Pilota
Wikipedia(e)tik
Pilota (edo Euskal Herritik kanpo Euskal Pilota) Euskal Herriko kirola da. Orokorrean 2 edo 4 pilotarik (bi taldetan banatuta) txandaka pilota frontis izeneko aurreko hormaren kontra jotzen dute, tantua lortu nahian. Pilota jotzeko erabiltzen den tresnaren arabera ezberdintzen dira joko motak: eskuz, palaz, xarez...
Eduki-taula |
[aldatu] Historia
Historian zehar hainbat zibilizaziok eduki dute pilotaren jokoak eta ez bat edo beste, asko baizik. Objektu borobil mugikorra egiteko hainbat gauza erabili dira: landareetatik ateratako materialetatik, era ezberdinetako zapi eta harietaraino. Buruz buruko jokoak izaten ziren, bata bestearen kontra alegia. Hasieran mugatutako zelai edo soroetan aritzen ziren denbora pasa bezala, erronkan.
Pilota era guztietako jokoa da baina arau batzuk ere ezarri ziren, Hego Amerikan, Ekialde Hurbilean eta Mendebaldeko Europan hain zuzen ere.
Erromatarrek pila deitzen zaion jokoa eraman zuten Galiara. Denboraren poderioz joko hori aldatuz joan da, paume ("ahur") jokoa sortuz. Zelai eta herrietako plazetan jokatzen zen jokoa da paume eta denbora pasa ahala hainbat tresna erabili dira pilota jotzeko, burgesek eta aitoren semeek eskularru zein erraketak erabiltzeraino.
Lehengo garaietako hilarrietan grabatuak egiten zituzten eta horregatik dakigu pilotariek omen handia zutela gure gizartean.
Pilota joko asko egon arren, euskaldunek beste hainbat gauzekin bezala ederki jakin dute pilota jokoa jasotzen. Beren tokira moldatu dute pilota euskaldunek eta gauza aldatu dituzte: plaza, leku, arau, pilota, jotzeko pala eta beste gauzak, instalazioak, materialak,... etab. Eta ondorioz gaur egungo joko horiei pilota jokoak esaten zaie.
[aldatu] 1900eko Olinpiar Jokoak
1900eko Udako Olinpiadetan, Parisen, lehenengo aldiz izan zen pilota joko olinpiko, baita azkenekoz ere. Bertan Amezola eta Villotak irabazi zuten Maurice Durquetty eta Etxegarairen aurka.
[aldatu] Joko motak
Modalitateak lau dira nazioarte mailan : Trinketa, 30 metroko pilotalekua, 36 metroko pilotalekua eta 54 metroko pilotalekua. Mota horien barnean, 14 espezialitate ofizial bereizten dira.
- Trinketan espezialitate hauek egiten dira: paletan gomazko pilotarekin (gizonak nahiz emakumeak), paleta larruzko pilotarekin, eskuz (banaka eta bikoteka) xare eta pasaka.
- 36 metroko pilotalekuan pala motza egiten da (pilotaleku motza edo ezker-pareta ere deitzen zaio), paleta larruzko pilotarekin eta eskupilota (banaka eta bikoteka)
- 30 metroko pilotalekuan, frontenisa egiten da (emakumeak nahiz gizonak) eta paleta gomazko pilotarekin.
- 54 metroko pilotalekuan (pilotaleku luzea edo Jai Alai ere deitua) zesta-punta egiten da.
Eskupilota da gaur egun espezialitate hedatuena, Euskal Herri osoan nahiz munduan zehar eta ondorioz etorkizun oparoena duen espezialitatea. Eskupilota da jokatzeko modurik naturalena esku hutsez baliatzen baitira jokalariak pilota mugitzeko. Jokoaren helburua aurkariari ahalik eta tanto gehien egitea da, honetarako pilota bat eta frontoi bat behar ditugu. Txapelketei dagokienez adinaren arabera arauak ezberdinak izaten dira, hala nola jokalaria helduagoa den heinean partiden iraupena luzatuz eta pilotek duten pisua areagotuz. Arau hauek (adinarekin erlazionaturikoak ) pilota espezialitate guztietan betetzen dira. Mota jokalekuak bereizten du eta espezialitatea aldiz jokatzeko moduak.
Mota batzuk:
[aldatu] Pilotalekua
Sakontzeko, irakurri: Pilotaleku
Pilota pilotalekuetan jokatzen da. 10 metro garai eta bat, bi edo hiru paretez osatua dago, alde bat paretarik gabe, eta 10-11 metroko zabalera eta 30-54 metroko luzera izaten du. Ipar Euskal Herrian, pilotaleku ireki gehienek pareta bakarra dute.
Hona hemen pilotako pilotaleku tipiko baten eskema, hala ere badaude bestelako itxura dutenak (Trinketaren kasu), eta luzerak aldakorrak dira:
[aldatu] Pilotalekuak
- Aritzbatalde pilotalekua, Zarautzen.
- Astelena pilotalekua, Eibarren.
- Atano III.a pilotalekua, Donostian.
- Beotibar pilotalekua, Tolosan.
- Galarreta pilotalekua, Hernanin.
- Labrit pilotalekua, Iruñean.
- Ogeta pilotalekua, Gasteizen.
- Uarkape Pilotalekua, Arrasaten.
- Gernika Jai Alai, Gernika
- Carmelo Balda, Donostia
- Ezkurdi Jai Alai, Durango
- Markinako unibertsitatea, Markina
[aldatu] Materiala
Sakontzeko, irakurri: Pilotako materiala
Materialak asko dira eta modu askotara sailka daitezke: lehenik modalitatearen arabera, gero hori egin ondoren, mota bakoitzaren arabera, espezialitateetan sailkatzen dira. Ondoren pilotak eta azkenik trentzaren arabera.
[aldatu] Pilotari ezagunak
Sakontzeko, irakurri: Pilotari
[aldatu] Eskupilotan
[aldatu] Palan
- Historikoak
- Juan Pablo
- Insausti
[aldatu] Erremontean
- Historikoak
- Koteto Ezkurra
- Abrego
[aldatu] Zesta puntan
- Egungoak
- Iñaki Osa Goikoetxea
- Andoni Arriaga
- Julen Bereikua
- Alex Errekalde
- Eric Irastorza
- Imanol Lopez
- Gotzon Enbil
- Historikoak
- Katxin Uriarte
- Txikito Bolibar
- Joey
- Txurruka
- Tximela
- Ondarres
- Guilermo
[aldatu] Pilota elkarteak
[aldatu] Enpresak
[aldatu] Eskupilota
[aldatu] Pilota txapelketak
