José de Espronceda

Dendi Güiquipeya

José de Espronceda

José Ignacio Javier Oriol Encarnación de Espronceda y Delgado (Almendralehu, 25 e marzu e 1808 – † Madrí, 23 de mayu e 1842), hue un pueta español de la épuca el Romanticismu.

[eital] Vía

En Madrí, estuyandu nel Colehiu e San Matéu, uñiósi a una socieá secreta, Los Numantinus, pa vengal la muerti e Rafael del Riegu. Denunciáu pol ellu, hue desterráun a un monasteriu e Gualahara duranti cincu añus. Aluspués salió d'España i vivió en Bélhica, Francia, Inglaterra (ondi enamorósi e la hiha'l coronel liberal emigráu Epifañu Mancha, Teresa) i Paísis Bahus cumu esiliáu liberal. Golvió pa España con algotrus liberalis pol mé la anistía declará pola muerti'l rei Fernando VII, en 1833. Dio la boqueá entavía en huendu nuevinu e garrotinu en 1842.

[eital] Obra

Duranti la su estancia nel monasteriu, i alentáu pol su maestru, el eruitu i pueta sevillanu Albertu Lista, encetó a escrebil el puema estóricu El Pelayu en otavas realis, qu'ehó sin acaberu. Endispués escrebió la novela estórica Sanchu Saldaña u el castellanu e Cuéllal.

Consiéraseli el pueta románticu español pol escelencia pol mé el su talanti byronianu. En efeutu, la su puesía recuelda a la de Lord Byron, sobri tó enus sus dos puemas narrativus más estensus: El estuyanti e Salamanca, al tentu el tema seutol donhuanescu, que se pué consieral cumu un acabáu esponenti el heníru románticu leyenda, i el incompletu El Diablu Mundu (1841), eterohénu puema filusóficu nel que s'encluyi el famosu «Cantu a Teresa», deicáu a la su querindonga Teresa Mancha. Tamién escrebió gran cantiá e puemas cortinus que hucheó Canciones, entri los que destaca cumu el más conocíu «La canción del pirata»; tamién feguran «A Harifa nuna orhía», «El verdugu», «El mendigu», «El reu e muerti» u «Canción del cosacu». Tós estus puemas s'ispiran en presonahis rehuíus u hundeáus pola socieá, colu que pol primel vedi apaecin caraenti hormuláu el tema social ena lírica española.

Nel su «Inu al sol» i nel puema «Óscal i Malvina» Espronceda s'acelca tamién a la puesía e James Macpherson, enventol del vati célticu Ossian. L'estilu más cautiváu pol autol estremeñu es amanti e los efetus retóricus peru es flesibri i espiráu enus sus más mehoris intis.

Hue descohíu palramentariu enas Cortis Heneralis, en 1842 pol Partíu Progresista.