Στάχυς (αστέρας)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Στάχυς (α Παρθένου)
Αστερισμός:	Παρθένος
Συντεταγμένες (εποχή ):	α = 13h:25m:12s , δ = -11°.09′.41″
Φαινόμενο μέγεθος:	+0,92 ως +1,04
Φασματικός τύπος:	B1III-IV + B2V
Απόσταση από τη Γη:	262 ± 20 έτη φωτός

«Ω βλαστέ της Παρθένου, μυριοπόθητε Συ»

(Γ. Βερίτης: Στη σιγή της βραδυάς)

Στάχυς και διεθνώς Spica είναι η ιδιαίτερη ονομασία του αστέρα α (άλφα) του αστερισμού Παρθένος. Είναι ο φωτεινότερος αστέρας της Παρθένου και ο δέκατος πέμπτος σε φωτεινότητα ολόκληρης της ουράνιας σφαίρας (περίπου το ίδιο με τον Αντάρη), εύκολα ορατός τα ανοιξιάτικα και καλοκαιρινά βράδια από την Ελλάδα. Μαζί με τον Αρκτούρο και τον Ντενέμπολα συναποτελεί το λεγόμενο «Εαρινό Τρίγωνο».

[Επεξεργασία] Ονομασίες και Ιστορία

Το όνομα Στάχυς προέρχεται από την απεικόνιση του αστερισμού, στην οποία παριστάνει το στάχυ σιταριού που κρατά η παρθένος στο αριστερό της χέρι (κατά τον Άρατο «στα χέρια της», κατά τους Βιτρούβιο και Υγίνο «στο δεξί της χέρι»), και εμφανίζεται με τους Άρατο, Ίππαρχο και Πτολεμαίο. Ο Μανέθων αποκαλεί τον αστέρα ο Σταχυώδης, όνομα που ο Νόννος αναφέρει για τον αστερισμό (την Παρθένο). Οι Ρωμαίοι γενικώς χρησιμοποιούν το συνώνυμο Spica, ενώ ο Κικέρων γράφει Spicum. Στη μεσαιωνική Αγγλία ήταν το Virgin's Spike, όνομα αναφερόμενο και από τον Τζον Φλάμστηντ.

Ο Στάχυς μοιράσθηκε και άλλες ονομασίες με τον αστερισμό του: Sunbala (Bayer), Sumbela και στον Ριτσιόλι Sumbalet, Sombalet, Sembalet, Eleandri. Αυτές όλες προέρχονται από το αραβικό Al Sunbulah (= δεμάτι στάχυα). Επειδή όμως οι Άραβες σε τμήμα του αστερισμού σημείωναν το δικό τους τεράστιο ουράνιο Λιοντάρι, ο Αλ Μπιρούνι δίνει και τα ονόματα Al Hulbah (η Τρίχα) και «λιονταράκι», με τον Αρκτούρο να είναι το άλλο τέκνο του Λιονταριού, ενώ ο Kazwini χαρακτήριζε τον Στάχυ ως Sak al Asad, η Κνήμη του Λέοντα.

Ακόμα πιο δημοφιλές στους καμηλιέρηδες της ερήμου όμως ήταν το όνομα Al Simak al Azal = Ο Ανυπεράσπιστος (ή Άοπλος) Σιμάκ, καθώς δεν έχει κανένα άλλο φωτεινό άστρο κοντά του, ενώ ο άλλος Σιμάκ, ο Αρκτούρος, έχει μια λόγχη ή ραβδί αποτελούμενο από γειτονικούς του αστέρες στον Βοώτη. Η απομονωμένη θέση του Στάχυος στον ουρανό ερμηνεύει και το όνομα Khoritos (= Μοναχικός) που του έδωσαν οι Κόπτες. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες παρέφθειραν το Simak al Azal σε inermis Asimec, προσθέτοντας τα Acimon, Alaraph, Almucedie, Alacel. Η Αλμαγέστη του 1515 έχει το Aschimech inermis. Από αυτά προέρχονται τα Ala(a)zel και A(l)zimon του Bayer. Επίσης, έχουμε το Alhaiseth των αλχημιστών και τα Eltsamecti και Eltsamach του Riccioli, ενώ το Azimech εμφανίζεται στον γραπτό λόγο μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα.

Ο Χρυσοκόκκης αποκαλούσε τον Στάχυ ο μικρός Κονταράτος («Κονταράτος», δηλ. λογχοφόρος, ήταν ο Αρκτούρος). Ο Άγγλος ανατολιστής Thomas Hyde (1636-1703) δίνει το εβραϊκό Shibboleth, το συριακό Shebbelta, το περσικό Chushe και το τουρκικό Salkim, που όλα σημαίνουν «στάχυ», ενώ το Shaghar της Σογδιανής και το Akhshafarn της Χορασμίας σημαίνουν μυτερή άκρη, ακίδα.

Οι Ινδοί γνώριζαν τον Στάχυ ως Chitra, «Λαμπρό», το όνομα και της αντίστοιχης νακσάτρα ή Σεληνιακού Οίκου τους που βρισκόταν εκεί, και τον αναπαριστούσαν με μια λάμπα ή ένα μαργαριτάρι.

Οι Κινέζοι ονόμαζαν τον Στάχυ Kio, το Κέρας ή η ακίδα, και στην αρχαιότητα Keok ή Guik. Στην αρχαία Αίγυπτο ο αστέρας ήταν γνωστός ως ο «Λαουτιέρης» και φαίνεται ότι τον θεωρούσαν σημαντικό, καθώς μια άλλη ονομασία του ήταν Repa, δηλαδή ο Κύριος. Ο Ιωσήφ Λόκκυερ αναφέρει ναούς προσανατολισμένους προς τη δύση του Στάχυος, όπως τον Ναό του Ηλίου στο Tell al Amarna της Αιγύπτου. Επίσης, δίδυμους ναούς στον Ραμνούντα, αν δεχθούμε ότι ανεγέρθηκαν περί το 1092 και 747 π.Χ., πράγμα όχι πολύ πιθανό.

Από παρατηρήσεις του Στάχυος και του Βασιλίσκου περί το 300 π.Χ. από τον Αλεξανδρινό αστρονόμο Τιμοχάρη, μετά από σύγκριση με τις δικές του, 150 χρόνια αργότερα, ο Ίππαρχος ανεκάλυψε τη μετάπτωση των ισημεριών. Ο Κοπέρνικος πραγματοποίησε πολλές παρατηρήσεις του Στάχυος για τις δικές του έρευνες επί της μεταπτώσεως.

[Επεξεργασία] Αστροφυσικά δεδομένα

Ο Στάχυς είναι φασματοσκοπικώς διπλός αστέρας. Η μέση επιφανειακή θερμοκρασία των μελών του ανέρχεται στους 22.400 και 18.500 K. Ο Στάχυς είναι ελαφρώς μεταβλητός αστέρας, εξαιτίας συστολών και διαστολών της επιφάνειας του κύριου αστέρα (βλ. παλλόμενοι μεταβλητοί αστέρες). Η μάζα των μελών του είναι 11 και 7 φορές μεγαλύτερη της ηλιακής και ο μέσος όγκος τους 475 και 65 φορές μεγαλύτερος του ηλιακού. Ο κύριος αστέρας περιστρέφεται περί τον άξονά του πολύ ταχύτερα από ό,τι ο Ήλιος, με αποτέλεσμα να έχει ένα ελλειψοειδές και όχι σφαιρικό σχήμα.

Ο Στάχυς έχει απόλυτο μέγεθος -3,4 ως -3,55. Αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα είναι περίπου 15.000 φορές λαμπρότερος από τον Ήλιο. Ο Στάχυς απομακρύνεται από το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 1 χιλιόμετρο το δευτερόλεπτο (δηλαδή 3.600 χιλιόμετρα την ώρα).

• Επειδή βρίσκεται κοντά στην εκλειπτική και στο επίπεδο της τροχιάς της Σελήνης, ο Στάχυς υφίσταται τακτικά εκλείψεις (ονομαζόμενες επιπροσθήσεις) από τη Σελήνη και, πολύ σπανιότερα, από τους πλανήτες. Π.χ. η πιο πρόσφατη επιπρόσθηση του Στάχυος από την Αφροδίτη συνέβη στις 10 Νοεμβρίου 1783 και η επόμενη θα συμβεί στις 2 Σεπτεμβρίου 2197.

• Ο αστέρας Στάχυς συμπεριλαμβάνεται στην ομάδα των αστέρων ναυτικού ενδιαφέροντος στην Αστρονομική ναυτιλία.