گیلکی نیویشتن
از Wikipedia
فهرست مندرجات |
[ویرایش] گيلکی‌نيويسی، عربی خطِ امره
عربی الفبا، هو الفبايی ايسه کی فارسی زوان‌ام اونِ امره نيويشته بونه. پس ده نياز نيه کی هنده يادآوری ببی. امّا چن‌تا نوکته وجود داره کی وا بدانيم:
بختره کی کسره ( ِ )، «ئ» امره نشان بديم. امّا چون هنوز خيلی‌ئن عادت نکودن، برای شوروع تانيم فقط کشيده کسره‌ئنه «ئ» امره نشان بديم تا کم‌کم جا دکفی. مثلن:
[ویرایش] اگه عربی خط به‌هم کالنه
ويکی‌پديا، بنويشته‌ئنِ ذخيره کودن و اوشانه نمايش دأنِ ره، يونی‌کدِ استاندردِ جی استفاده کونه کی يه‌ته جهانی استاندارد ايسه. احتمال داره کی شيمی کامپيوترِ برنامه، نتؤنی يونی‌کد عربی خطّه نشان بدی يا او قلمی (font) کی شيمی سيستمِ سر نصبه، يونی‌کدِ امره اسزگار نبی. ای موشکل، ويشتر ويندؤزِ قديمی نسخه‌ئنِ مئن از جومله ويندؤز2000 پيش هنه.
اگه خانين کی عربی خطِ امره بنويشته‌ئنه دوروس بئينين، وا شيمی برنامه‌ئنه ارتقا بدين و او قلمؤنی کی نيازه، نصب بکونين.
[ویرایش] صفحه‌کيليد (Keyboard)
موتأسفانه گيلکی، کامپيوترِ مئن، خوره صفحه‌کيليد ندأنه و مجبوره باخی زوانؤنِ صفحه‌کيليدِ جی استفاده بکونی. يعنی اگر عربی خطِ امره نيويشته دريم، وا فارسی صفحه‌کيليدِ امره کار بکونيم و اگرم لاتينِ خطِ جی کار کوده دريم، وا آذری صفحه‌کيليده دؤجين بکونيم.
فارسی صفحه‌کيليدِ دوکمه‌ئنه ای دوتا عکسِ مئن تؤنين بئينين:
[ویرایش] نيم‌فاصله
اگه عربی خطِ امره گيلکی نيويشته درين، نيم‌فاصلهٰ جخترأ ندين. نيم‌فاصله او زماتؤنی به کار شونه کی دوتا کلمه، يه‌ته تازه کلمه چاکونن.
اگه مثلن همين نيم‌فاصلهٰ، فاصله امره بنويسيم، بونه: نيم فاصله. امّا اگه اونه نيم‌فاصله امره بنويسيم، بونه: نيم‌فاصله.
نيم‌فاصله کاربردؤن ويشتر موشتقات و جمع‌دوسته‌ئن و دوتيکه‌ای کلماتِ مئنه:
خوردنی ئن = خوردنی‌ئن
کافيه يا کافی يه = کافی‌يه
پیشرفته یه = پیشرفته‌یه
ويکی پديا = ويکی‌پديا
حسن زاده = حسن‌زاده
نام فکت = نام‌فکت
بی حيساب = بی‌حيساب
شيمی صفحه‌کيليد (keyboard) مئن، بسته به موقعيت، گاگلف shift+space امره و گاگلف shift+b امره شأ نيم‌فاصله ايجاد کودن.
[ویرایش] حرکت‌گوذاری
زئن (zen=زدن)، مئخ (mex=ميخ) و...
خُبه کی ضمه ( ُ ) جا، «ؤ» بنيم. امّا چون هنوز عادت نوبؤ، فعلن فقط ضمه کشيده جا تانيم «ؤ» جی استفاده بکونيم: خؤنه (xonə=خانه)، شؤن (Şon=رفتن)، ببؤ (Bəbo=شد)
بختره کی فتحه ( َ ) جا، «أ» جی استفاده ببی. امّا هنده تا جا دکفی، تانيم فقط فتحه کشيده جا استفاده بکونيم: دأنم (danam=دارم)، مأ بگو (Ma bəgu=به من بگو)
[ویرایش] اضافه‌ئن
اگر يه‌ته کلمه، يه‌ته ديگه کلمه سر اضافه ببی (موضاف و موضاف‌اليه يا موصوف و صفت)، ايشؤنِ ميان يه‌ته حرکت اضافه بونه کی نه فتحه ايسه و نه کسره، اونه گونن: شوا (Ə):
فارسی: پيراهن امير = Amirə piran
فارسی: کتاب سبز = Savzə kitäb
اگر بخايد ای‌جور ترکيبؤنه عربی خطِ امره بنويسيد، يه‌ته «کسره» ( ِ )، اوّلی کلمه سر اضافه بکونيد:
اميرِ پيرأن يا سوزِ کيتاب
(فقط شمره ياد دبی کی اوّلی کلمه و کسره مئن، فاصله نوا نأن.)
موهمِّ نوکته: اضافه علامته، مفعولی «را» امره اشتبا نگيريد! مثلن:
مو اميره بدئم. («ه» ايا اضافه حرکت نيه، بلکه يه‌ته کلمه ايسه و هو «را» مفعولی به حيساب ايه و نوا اونه «کسره» امره نشان دأن، وا اونه «ه» امره نيويشتن)
يا وختی گيم: اون نگينه، يعنی «او نگين است». ايا، «ه»، هو فعل «ايسه» ايسه! پس اضافی حرکت نيه و وا اونه «ه» امره نشان دأن. مثال:
گيلکی، عربی خطِ امره: مو جوادِ سورخِ ليباسه، اونِ جی هگيتم!
Lätinə xattə amre: Mu javädə surxə libäse, unə ji hagitam
واگردان به فارسی: من لباس ِ قرمز ِ جواد را، از او گرفتم.
[ویرایش] جمع دوستن
گيلکی مئن، سه جور جمعِ علامت داريم: ان و ؤن و ئن
ان و ؤن، همديگرِ امره توفيری ندارن و بيه‌پيشِ مئن، «ؤن» و بيه‌پسِ مئن «ان» جی استفاده بونه.
امّا، ئن (en)، وختی استفاده بونه کی کلمه آخر «ای» (i) بايه. مثلن:
کيتاب+جمع=کيتابان يا کيتابؤن (kitäbän yä kitäbon)
گيلک+جمع=گيلکان يا گيلکؤن (giləkän yä giləkon)
کاسپی+جمع=کاسپی‌ئن (käspien yä käspiyen)
زندگی+جمع=زندگی‌ئن (zəndegien yä zəndegiyen)
نوکته: نوا «جمع»ِ علامته، کلمه جی جودا نيويشتن، همچنين نوا اونه کلمهٰ چسبانئن! پس چی وا کودن؟ نيم‌فاصله چاره کاره. يعنی نه وا نيويشتن «زندگيئن» و نه وا نويشتن «زندگی ئن»، بلکی وا نويشتن: «زندگی‌ئن»
