In 1994 woort häör identiteit oontdek.
Settela woort gebore in e ziguinderkamp wat bij Buchte opgesloge waor. Häöre pa waor handeleer en violis. Dewijl de "raszuver" ziguinders de ierste jaore vaan d'n oorlog door de nazi's mèt rös gelaote woorte, organiseerde me op 16 mei 1944 'n razzia speciaol geriech op ziguinders. Settela en häör femilie weure bij Eindhove opgepak, en dezelfden daag mètein nao concentratiekamp Westerbork aofgeveurd. In 't kamp woorte häör haore aofgesjore tege koploes; umtot ze ziech daoveur zjeneerde ritsde häör ma e stök stof veur häör aof, wat ze um de kop droog. Dit is te zien op 't filmbild. Drei daog later reej 'nen trein oet Westerbork eweg nao Kamp Auschwitz-Birkenau, woe-in boete de ziguinders ouch väöl Joede zaote. 'nen Achterbliever, de Joed Rudolf Breslauer lag dat in opdrach vaan de Duitsers vas op film. E paar seconde laank zuut me hei-op Settela oet de ope deur kieke. Op 21 mei kaom ze aon in Auschwitz. Es keend woort ze neet mètein tot dwangarbeid gezat, meh wie in juli e haaf miljoen Joede oet Hongarije in 't kamp aonkaome oontstoont ruumdegebrek. Oonder de ziguinders braok toen 'nen opstaand oet, dee mèt door verraod aon de kampleiing snel de kop ingeduid woort. Es revansj woorte noe alle manslui die kóste wèrke tewèrkgesteld, en de andere vergaas. Ouch Settela en häör ma en breurke en zösterkes woorte vermaord, en allein pa Steinbach euverleefde d'n oorlog.
't Confronterend bild vaan 't klein meidske wat nog eve nao boete kiek woort nao d'n oorlog dèks gebruuk in aolderlei filmcompilaties euver de Holocaust. Me stoont neet debij stèl tot ze mesjiens neet Joeds waor, umtot de vervolging vaan de ziguinders en ander grope door de nazi's langen tied volkoume in de sjeem stoont vaan de joedevervolging. In 1992 góng journalis Aad Wagenaar op zeuk nao häör identiteit. Heer analyseerde de nómmere op de wagon in 't filmbild en kaom zoe drachter tot dees wagon mèt ziguinders gevöld waor. Naovraog oonder de euverlevende leverde oetindelek de naom, de bijnaom en 't lot vaan 't meidske op. Wagenaar zien zeuktoch woort vasgelag in de documentair Settela, gezicht van het verleden en besjreve in 't beukske Settela: Het meisje heeft haar naam terug. (ISBN 90-295-5612).
