Somhairle MacGill-Eain
As a'Wikipedia
'S e prìomh bhàrd Gàidhlig an fhicheadaimh linn a bh' ann an Somhairle MacGill-Eain. Dh' atharraich e saoghal bàrdachd na Gàidhlig gu tur nuair a dh'fhoillsich e 'Dàin do Eimhir' ann an 1941. Tha an sreath bàrdachd seo a' suathadh air gaol, briseadh-cridhe, An Cuilthionn, cogadh nam brathair Spainnteach, Uisdean MacDiarmaid, communachas is nàiseantachas, uaireannan anns an aon dàn.
Clàr-innse |
[deasaich] Sgeulachd Beatha
Rugadh Somhairle MacGill-Eain ann an 1911 ann an Osgaig, baile beag ann an Eilean Ratharsair. Fhuair e foghlam òige an toiseach ann an Ratharsair fhèin agus an uair sin anns an àrd-sgoil ann am Port Rìgh. Chaidh e dhan oilthigh ann an Dùn Éideann ann an 1929.
Air gach taobh bha na daoine bhon tàinig e tàlantach a thaobh òran, ciùil agus bàrdachd. Bha dithis pheathraichean agus ceathrar bhràithrean anns an aon teaghlach ri Somhairle agus bha tàlantan sònraichte nam measg fhèin cuideachd.
Dh'fhàs e an-àird le beartas de bheul-aithris ga chuairteachadh agus còmhla ri sin bha e geur-mhothachail air eachdraidh riaslach a dhaoine tro na linntean. Ghabh bràthair a sheanar pàirt anns an t-strì ainmeil a ghabh àite ann am Bràighe an Eilean Sgitheanaich ann an 1882. Bha cuimhne nan tachartasan sin fhathast beò air beul an t-sluaigh an uair a bha Somhairle òg agus tha a h-uile coltas gun do rinn iad làrach dhomhain ann.
Fhad's a bha e anns an oilthigh choinnich e ri feadhainn dhan tug e àite mòr a thaobh litreachais. Nam measg sin bha Seumas Caird agus Seòras Elder Davie agus bha càirdeas dlùth eadar an triùir aca. An uair a bha e na oileanach gus dreuchd na teagasg a thoirt a-mach choinnich e ri Uisdean MacDhiarmaid. Bha tarraing mhòr eadar an dithis agus lean sin gus an do bhàsaich MacDhiarmaid ann an 1978. Tha gu leòr den bheachd gun do ràinig Somhairle MacGill-Eain inbhe a cheart cho urramach mar bhàrd ri MacDhiarmaid agus ri Edwin Muir.
Thòisich Somhairle a' teagaisg anns an àrd-sgoil ann am Port Rìgh ann an 1934 agus ghluais e do Thobar Mhoire ann an 1938. Tha e fhèin a' dèanamh aithnichte gun robh buaidh mhòr aig àilleachd, trioblaidean agus eachdraidh Mhuile air. Is ann dhan àm sin a bhuineas a' bhàrdachd dhrùidhteach "Ban-Ghaidheal".
Ann an 1939 chaidh e a Dhùn Éideann. Choinnich e an sin a-rithist ri Raibeart Garioch air an robh e eòlach mar bhàrd bho bha iad san oilthigh. Nochd leabhran de bhàrdachd an dithis, "Seventeen Songs for Sixpence", ann an 1940.
[deasaich] Dàin do Eimhir
As t-fhoghar a' bhliadhna sin chaidh a thogail dhan arm agus chaidh e a thrèanadh ann an Sasainn. Deireadh 1941 chaidh a chur dhan Eiphit. Shruth bàrdachd gu math làidir bho na chunnaic agus na dh'fhairich e ann an sin, mar "Glac a' Bhàis". Bha e air a dhroch leòn aig Blàr El Alamein deireadh 1942 agus thug e gu foghar 1943 a' falbh ospadail. Deireadh na bliadhna sin nochd "Dàin do Eimhir agus Dàin Eile". Tha mòran dhan bhàrdachd seo a' goil le gaol agus fèin-sgrùdadh. B' e sin a' chiad chruinneachadh dhan bhàrdachd aige fhèin na h-aonar.
An uair a bha e deiseil san arm thill e gu teagaisg ann an Dùn Éideann agus bha e an sin gu 1956. As an sin chaidh e gu bhith na mhaighstir-sgoile anns a' Phloc agus sin far an robh e gus an do leig e dheth a dhreuchd ann an 1972.
Bhon àm sin bha e na sgrìobhaiche aig Oilthigh Dhùn Éideann agus aig Sabhal Mòr Ostaig.
Ann an 1977 nochd a' bhàrdachd aige fon tiotal "Reothairt is Conntraigh" agus ann an 1989 chaidh cruinneachadh tapaidh den obair aige fhoillseachadh, "O Choille gu Bearradh". Tha an cruinneachadh seo air a roinn na sheachd earrannan a rèir nam bliadhnachan dham buin a' bhàrdachd.
Tha e soilleir gu leòr gun robh buaidh mhòr aig cuid de bhàird, agus de bhàrdachd, na Beurla air sgrìobhaidhean Shomhairle. Tha e inntinneach beachdachadh air cò aige a bha buaidh air a smuaineachadh agus air an stoighle aige aig diofar amannan.
'S e cuspair da-rìribh inntinneach a th' ann cuideachd dè a' bhuaidh a bha aig an eaglais air a shealladh air an t-saoghal agus air beatha. Tha facail agus ìomhaighean a bhuineas do chreideamh a' nochdadh tric na obair agus chithear e gan cleachdadh gus teachdaireachd làidir a thoirt mu ar coinneamh. Mar eisimpleir, anns a' bhàrdachd "Calbharaigh" is ann air bochdainn a' bhaile mhòir a tha e a' bualadh. Ann an "Urnaigh" tha e ga rùsgadh fhèin agus ag ràdh gur e "cridhe sgàinte" a tha aige-san.
Tha àite mòr aig a' ghaol agus aig poileataics anns a' bhàrdachd aig Somhairle. Anns a' bhàrdachd gaoil aige chì sinn an dà chuid blàths agus teas. Uair agus uair chì sinn an dà chuspair air an snìomh an lùib a chèile agus iad ga bhuaireadh gu rann, mar anns a' chriomag bàrdachd air an tug e an tiotal "Am Buaireadh".
Phòs e Renee Chamshron ann an 1946. Tha an toileachas agus an fhois-inntinn a thug seo dha a' tighinn am bàrr ann an "Solais" agus "Nighean is Seann Orain". Ann an "Gaoir na h-Eòrpa" tha raon eile a bha ga ghluasad gu mòr a' tighinn gu uachdar - 's e sin an t-strì a bha a' dol air adhart anns an Spàinn timcheall air 1936-37. Tha e aithnichte gur ann gu poileataics na làimhe clì a bha e air aomadh. Bho phìosan mar "Gealach Ur" tha e ri fhaicinn gun robh cofhaireachdainn aige dhan fheallsanachd aig Marx, ach gheibhear blas na nàiseantachd air an obair aige cuideachd.
Tha raointean farsaing a' fosgladh romhainn anns an t-saothair aig Somhairle MacGill-Eain agus tha sinn mothachail air bàrd Gàidhlig a' sìneadh a-mach agus a' cleachdadh a mhac-meanmna gus cruthan ùra a dhealbh agus a thoirt am follais.
Bhàsaich e anns an t-Samhain 1996 agus dh'fhàg e dìleab luachmhor às a dhèidh aig saoghal na Gàidhlig agus aig saoghal litreachais.
[deasaich] Tuilleadh fiosrachaidh
- 14 poems of Sorley MacLean (audio tape) (Association for Scottish Literary Studies)
- The Companion to Gaelic Scotland - Derick Thomson (Gairm Publications 1994)
- Eadar Dà Chogadh - the Early Poems of Sorley MacLean (MacDonald - Mitchell Associates)
- Eimhir (Acair Earranta 1999)
- Gairm 8 td 360
- Gairm 76 td 335-337
- Gairm 76 td 379-384
- Gairm 101 td 91-96
- Gairm 109 td 33
- Gairm 150 td 181
- Modern Scottish Gaelic Poetry (Celtic Dept of the University of Aberdeen 1953)
- Nua-Bhàrdachd Ghàidhlig / Modern Scottish Gaelic Poems: A Bilingual Anthology, ed. Domhnall MacAmhlaigh / Donald MacAulay (New Directions, New York 1977). td 70-115: "Am Mùr Gorm", "Camhanaich", "An Uair a Labhras mi mu Aodann", "Cha do Chuir de Bhuaireadh riamh", "Gaoir na h-Eòrpa", "An Roghainn", "Coin is Madaidhean-Allaidh", "A' Chorra-Ghritheach", "Hallaig", "Coilltean Ratharsair", "Ban-Gàidheal", "Glac a' Bhàis", "Latha Foghair", "Aig Uaigh Yeats"
- O Choille gu Bearradh
- Reothairt is Conntràigh
- Seventeen Songs for Sixpence
- Somhairle - Dàin is Deilbh (Acair Earranta)
- Somhairle MacGill-Eain (National Library of Scotland Edinburgh 1981)
- Sorley MacLean - Critical Essays, ed. R.J. Ross & J Hendry (Scottish Academic Press Ltd)
[deasaich] Ceangalan a-muigh
- Somhairle MacGill-Eain Air-loidhne
- Beath-Eachdraidh bho GRD Stòr-dàta
