صندوق ذخیره ارزی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

این مقاله به تمیزکاری نیاز دارد. لطفاً آن را تا جایی که ممکن است از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید. سپس این الگو را از بالای مقاله حذف کنید. محتویات این مقاله ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد.

حساب ذخیره ارزی ( در دولت محمود احمدی نژاد به صندوق ذخیره ارزی تغییر نام یافت) در سال ۱۳۷۹ توسط دولت محمد خاتمی و پس از پشت سر گذاردن شوک ناشی از کاهش شدید درآمدهای نفتی راه اندازی شد. دولت خاتمی تجربه تلخی از کاهش شدید درآمد‌های نفتی در سالهای آغازین فعالیت خود داشت. وی در جریان معرفی و کسب رای اعتماد به کابینه دولت دوم خود در مجلس پیرامون وضعیت اقتصادی کشور در سال‌های ۷۸-۷۷ گفت :"درگذر از سال ۷۷ به ،۷۸ شبهای متمادی خواب نداشتیم و روزها نگرانی مان در اوج بود. چون فقط سه روز ذخیره گندم در کشور داشتیم......آیا شما می دانید به خاطر نداشتن ارز، درجایی که نمی توانستیم بدهی هایمان را بپردازیم، با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشتیم و در عین حال، به کالاهای مردم لطمه نخورد." ^[۱]

فهرست مندرجات ۱ روند تشکیل و اداره صندوق ۲ اهداف و قوانین صندوق ذخیره ارزی ۳ موجودی صندوق ذخیره ارزی ۴ عملکرد دولت خاتمی پیرامون صندوق ذخیره ارزی ۵ عملکرد دولت احمدی نژاد پیرامون صندوق ذخیره ارزی ۵.۱ انحلال هیات امنای صندوق ۶ منابع

[ویرایش] روند تشکیل و اداره صندوق

طرح ایجاد حساب ذخیره ارزی در قالب ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور در سال ۷۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی‌ رسید و متعاقبا آیین‌نامه اجرایی آن نیز در آبان ماه همان سال از سوی هیات وزیران به تصویب رسید.به موجب بند(ه) ماده (۶۰) قانون برنامه سوم توسعه ( مصوب ۱۷ فروردین ماه سال ۱۳۷۹ و ۱۹ مهرماه سال ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی)،" آئین نامه اجرایی این ماده به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت امور اقتصادی و دارایی حداکثر ظرف مدت ۳ ماه از تاریخ تصویب این قانون، به تصویب هیئت وزیران رسید.همچنین به موجب ماده (۸) آئین نامه اجرایی ماده (۶۰) اصلاحی قانون برنامه سوم توسعه، هیئتی مرکب از رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس کل بانک مرکزی و ۴ نماینده به انتخاب رئیس جمهوری ( حداقل ۲ نفر از بین وزیران) به عنوان هیئت امنای حساب ذخیره ارزی جهت حسن اجرای قانون و اتخاذ تصمیم در موارد تعیین شده در این آئین نامه و موارد دیگری تشکیل شد.

[ویرایش] اهداف و قوانین صندوق ذخیره ارزی

حساب ذخیره ارزی اهدافی نظیر ایجاد ثبات در میزان درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تبدیل دارایی‌های حاصل از فروش نفت خام به دیگر انواع ذخایر و توسعه فعالیت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری و تامین بخشی از اعتبار موردنیاز طرح‌های تولیدی و کارآفرینی بخش غیر دولتی و فراهم کردن امکان تحقق فعالیت‌های پیش‌بینی شده در برنامه را مدنظر قرار می‌دهد.

بر اساس قوانین برنامه سوم و چهارم توسعه، دولت در صورتی مجاز به برداشت از این حساب است که درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت خام نسبت به ارقام پیش‌بینی شده کاهش پیدا کند. همچنین برداشت از حساب ذخیره ارزی برای تامین کسری ناشی از عواید غیر نفتی بودجه عمومی‌ ممنوع است.

در قانون پنج ساله چهارم توسعه مقرر شده‌است به منظور سرمایه‌گذاری و تامین بخشی از اعتبارات موردنیاز طرح‌های تولیدی و کارآفرینی بخش غیر دولتی که توجیه فنی و اقتصادی آن‌ها به تایید وزارتخانه‌های تخصصی ذی‌ربط رسیده باشد تا ۵۰ درصد حساب ذخیره ارزی از طریق شبکه بانکی داخلی و بانک‌های ایرانی خارج از کشور به صورت تسهیلات با تضمین کافی تخصیص یابد.

فلسفه شکل‌گیری این حساب در ایران بیشتر در راستای تعدیل فشارهای ناشی از نوسان قیمت نفت بر اقتصاد ملی بوده تا ایجاد حساب پس‌انداز برای نسل‌های آینده کشور و حاکمیت این نگرش بر دیدگاه دولتمردان و برنامه‌ریزان کشور نحوه عملکرد این حساب را به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار داده‌است.

[ویرایش] موجودی صندوق ذخیره ارزی

[ویرایش] عملکرد دولت خاتمی پیرامون صندوق ذخیره ارزی

مسعود نیلی معاون سازمان مدیریت و برنامه ریزی در دولت خاتمی که از وی بعنوان طراح اصلی این صندوق نام برده می‌شود معتقد است که هر دولت خاتمی و احمدی نژاد در برداشت از صندوق ذخیره ارزی ضعیف عملکردند، اما عملکرد دولت احمدی نژاد نگران کننده بوده‌است. در همین حال محمد خاتمی طی مصاحبه‌ای پیرامون حساسیت شدید در استفاده از صندوق ذخیره ارزی گفت:"سیدمحمد خاتمی با اشاره به نحوه هزینه از حساب ذخیره ارزی در دوران اصلاحات گفت: وقتی حساب ذخیره ارزی به وجود آمد همه دوستان می‌دانند که من چقدر روی خرج کردن از این حساب حساسیت داشتم و مراقب بودم که حساب ذخیره از مسیر خود خارج نشود؛ به خصوص در عرصه‌های جاری هزینه نشود و معتقد بودیم که باید از سهم صندوق بخش خصوصی تقویت شود تا بتواند پشتوانه تولید کشور باشد؛ چرا که با تقویت این بخش بسیاری از مشکلات ما قابل حل خواهد بود؛ ولی وقتی مواردی مطرح شد که معوقه‌های فرهنگیان از این صندوق پرداخت شود با آن موافقت شد و این یکی از کارهای بزرگی بود که در آن زمان قابل انجام بود." ^[۲] اسحاق جهانگیری با اشاره به همراهی همه ارکان نظام با دولت نهم، گفته‌است: اگراصل 44 درزمان من ابلاغ می‌شد،بخش خصوصی بزرگی درست می‌کردم که توان سرمایه گذاری‌های چند میلیاردی داشته باشد. اما غلامرضا تاجگردون معاون اقتصادی سازمان مدیریت وبرنامه ریزی دردولت دوم محمد خاتمی، خاطره‌ای را بازگو کرده که درآن رییس جمهور وقت-محمد خاتمی- چگونه به دیدگاه‌های سازمان مدیریت وبرنامه ریزی وقع می‌نهاده وبه آن احترام می‌گذاشته‌است.

وی گفته‌است: "زمانی که دردوره دوم ریاست جمهوری آقای خاتمی سفری به یکی از شهرک‌های صنعتی اطراف تهران داشتیم،من هم به عنوان نماینده سازمان مدیریت وبرنامه ریزی دراین سفر همراه رییس جمهوربودم.زمانی که آقای خاتمی داشت سخنرانی می‌کرد،جمعیت یک صدا فریاد می‌زد که برای شهرشان یک سالن آموزشی فنی وحرفه‌ای ایجاد شود.این خواسته را روی پارچه‌ها وتابلوهای مختلف نوشته بودند.آقای خاتمی زمانی که بااین درخواست مواجه شد،سخنرانی خودرا قطع کرد وازمن که پشت سرایشان درجایگاه ایستاده بودم،پرسید:می توانیم از منابع امسال یا سال آینده چنین قولی به مردم بدهیم؟" اشاره وی به اقدام احمدی نژاد در افزایش دادن بودجه شهر‌ها و استانها در پس درخواست مردم در جریان سفرهای استانی وی بود. از سویی با توجه به آنکه اکثریت مجلس هفتم در اختیار جناح راست قرار گرفت محدودیت‌های بیشتری برای دولت خاتمی جهت برداشت از حساب ذخیره ارزی و باقیمانده بیشتری برای دولت محمود احمدی نزاد ایجاد گردید.

[ویرایش] عملکرد دولت احمدی نژاد پیرامون صندوق ذخیره ارزی

دولت احمدی نژاد صندوق ذخیره ارزی را با مقدار قابل توجهی موجودی از دولت محمد خاتمی تحویل گرفت و همزمان سیر سعودی قیمت نفت به نحو بی سابقه‌ای ادامه یافت.

همسویی مجلس هفتم با وی نیز راه را برای استفاده بیشتر از این صندوق هموار کرد و انحلال سازمان مدیریت و برنامه ریزی توسط وی نظارت بر برداشت‌های دولت از این صندوق و چگونگی هزینه کرد آنرا به حد اقل رساند.

برخی از نمایندگان مجلس اعلام کردند که وی برداشت‌های گسترده‌ای از این صندوق بدون مجوز مجلس و برای پرداخت به مردمی که در ریان سفرهای استانی احمدی نژاد به او نامه نوشته بودند داشته‌است تا جاییکه این صندوق به صندوق نذری تبدیل شده‌است. ^[۳]

همچنین دولت احمدی نژاد خواستار اختصاص ۳۰٪ از موجودی صندوق ذخیره ارزی به صندوق مهر رضا ( صندوقی که برای ارائه وام ازدواج به جوانان تاسیس گشت) شده بود. کارسناسان نسبت به آثار تورمی این اقدام به دولت هشدار داده بودند.

^[۴] همچنین دو نماینده مجلس پیرامون شایعه برداشت دولت از صندوق ذخیره ارزی جهت واردات میوه شب عید وزیر بازرگانی را به مجلس فرا خواندند. ^[۵]

دولت همچنین از صندوق ذخیره ارزی برای کمک به کشورهایی همچون نیکاراگوئه نیز استفاده کرد. ^[۶]

برداشت های بی رویه احمدی نژاد از صندوق ذخیره ارزی که منجر به افزایش شدید نرخ تورم و از دست رفتن یکی از فرصت های اساسی برای پیشرفت کشور شد انتقاد شدید کارشناسان را بدنبال داشت.میل دولت به برداشت گسترده( تا جاییکه با مجلس همسوی هفتم نیز دچار اصطکاک شد) در حالی بود که بی برنامه گی و سردرگمی شدیدی در چگونگی استفاده از درآمد های سرشار نفتی به چشم می خورد. ^{[۷] [۸] [۹]}

[ویرایش] انحلال هیات امنای صندوق

در حالیکه کارشناسان خواستار تغییر در ترکیب هیات امنای صندوق ذخیره ارزی برای کاهش قدرت دولت در برداشت از آن شدند ، محمود احمدی نژاد هیات امنا را منحل و اختیارات آنرا به کمیسیون اقتصادی دولت( که ترکیب و ریاستش با خود اوست) واگذار کرد. این اقدام به تلاش وی برای برداشت راحت تر از صندوق ذخیره ارزی تعبیر گردید. ^[۱۰] الیاس نادران از نمایندگان جناح راست مجلس انحلال هیات امنای صندوق ذخیره ارزی را غیر قانونی و بایزید مردوخی آنرا پایان کار صندوق نامید. ^{[۱۱] [۱۲] [۱۳]}

[ویرایش] منابع