معتزلی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

در متن این مقاله از هیچ منبع و ماخذی نام برده نشده‌است. شما می‌توانید با افزودن منابع بر طبق اصول اثبات‌پذیری و شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به ویکی‌پدیا کمک کنید. مطالب بی‌منبع احتمالاً در آینده حذف خواهند‌ شد.

این مقاله نیازمند ویکی‌سازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوه‌نامه آن را تغییر دهید. در پایان، پس از ویکی‌سازی این الگوی پیامی را بردارید.

معتزله

ظهور این مکتب در زمان بنی امیه و در دوران حکومت عبدالملک مروان به سال ۶۵ تا ۸۶ هجری قمری میباشد. ایشان طرفدار قدرت و حریت انسان بوده وآدمی را در رفتار و کردار خویش آزاد می‌دانند.اساسا مذهب معتزله مبتنی بر خردگرایی و آزاد اندیشی است. اینان ابتدا به اصحاب العدل و عدلیه شهرت یافتند. موسس فرقه معتزله ابوحذیفه واصل بن عطا الغزال است که شاگردحسن یصار بصری بود .وی متولد مدینه در سال ۲۱ هجری قمری است ودر سال ۱۱۰ نیز وفات یافته‌است. وی به رواج این اعتقاد پرداخت که هر کس مسئول رفتار خودش است و خداوند افعال بندگان را به خودشان واگذاشته‌است. در نظر ایشان اعمال بندگان به قدر(قدرت) انسان نسبت دارد. معتزله صفات ازلی خدا را عین صفات ذاتی او میدانند و معتقدند اگر جز این باشد باید مانند مشرکان به چند خدایی قائل باشیم که خلاف توحید و کفر است.

فهرست مندرجات ۱ اصول پنجگانه معتزله ۱.۱ توحید ۱.۱.۱ توحید ذاتی ۱.۱.۲ توحید صفاتی ۱.۱.۳ توحید افعالی ۱.۱.۴ توحید در عبادت ۱.۲ عدل ۱.۳ منزلة بین المنزلتین ۱.۴ امر به معروف و نهی از منکر ۱.۵ وعده و وعید ۲ فرقه‌های منسوب به معتزله

[ویرایش] اصول پنجگانه معتزله

معتزله باور به پنج اصل داشتند که هر کس به این پنج اصل عقیده نداشته باشد استحقاق توصیف به این مکتب را ندارد. گفتنی است که هر یک از این اصول نشانه اختلافی است که با گروه‌های مقابل خود داشته‌اند. این اصول عبارت‌اند از:

[ویرایش] توحید

توحید مراتبی دارد که عبارت است از:

[ویرایش] توحید ذاتی

مقصود آن است که خداوند شریک و همتایی ندارد.

[ویرایش] توحید صفاتی

یعنی صفات خداوند از نظر مفهوم متعددند، ولی از حیث مصداق و واقعیت عینی کثرت و تعددی در آنها نیست و همه عین یکدیگر و عین هم می‌باشند.

[ویرایش] توحید افعالی

یعنی همه آثار و افعالی که در گستره آفرینش تحقق می‌یابد، به حول و قوه الهی است.

[ویرایش] توحید در عبادت

بدین معنا که جز خدای یگانه کسی شایسته پرستش نیست.

از اقسام یاد شده آن چه مورد تأکید معتزله قرار گرفته‌است توحید صفاتی است که آننان هرگونه صفت زاید بر ذات را نفی می‌کنند. آنان معتقداند: خداوند به ذات خویش، عالم، قادر، و حیّ است، نه به واسطه علم، قدرت و حیات که صفات قدیمه و معانی قائم به ذات او هستند.

نا گفته نماند که دفاع از توحید صفاتی از ویژگی‌های معتزله نبوده، بلکه پیش از آنان امامان معصوم آن را تبیین و تحکیم نموده و سخنان آنان الهام بخش متکلمان امامیه و نیز معتزله گشته‌است.

[ویرایش] عدل

مقصود از عدل بحث از صفات فعلی حضرت حق است، یعنی آیا ملاک عقلی برای افعال خداوند وجود دارد یا نه و هر چه را شارع انجام دهد و بخواهد عدل است؟ معتزله می‌گویند: خداوند متعال عادل و حکیم است و او فعل قبیح و زشت را انجام نمی‌دهد و چون خداوند حکیم است پس تمام افعال و کارهای او نیک و پسندیده‌است در صورتی که اشاعره می‌گویند: هر چه شارع انجام دهد عدل است و ملاک عقلی وجود ندارد.

[ویرایش] منزلة بین المنزلتین

کفر و ایمان-بدین معنا که مرتکب گناه کبیره نه مؤمن است و نه کافر. آنان با این اصل باور خوارج و مرجئه را مردود می‌دانند، زیرا خوارج بر این باورند که ارتکاب گناه کبیره مساوی با کفر است و مرجئه می‌گفتند: اگر انسان از نظر عقیده و ایمان که امری قلبی است مسلمان باشد، چنان چه ایمان درست بود مانعی ندارد که انسان فاسد باشد. بدین ترتیب آنان می‌گفتند: حاکم هر چند گناه کند بر مقام خویش ـ حکومت ـ باقی است و اطاعتش واجب و نماز پشت سر او صحیح است. این دیدگاه نخستین نظریه‌ای بود که معتزله آن را مطرح نمودند.

[ویرایش] امر به معروف و نهی از منکر

معتزله وجوب امر به معروف و نهی از منکر را کفایی و مشروط به شرایطی می‌دانستند و شدیدترین مرتبه آن (قتال) را از شئون حکومت و وظایف رهبری اسلامی می‌دانستند، در حالی که خوارج امر به معروف ونهی از منکر را مشروط به هیچ شرطی نمی‌دانستند، اما معتزله بر این باورند که شناخت معروف و منکر اختصاص به شرع ندارد، بلکه عقل نیز قادر است پاره‌ای از معروف‌ها و منکرات را درک کند و ثانیاً مشروط به وجود امام نیست، بلکه وظیفه عموم مسلمانان است.

[ویرایش] وعده و وعید

وعد به معنای نوید پاداش و وعید به معنای تهدید به کیفر است. معتزله می‌گویند همان گونه که خداوند در نویدها و پاداش‌ها به حکم ان الله لا یخلف المیعاد خلف وعده نمی‌کند، بلکه محال است خلف وعده نماید درباره کفر نیز تخلف نمی‌کند. تمام وعیدهایی که در قرآن نسبت به فاسقان و تبهکاران آمده عملی می‌شود، مگر این که در دنیا توبه کنند. این نظریه مخالف دیدگاه مرجئه‌است که می‌گویند عفو الهی گسترده‌است و شامل معصیت کاران می‌شود. گروه‌های غیر معتزله مانند امامیه که قایل به حسن و قبح عقلی هستند، وفای به وعد را واجب، اما وعید را غیر واجب می‌دانند، چون وعید حق خداوند بزرگ است و می‌تواند از حق خود درگذرد و آن عفو است. پس هر که را بخواهد عفو کند و هر که را بخواهد عقاب.

از دید معتزله امامت امری انتخابی است نه انتصابی.

[ویرایش] فرقه‌های منسوب به معتزله

۱- الحسنیه

۲- الواصلیه

۳- هذیلیه

۴- نظامیه

۵- بشریه

۶- الکعبیه

۷- هشامیه

۸- جبائیه

۹- جاحظیه

۱۰- معمریه

۱۱- خیاطیه

۱۲- مداریه

۱۳- شمامیه

۱۴- خابطیه

۱۵- هاشمیه

۱۶- اسکافیه

۱۷- اسواریه

۱۸- جعفریه

۱۹- حماریه

۲۰- عمرویه