Austurrísku hagfræðingarnir

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Skjaldarmerki Ludwigs von Mises

Austurrísku hagfræðingarnir eiga eins og nafnið sýnir hugmyndalegar rætur að rekja til nokkurra hagfræðinga í Austurríki á 19. öld. Carl Menger var einn þeirra hagfræðinga, sem gerðu „jaðarbyltinguna“ (e. marginal revolution) svonefndu í hagfræði um 1870, en með henni gátu hagfræðingar skýrt verðmyndun á frjálsum markaði betur en áður. Menger lagði meiri áherslu en starfsbræður hans á þeirri tíð á hlutverk tíma og óvissu. Fyrir honum var samkeppni á markaði þróun frekar en niðurstaða. Líkan nýklassískra hagfræðinga af uppboði, þar sem uppboðshaldari kallaði upp verð, uns hann fyndi jafnvægisverð, þar sem framboð og eftirspurn stæðust á, væri óraunhæft, þar sem enginn einn uppboðshaldari væri til og menn byggju ekki við fulla þekkingu. Einn lærisveinn Mengers, Eugen von Böhm-Bawerk, sem var fjármálaráðherra Austurríkis um skeið og prófessor í hagfræði í Vínarháskóla, gagnrýndi vinnuverðgildiskenningu Karls Marx og setti fram flókna kenningu um fjármagn. Böhm-Bawerk hélt málstofu í Vínarháskóla, sem margir kunnir hagfræðingar sóttu, þar á meðal sósíalistarnir Otto Bauer og Rudolf Hilferding, en einnig íhaldsmaðurinn Joseph Schumpeter og frjálshyggjumaðurinn Ludwig von Mises, sem er jafnan talinn helsti leiðtogi austurrísku hagfræðinganna á 20. öld.

Mises var kennari Friedrichs A. von Hayeks, sem er einna nafnkunnastur austurrísku hagfræðinganna, þótt þeir deildu ekki alltaf skoðunum um eðli og aðferðir hagfræðinnar. Þeir Mises og Hayek voru hins vegar hjartanlega sammála um, að víðtækur áætlunarbúskapur eins og sósíalistar hugsuðu sér hann væri óframkvæmanlegur. Segja má, að austurrísku hagfræðingarnir hafi flust frá Vínarborg til New York, þegar Mises gerðist kennari í New York-háskóla, en tveir lærisveinar hans, Israel Kirzner og Murray Rothbard, hafa haldið áfram rannsóknum í anda hans. Kirzner þykir merkasti „austurríski hagfræðingurinn“ í lok 20. aldar, en hann hefur einkum skrifað um það hlutverk, sem framkvæmdamenn gegna í því að afla þekkingar og miðla henni um hagkerfið, en það valdi miklu um sköpunarmátt þess.

Flestir eða allir austurrísku hagfræðinganna eru frjálshyggjumenn, og margir þeirra eru félagar í Mont Pèlerin Society, alþjóðlegu málfundafélagi frjálshyggjumanna. Þótt þeir séu sammála Chicago-hagfræðingunum um kosti frjálsra viðskipta, gagnrýna þeir þá fyrir að telja, að beita megi aðferðum náttúruvísinda í hagfræði. Austurrísku hagfræðingarnir þykja hins vegar sumir einstrengingslegir í afstöðu sinni til vísinda og stjórnmála, sérstaklega Rothbard og nemendur hans.

[breyta] Hliðstætt efni

[breyta] Heimildir

Hayek, F. A. (1945). "The use of knowledge in society." American Economic Review 35(4): 519-530.
Kirzner, I. (1973). Competition and Entrepreneurship. Chicago, University of Chicago Press.
Menger, C. (1976). Principles of Economics. New York NY, New York University Press.
Mises, L. v. (1963). Human Action. New Haven, Yale University Press.
Rothbard, M. N. (1993). Man, Economy, and State. Auburn, Ludwig von Mises Institute, Auburn University.