Føroyskur dansur

Frá Wikipedia, hin frælsa alfrøðin

Føroyskur dansur á Viðareiði, Emil Krause 1904.

Føroyski dansurin. Av V. U. Hammershaimb: Færøsk Anthologi, 1891.

Stuttleikin við tí føroyska dansinum liggur fyri mestan partin í, at hann verður troddur til sang, kvæði, kempivísur og fólkavísur, sum verða sungnar fyri av einum ella fleiri skiparum, meðan øll taka undir í viðganginum við endan av hvørjum ørindi. Øll tey dansandi fylgja hugtikin við í søgugongdini í kvæðinum, og tá okkurt serliga yndisligt ella hugtakandi kemur fyri, sæst tað á andlitsbrøgdum og atferð teirra dansandi – tá ruðileikin í bardaganum kemur fyri, taka tey hendurnar fastliga saman, og tá sigur er vunnin, loypa tey av gleði.

Sjálvur dansurin gongur fyri seg soleiðis, at fólk taka saman hendur og gera ein ring, og um fleiri koma upp í ringin, verður hann brotin og eitt innvik ringist inni í sjálvum ringinum. Er fólkatalið til tess og stovan nóg stór, ringist so aftur eitt innvik innan í tí fyrra, og so framvegis – men altíð í einum samanhangandi dansiringi, so at tann dansandi má fylgja hesum innvikunum i ringinum, og viðhvørt er í tí uttara ringinum, og løtu seinni í tí innara. Tey dansandi koma sostatt framvið hvørjum øðrum andlit til andlit og møtast tvær reisur í hvørjum umfarið.

[rætta] Stígingarstev (Vanligur dansur)

Kvæðaløgini eru í sættaparts takt sum verður hildin av jøvnum og einstáttaðum fótatrampi. Vanligasti dansihátturin er tað sokallaða “stígingarstevið”.

Tey dansandi flyta seg støðugt til vinstru, so at hvør takt í tónleikinum verður fylgd av seks trinum.:

vinstri fótur tekur eitt trin frameftir (til síðuna)
høgri fótur verður fluttur móti tí vinstra,
vinstri fótur flytur seg aftur fram,
høgri fótur flytur seg tætt at vinstra,
høgri fótur traðkar til síðuna ella eitt fet aftur,
vinstri fótur flytur seg aftur móti høgra,

og soleiðis verður hildið fram óavbrotið, við sama stevið í takt við tónleikin. Er tað ein álvarsom vísa ið verður sungin seigliga, fylgir dansurin spakuligari og sinniligari.

[rætta] Trokingarstev

Eitt frábrigdi av dansinum er “trokingarstev” (av at troka), har fólk sum vanligt halda saman hendur í einum óbrotnum ringi, men standa still ella fara eitt sindur aftureftir við tí vanliga stevinum meðan ørindi verður sungið, og so flyta seg frameftir við sama stevið, tá niðurlagið kemur fyri. Til henda dans, verða serliga skjótar og lívligar vísur nýttar. Hetta stev er burturfallið norðanfjørðs, men í Suðuroy, serliga í teimum syðru bygdunum, havi eg ofta luttikið í hesum dansi. Í heila tikið, leggja fólk har ein heilt annan dent á dansin enn norðanfjørðs, har tað oftast er tað einstáttaða stevið, ið dentur verður lagdur á.

[rætta] Bandadansur

Eitt triðja slag av dansi, har skjótar og livligar vísur verða nýttar, er bandadansurin. Har standa fólk í tveimum røðum, 1 – 2 alin frá hvørjum øðrum, menn á aðrari síðuni, og kvinnur hinumegin við einum bandi ímillum sín. Meðan vísan verður sungin, stendur man í stað og trínur tað vanliga stevið, men tá niðurlagið byrjar, verða hendurnar ið halda bondunun lyftar upp í loft, og úr tí endanum av røðini, sum andlitini venda ímóti, boyggja fólk seg parvís undir tey lyftu bondini, til tey eru komin út aftur úr røðini, snara sær á, og hevja aftur bondini yvir teimum, tey tá møta. Steðga verður á tí plássinum har hvørt parið byrjaði, og so byrjar alt umaftur og heldur áfram til vísan er enda. Hetta er ein sera lívligur, men eisini troyttandi dansur.

[rætta] Dansispøl

Fyri uttan sjálvan dansin, eru eisini fleiri ymiskir jólaleikir, og nakrir av hesum leikum verða leiktir til sangir ið hoyra til. Summir leikir eru serføroyskir (sum t.d. Frísavísa), aðrir eru komnir aðrastaðnis frá, t. d. at ríða ediling, sum eisini er íslendsk vikivaka: “her riðr Hoffin...”, og somuleiðis finnast í Jútlandi (samanber Lyngbye fær, kvæder, s. 37 – 38 og 589). Svabo hevur í 5. bindi av sínum ferðafrásagnum á tí Kgl. Bókasavninum, sagt frá einari rúgvu at tílíkum leikum, sum verða nýttir til samkomur í húsunum, ella úti undir opnum himli.