Πεντέλη Αττικής

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ελληνική Δημοκρατία

Δήμος Πεντέλης

Υψόμετρο	422 μέτρα
Έκταση	29,498 χμ2
Πληθυσμός	4.829 (2001)
Πυκνότητα Δόμησης	164 κάτοικοι / χμ2
Ταχυδρομικός κώδικας	152 36

Πόλη	Αθηνών
Νομαρχία	Αθηνών
Νομός	Αττικής
Περιφέρεια	Αττικής
Γεωγραφικό Διαμέρισμα	Κεντρική Ελλάδα
Χώρα	Ελλάδα

Διεύθυνση	Ελ. Βενιζέλου & Μακρυγιάννη 2
Δήμαρχος (2006)	Δημήτρης Καψάλης Στεργίου
Τηλέφωνο	210-8041449
Fax	210-8041168
e-mail	k.pentelis@kep.gov.gr
Επίσημος Ιστότοπος	www.penteli.gr

Συντεταγμένες:

Η Πεντέλη στην αρχαιότητα αποτελούσε Δήμο της Αττικής, ενταγμένο στη μεσόγαια τριττύα σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένους.

Κατά το μεσαίωνα φιλοξενεί την ασκητική δράση των μοναχών μετά την ίδρυση της Ιεράς Μονής Πεντέλης, ενώ ο αγρο-κτηνοτροφικός οικισμός που αναπτύσσεται στην περιοχή στα προσεχή έτη είναι γνωστός ως "Κουφός", προσελκύοντας Σαρακατσαναίους βοσκούς και Μαραθωνείς αγρότες. Στη νεότερα χρόνια, η ευρύτερη περιοχή προσελκύει λατόμους που έρχονται από όλη την Ελλάδα για να εκμεταλλευθούν το ξακουστό μάραμαρο του όρους.

Σήμερα, η Πεντέλη αποτελεί κηπούπολη, 18 χιλιόμετρα βορειοανατολικά των Αθηνών, που περιβάλλεται από τους ορεινούς όγκους και τα πευκοδάση του Πεντελικού Όρους. Η πόλη των 29.498 χιλιομέτρων εκτείνεται γύρω από τους νοτιοδυτικούς, προσβάσιμους λοφίσκους του βουνού, γνωστούς ως λόφους πατήματος, κουφού και δέσης. Ο πληθυσμός της περιοχής ανέρχεται σύμφωνα με την απογραφή του 2001 σε 4.829 άτομα, ήτοι 164 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, ενώ οι τελευταίες εκτιμήσεις αναφέρουν 10.000 κατοίκους, δηλαδή 339 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Η περιοχή καταλαμβάνει 3.000 στρέμματα θεσμοτεθημένης οικιστικής έκτασης, ενώ ασκούνται παράλληλα συνεχείς πιέσεις για πολεοδόμηση αρκετών ζωνών που βρίσκονται στα διοικητικά της όρια. Στην Πεντέλη υπάγονται εκτός από τις δασικές εκτάσεις και αρκετά λατομεία επιφανειακής εξόρυξης.

Η σύγχρονη κοινότητα ιδρύεται το 1934 ως διοικητική οντότητα της Ανατολικής Αττικής και μέχρι τη δύση του 20ού αιώνα αναγνωρίζεται ως περιοχή της βορειοανατολικής Αττικής. Στις αρχές του 21ου αιώνα εφάπτεται του αστικού ιστού των Αθηνών και αναγνωρίζεται πλέον ως Δήμος της αθηναϊκής νομαρχίας. Η Πεντέλη αποτελεί το οικιστικό τέρμα στο βορειοανατολικό άκρο της μητροπολητικής πρωτεύουσας, οριοθετώντας το λεκανοπέδιο των Αθηνών στα νοτιοδυτικά από την πεδιάδα του Μαραθώνος στα βορειοανατολικά και την πεδιάδα της Μεσογαίας στα νοτιοανατολικά.

Η ιστορία της Πεντέλης χάνεται στο βάθος της Αττικής. Το παράδοξο έγκειται στο γεγονός ότι το βουνό πήρε το όνομά του από την πόλη που εγκαταστάθηκε σε αυτό, αντί να συμβεί το αντίστροφο.

Το σημερινό Πεντελικό όρος ονομαζόταν Βριλησσός και στους νότιους πρόποδές του εγκαταστάθηκε η ιερά μονή Πεντέλης. Η ευρύτερη περιοχή και η μεγαλύτερη έκταση του βουνού ανήκε στη μονή και στον ιδιοκτήτη της, τον Άγιο Τιμόθεο. Περιμετρικά του ναού άρχισαν να οικοδομούνται παραδοσιακοί οικισμοί, ορισμένοι από τους οποίους ακόμη και σήμερα είναι εκτός σχεδίου πόλεως. Συγκεκριμένα, η πόλη απαρτίζεται από τους οικισμούς Γκορτσέζα, Αγία Τριάδα, Πλακεντία, Κουφός (λόφος Αστεροσκοπείου), Νταού Πεντέλης, Καλλιθέα, Μπουρμπάχτι, Μικρή Καλλιθέα, Μορτερό, Τσουκέικα, Καπραλέικα και Άγιος Δημήτριος. Το ιστορικό κέντρο του αρχαίου Δήμου Πεντέλης τοποθετείται στην Πλατεία του Πεντελικού, γνωστή ως Αγία Τριάδα, που αποτελεί εκδρομικό προορισμό, ενώ κέντρο της σύγχρονης πόλης του Δήμου Πεντέλης αποτελεί η Πλατεία Χαραυγής στην οποία συναντώνται οι οδικοί άξονες. Στη διαδρομή δε προς την πόλη ο επισκέπτης διέρχεται από τον κόμβο της Νέας Πεντέλης, αλλά και τον κόμβο της Ιεράς Μονής στην Πλατεία του Αγίου Τιμόθεου. Η πρόσβαση στην περιοχή είναι εφικτή μέσω της Λεωφόρου Πεντέλης που ξεκινάει από τον ομώνυμο κόμβο 12 της Αττικής Οδού και διέρχεται από τα σύνορα Βριλησσίων-Μελισσίων μέχρι τον κόμβο της Νέας Πεντέλης, όπου γίνεται η διακλάδιση των οδών Παναγούλη και Ελευθερίου Βενιζέλου. Κύριος Οδικός άξονας της πόλης είναι η Οδός Ελευθερίου Βενιζέλου και δευτερεύων οδικός άξονας η Οδός Δουκίσσης Πλακεντίας που μέσω της Λεωφόρου Κλεισθένους καταλήγει στον κόμβο του Σταυρού. Οι πλατείες και οι οικισμοί είναι διάσπαρτοι και διακόπτονται από τα πλούσια πεντελικά δάση.

Ο νότιος γειτονικός δήμος των Βριλησσίων δανείστηκε την παλαιά ονομασία του βουνού και η περιοχή στους πρόποδες του όρους, δανείστηκε την ονομασία του Αρχαίου Δήμου, Πεντέλη. Δυτικά του Δήμου Πεντέλης βρίσκεται ο οικισμός που κατοικήθηκε αργότερα, η Νέα Πεντέλη.

Η Πεντέλη έχει γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια καθώς πέραν από εκδρομικός προορισμός, έχει να επιδείξει πλούσια ιστορικά ευρήματα στον επισκέπτη όπως το Μέγαρο της Πλακεντίας, τη Maisonette, το πανδοχείο Plaisance, τον πυργίσκο Tourelle, το Αστεροσκοπείο και τους χώρους της Ιεράς Μονής. Επιπλέον, παιδικές χαρές σφύζουν από παιδικά γέλια, ενώ πέτρινα ταβερνάκια και λοιπά κέντρα εστίασης προσελκύουν πληθυσμό των βορείων προαστίων. Φαίνεται πλέον να έχει διαμορφωθεί η προσωπικότητα της πόλης και εναπόκειται στις τοπικές και υπερτοπικές αρχές να διαφυλάξουν το ύφος της περιοχής, κάτι το οποίο επιχειρείται με την ίδρυση του Συνδέσμου Προστασίας και Ανάπλασης του Πεντελικού, με 23 Δήμους & Κοινότητες-μέλη των οποίων προίσταται ο Δήμος Πεντέλης.

Πίνακας περιεχομένων 1 Ετυμολογία 2 Ιστορική Εξέλιξη 2.1 Παλαιοντολογικοί Χρόνοι 2.2 Αρχαία Ελλάδα 2.3 Χριστιανικά Χρόνια 2.4 Νεοελληνικά Χρόνια 2.5 Σύγχρονη Ελλάδα 3 Πλεονεκτήματα της περιοχής 4 Προβλήματα της περιοχής 5 Συνοικίες & Όμοροι Δήμοι 6 Εξωτερικοί σύνδεσμοι 7 Φωτογραφικό Υλικό

[Επεξεργασία] Ετυμολογία

Κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. το όρος της Αττικής που βρίσκεται βορειοανατολικά των Αθηνών ονομάζεται "Βριλησσός" (που σημαίνει "Ισχυρός Λίθος" από τα συνθετικά βριάω-βριώ:έχω ισχύ + λάας:πέτρα + κατάληξη σος). Με αυτή την ονομασία συναντάμε το όρος σε κείμενα του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη. Υπάρχει μια σύγχυση της ονομασίας του όρους αυτού με έναν ποταμό της αρχαιότητας που παρουσιάζεται σε κάποια κείμενα με την ίδια ονομασία. Ορισμένοι συγχέουν τον ποταμό αυτό με τη μεγάλη ρεματιά που πηγάζει από τη σημερινή Νέα Πεντέλη, διέρχεται από Βριλήσσια και Μελίσσια και χύνεται στο δήμο Χαλανδραίων.

Τον 3ο αιώνα π.Χ. το όρος ονομάζεται Πεντέλη από το δήμο που εγκαθίσταται στο λόφο μπροστά από το βουνό (Αρχαίος Δήμος Πεντέλης), εκεί όπου βρίσκεται η σημερινή πλατεία Αγίας Τριάδος.

Κατά τους χριστιανικούς χρόνους οικοδομούνται πολλές μονές ανάμεσα στους ορεινούς όγκους του βουνού. Η πιο γνωστή είναι η "Μονή Ταώ Παντοκράτωρος Σωτήρος Ιησού Χριστού" που οικοδομείται επί ερειπωμένου ναού το 12ο αιώνα μ.Χ. από τον Νικόλαο Καμάτηρο, γόνο βυζαντινής οικογενείας (ο σημερινός ναός Νταού από παραφθορά της ονομασία Ταώ, λέξης αμφιλεγόμενης προέλευσης και ετυμολογίας). Αργότερα εγκαθίσταται στον ακατοίκητο λόφο η Ιερά Μονή Πεντέλης της Αρχιεπισκοπής των Αθηνών και ολόκληρη η έκταση του λόφου, αλλά και του Πεντελικού Όρους τίθεται πλέον υπό το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Αρχιεπισκοπής. Η Μονή τιμάται στο όνομα "Κοιμήσεως της Θεοτόκου" (φωτογραφία της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θετόκου της Πεντέλης). Ιδρύεται το 1578 από τον επίσκοπο Ευρίπου Τιμόθεο Μεντέλη και συγκεντρώνει πλήθος μοναχών. Εδώ αξίζει να σημειωθεί η δεύτερη ερμηνεία που δίνεται στην μετονομασίου του όρους του "Βριλησσού" σε "Πεντέλη", που προέρχεται από παραφθορά του ονόματος του ιδρυτή της μονής στην οποία ανήκει η έκταση του βουνού, τον Μεντέλη και όχι στον Αρχαίο "Δήμο Πεντέλης". Ίσως να πρόκειται απλά για σύμπτωση, καθότι τα κείμενα του Παυσανία προϋπήρξαν και σε αυτά αναφέρεται η ονομασία "Πεντελικόν". Παρά ταύτα το όρος εκείνη την εποχή αποκαλείται "Βουνόν Μεντέλης". Η ιερά μονή δεν εγκαθίσταται στο κέντρο του αρχαίου οικισμού, αλλά νοτιοδυτικά αυτού, στην τοποθεσία της σημερινής κοινότητος Πεντέλης επί της κεντρικής διαδρομής της λεωφόρου Πεντέλης και Ελευθερίου Βενιζέλου.

Σήμερα το όρος διατηρεί την ονομασία "Πεντελικόν" και η κοινότητα που αναπτύσσεται στο λόφο του όρους, Πεντέλη. Στα διοικητικά όρια της κοινότητος περιλαμβάνεται ο παραδοσιακός οικισμός γύρω από την Ιερά Μονή της Πεντέλης, ο οικισμός επί του Αρχαίου Δήμου, γύρω από τη σημερινή πλατεία Αγίας Τριάδος (που είναι εκτός σχεδίου πόλεως Αθηνών), ο οικισμός των Καλλισίων (Καλλιθέα) και ο απομακρυσμένος οικισμός του Νταού. Βορειοδυτικά του λόφου εγκαθίσταται η κοινότητα Νέας Πεντέλης που οικοδομείται με διαφορετικά κριτήρια (πιο πυκνή και αστική δόμηση). Νοτιοδυτικά, στους πρόποδες του λόφου αναπτύσσεται ο δήμος Βριλησσίων που παίρνει την αρχική ονομασία του βουνού. Πλέον έχει επικρατήσει η ονομασία "Πεντέλη" που αναφέρεται στην έκταση των δύο κοινοτήτων και του όρους.

[Επεξεργασία] Ιστορική Εξέλιξη

[Επεξεργασία] Παλαιοντολογικοί Χρόνοι

Στις υπώρειες του βουνού έχουν ανακαλυφθεί παλαιοντολογικά ευρύματα που μαρτυρούν την ύπαρχξη πλούσιας πανίδας από φυτοφάγα και σαρκοφάγα ζώα. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται μαστόδοντες, χαλικοθήρια, ρινόκεροι, χοίροι, ελάφια, καμηλοπαρδάλεις, αντιλόπες και γκαζέλλες, καθώς και ένα σπάνιο είδος γιγαντιαίας χελώνας και γεράκια, μαχαιρόδοντες και ύαινες. Τα ευρήματα αυτά βρέθηκαν σε τοποθεσίες της γειτονικής κοινότητος Πικερμίου (που βρίσκεται στις νοτιοανατολικές υπώρειες του όρους και συγκεκριμένα στην περιοχή "Ντράφι" που αργότερα οικοδομήθηκε από συνεταιριστικό οργανισμό, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για δασική ζώνη).

[Επεξεργασία] Αρχαία Ελλάδα

Κατά την αρχαιότητα κατοικείται η περιοχή που βρίσκεται στο λόφο μπροστά από το βουνό, στη σημερινή πλατεία Αγίας Τριάδος. Ο δήμος που εγκαθίσταται εκεί ονομάζεται Πεντέλη και χρονολογείται γύρω στον 3ο αιώνα π.Χ..

Τον 4ο αιώνα π.Χ., 5 χρόνια μετά τη νίκη των Αθηναίων στο Μαραθώνα, αποφασίζουν να ανακατασκευάσουν την Ακρόπολη καταργώντας τον αρχικό ναό από πωρόλιθο, με νέο ναό Δωρικού ρυθμού από μάρμαρο. Το λατομείο ανακαλύπτεται στα νοτιοδυτικά του βουνού (στο σπήλαιο των Αμώμων, τη σημερινή Σπηλιά του Νταβέλη). Η εξόρυξή τους γίνεται με σιδερένια ελάσματα και σφήνες χαλκού, ενώ για τη μεταφορά τους χρησιμοποιούσαν τροχαλίες, αντίβαρα και βαρούλκα. Ο μαρμάρινος όγκος μεταφερόταν με μυώδεις εργάτες από το σημείο εξόρυξης στην επονομαζόμενη οδό λιθαγωγίας ("Πεντελέθεν Λιθαγωγίας"). Εξειδικευμένοι τεχνίτες τοποθετούν το μαρμάρινο όγκο σε έλκυθρα και μέσω της ευθύγραμμης στενής και κατηφορικής λιθόστρωτης οδού μετακινούνται προς το σταθμό φόρτωσης των μεγάλων αμαξών (στο σημερινό "Πάτημα" Βριλησσίων-Χαλανδρίου-Γέρακα) με προορισμό την Αθήνα. Εκτός από τον Παρθενώνα , Πεντελικό μάρμαρο έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλά αρχαία μνημεία της Ελλάδας και του εξωτερικού. Μερικά από αυτά είναι το Τελεστήριον της Ελευσίνας, ο ναός του Ασκληπιού της Γόρτυνας, ο Ναός του Ολυμπίου Διός κ.ά. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο στα χρόνια του Δομιτιανού Αυγούστου κατασκευάστηκαν από πεντελικό μάρμαρο οι κίονες του ναού του Δία , στο Καπιτώλιο της Ρώμης.

Την ίδια εποχή, 800 μέτρα πάνω από το αρχαίο λατομείο (στη σπηλιά του Νταβέλη) εγκαθίσταται εντός σπηλιάς το Νυμφαίο (αρχαίο μαντείο) που αφιερώνεται στη λατρεία των νυμφών (γυναικείων θεοτήτων) από τους λατόμους και αποτελεί τόπο ξεκούρασης από την κοπιαστική δουλειά τους όπου στις σκιές των σταλαγμιτών του σπηλαίου έβλεπαν μορφές των Νυμφών σε διάφορες στάσεις.

Στην κοιλάδα των Καλισσίων (Καλλιθέα) ανακαλύπτεται αρχαίο τοίχος και λείψανα αρχαίου οικισμού, όπου σώζονται αναλλήματα καλλιεργειών.

Το δεύτερο υδραγωγείο που κατασκευάζεται για τις υδρευτικές ανάγκες του λεκανοπεδίου Αττικής κατασκευάζεται από τον Θησέα.

Πεντελικό μάρμαρο έχει επίσης χρησιμοποιηθεί και στην κατασκευή νεότερων κτιρίων όπως Ακαδημία Αθηνών, Εθνική Βιβλιοθήκη, Πολυτεχνείο, είσοδος Ζαπείου κ.ά. καθώς και σε εξαίρετα αγάλματα.

Το 2ο αιώνα π.Χ., στα χρόνια του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αδριανού γίνεται η πρώτη δημιουργική παρέμβαση για την συστηματική υδροδότηση της πόλης των Αθηνών με την κατασκευή του "Αδριάνειου Υδραγωγείου". Η κατασκευή του πρώτου μεγάλου υδραγωγείου στην ιστορία της Αθήνας ξεκίνησε το 134 μ.Χ. και ολοκληρώθηκε το 140 μ.Χ. Ο κύριος σκοπός του ήταν πρωτίστως η υδροδότηση της Αδριανικής Πόλεως των Ρωμαίων στην Αθήνα (σημερινό Ζάππειο, Καλλιμάρμαρο έως και τη Βουλή). Το Υδραγωγείο ήταν μια υπόγεια σήραγγα, μήκους 25 χιλιομέτρων η οποία σκάφτηκε με τα χέρια, πιθανώς σκλάβων, με μόνα εργαλεία λάξευσης της πέτρας το σφυρί και το καλέμι. Η αρχή της υπόγειας αυτής σήραγγας βρίσκεται στο δυτικό αδιέξοδο της οδού Μεσολογγίου της περιοχής Αγίας Τριάδος Πεντέλης και η διαδρομή της τέμνει την οδό Αγ. Τρύφωνος της ίδιας περιοχής, περνάει στο δυτικό άκρο της πλατείας Αγίας Τριάδος και διαμέσου της κλίμακος της Ιεράς Μονής Πεντέλης συνεχίζει προς Χαλάνδρι και Λυκαβηττό. Ήταν σχεδιασμένο για να μαζεύει νερό κατά μήκος όλης της χάραξης, με πολλά συμπληρωματικά έργα συνδεδεμένα με το Αδριάνειο μέσω υπογείων σηράγγων ή μικρών υδραγωγείων που μετέφεραν νερό από άλλες πηγές. Βοηθητικά υδραγωγεία ήταν του Χαλανδρίου, του Κοκκιναρά (δυτικά του όρους στη σημερινή Κηφισιά), της Κιθάρας και του Μονοματίου (στις σημερινές Αχαρνές).

[Επεξεργασία] Χριστιανικά Χρόνια

Το 10ο αιώνα μ.Χ. αρχίζει η οικοδόμηση πληθώρας χριστιανικών ναών στις πλαγιές του Πεντελικού Όρους, κάτι που σηματοδοτεί την ταύτιση της Πεντέλης με το χριστιανισμό. Οι πιο γνωστοί είναι ο "Ιερός Ναός Ταώ του Παντοκράτωρος Σωτήρος Ιησού Χριστού", η "Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Πεντέλης", αλλά και πολλοί άλλοι.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας το Πεντελικό τοπίο προσφέρει κρυσφήγετο με τις σπηλιές και τις πλαγιές του στους αντάρτες Αμαρουσίου και Αθηνών, ενώ η Ιερά Μονής συμβάλλει στην διάδοση του χριστιανικού πνεύματος και στη μεταλαμπάδευση της ελληνικής παιδείας. Μετά την απελευθέρωση και τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους εγκαθίστανται στην περιοχή οι πρώτοι μόνιμοι κάτοικοι, Σαρακατσαναίοι βοσκοί κυρίως από το γειτονικό Μαραθώνα, στους οποίους μισθώνουν τους αγρούς προς εκμετάλλευση οι μοναχοί της Ιεράς Μονής.

[Επεξεργασία] Νεοελληνικά Χρόνια

Η νεοελληνική ιστορία της Πεντέλης στιγματίζεται από μια διακεκριμένη προσωπικότητα που αγαπάει αυτόν τον τόπο και περνάει εδώ τα τελευταία χρόνια της ζωής της. Το 1785 γεννιέται στη Φιλαδέλφεια της Αμερικής η Σοφία Ντε Μαρμπουά, Δούκισσα της Πλακεντίας, κόρη Γάλλου διπλωμάτη. Επηρεασμένη από το Φιλελληνισμό που επικρατεί εκείνη την εποχή στο Παρίσι, έρχεται στην Ελλάδα και εγκαθίσταται το 1830 στο Ναύπλιο, ενώ βοηθάει τον αγώνα των Ελλήνων για την απελευθέρωση. Στα χρόνια που ακολουθούν, η κόρη της Ελίζα καταπονείται από φυματική νόσο. Έπειτα από ένα μεγάλο ταξίδι στην Ανατολή, η κόρη πεθαίνει στη Βηρυττό. Καθώς επιθυμία της Ελίζας ήταν να ταφεί στην Ελλάδα, η Δούκισσα τη βαλσαμώνει και έρχεται στην Αθήνα, όπου ζει στο παλάτι της στο κέντρο της πόλης μαζί με το άψυχο κορμί της κόρης της. Το 1840, μαζί με το νέο της σύντροφο αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη συζητούν με τους μοναχούς της Ιεράς Μονής Πεντέλης και συμφωνούν την οικοδόμηση νέου δουκάτου, μετά από επέμβαση της κυβέρνησης. Οικοδομούνται τρία σπίτια στην Πεντέλη, το ένα επί της οδού Ελευθερίου Βενιζέλου (επέκταση της λεωφόρου Πεντέλης), ένα στην πλατεία Χαραυγής και το μεγαλοπρεπές ανάκτορο "Καστέλο της Ροδοδάφνης". Πολλοί υποστηρίζουν πως η δούκισσα περνάει τα τελευταία της χρόνια μιλώντας συχνά στη βαλσαμωμένη της κόρη περιτριγυρισμένη από άνθη, με παρέα τα αγαπημένα της σκυλιά, έως το 1847 που ξεσπάει πυρκαγιά στο παλάτι της στην Αθήνα και μαζί με το σπίτι καίγεται και το βαλσαμωμένο κορμί της πολυαγαπημένης της κόρης. Το 1854 πεθαίνει πλέον και η ίδια πικραμένη στο ανάκτορό της στην Πεντέλη.

Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής οι κάτοικοι της Πεντέλης προσφέρουν καταφύγιο στους Αθηναίους αντάρτες και υφίστανται τα αντίποινα από τους Γερμανούς, με πιο χαρακτηριστική τη σύλληψη των ανδρών του χωριού Νταού και την εκτέλεσή τους την ημέρα της Αγίας Μαρίνας στο λόφο Λεφίδη στην Παλλήνη ως αντίποινο για την εκτέλεση του Γερμανού Φρουράρχου στη Ραφήνα. Στις πλαγιές του βουνού έδρασαν αντάρτες, Σαρακατσαναίοι βοσκοί που τρέφονταν με την παραγωγή τους και προσέφεραν ένα κομμάτι ψωμί στους Αθηναίους στην περίοδο της πείνας. Γνωστή είναι η Σπηλιά του Λήσταρχου Νταβέλη για την οποία έχουν γραφτεί τόσα. Λίγο πριν το τέλος της κατοχής το πεντελικό τοπίο υφίσταται και το πρώτο μεγάλο πλήγμα από την πυρπόληση του βουνού κατά την αποχώρηση των Γερμανών. Μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο, οι Σαρακατσαναίοι αυτόχθονες αγγαλίαζουν τους νησιώτες που έρχονται από τα κυκλαδίτικα νησιά ως εργάτες στα λατομεία, καθώς εκείνη την εποχή ανθεί το λατομείο της Ραπεντώσσας, που βρίσκεται σήμερα στα διοικητικά όρια του Διονύσου. Αργότερα έρχονται ως δασοφύλακες κάτοικοι από την Πελοπόνησο, καθώς και Ηπειρώτικες οικογένειες που δημιουργούν τη μικρή τοπική αγορά.

[Επεξεργασία] Σύγχρονη Ελλάδα

Μετά την απελευθέρωση εγκαθίσταται λίγο πιο έξω από την κοινότητα μονάδα του Ελληνικού Στρατού, όπως επίσης και Νατοϊκή Ναυτική Νάση που τίθεται αργότερα στα διοικητικά όρια των γειτονικών Βριλησσίων. Το 1936 ιδρύεται στην κορυφή του Λόφου Κουφού το Αστεροσκοπείο της Πεντέλης.

Το 1950 ξεσπάει στην Αθήνα η φυματίωση. Η Πεντέλη και τα Μελίσσια γίνονται πόλος έλξης των ασθενών για το καθαρό τους κλίμα κυρίως κατά το καλοκαίρι. Στα Μελίσσια λειτουργούν σανατόρια ενώ στην Πεντέλη οικοδομούνται παραθεριστικές κατοικίες ιγα τους φυματικούς και τα επισκέπτονται κυρίως κατά τους θερινούς μήνες. Όσοι δεν κατορθώνουν να κτίσουν σπίτι, κατασκηνώνουν στα πευκοδάση της, με αποτέλεσμα 10.000 άτομα να επισκέπτονται με τις σκηνές τους την ορεινή κοινότητα. Μέχρι και σήμερα λειτουργούν οι κατασκηνώσεις Παίδων, Υπαλλήλων της Αγροτικής Τράπεζας και του ΠΙΚΠΑ. Η φυματίωση, που για την εποχή εκείνη ήταν μια σοβαρή, θανατηφόρα ασθένεια, ήταν η βασική αιτία που οδήγησε αρκετούς φορείς να δημιουργήσουν πνευμονολογικά κυρίως νοσοκομεία και αναρρωτήρια στην Πεντέλη (όπως επίσης και στα Μελίσσια). Από τις αρχές της δεκαετίας αυτής λειτούργησαν το Στρατιωτικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος, γνωστό σήμερα ως "414 ΣΝΕΝ", το αναρρωτήριο του "ΠΙΚΠΑ Πεντέλης" και το "Παίδων".

Στις δεκαετίες που ακολουθούν, με τον οικιστικό κορεσμό των Αθηνών, η κοινότητα Πεντέλης με τους λιγοστούς κατοίκους και τις γραφικές ταβερνούλες γίνεται σημείο συνάντησης κατά τους θερινούς μήνες για το ιδιαίτερα δροσερό και καθαρό κλίμα (καθώς είναι οικοδομημένη σε μεγάλο υψόμετρο). Χαρακτηριστική είναι η ζώνη του Αγίου Τιμόθεου με τις ταβέρνες, καθώς και η πλατεία Αγίας Τριάδας που γίνεται σημείο εστίασης τα σαββατοκύριακα με τις καφετέριες και τα λούνα παρκ, ενώ καλλιτέχνες κάνουν παραστάσεις στον υπάιθριο χώρο.

Η ευρύτερη περιοχή των βορειοανατολικών προαστίων κατοικείται από "εσωτερικούς μετανάστες", κυρίως της Πειραϊκής,κατά βάση ηθοποιούς και καλλιτέχνες.

Το 1995, το όρος δέχεται το δεύτερο μεγάλο πλήγμα, την πυρκαγιά που ξεσπάει και αφανίζει ατελείωτα στρέματα πρασίνου. Κάτοικοι της περιοχής και των όμορων δήμων (Βριλήσσια, Μελίσσια, Νέα Μάκρη κ.α.) διαδηλώνουν κατά του πιθανολογούμενου εμπρησμού και συμμετέχουν σε πρωτοβουλία αναδάσωσης με την ενεργό συμμετοχή των παιδιών. Κι ενώ το ταλαιπωρημένο βουνό προσπαθεί να κλείσει τις πληγές του, υφίσταται το τρίτο μεγάλο πλήγμα από νέα πυρκαγιά το 1998. Γειτονικές περιοχές που αποτελούν έως τότε μικρούς οικισμούς για την κάλυψη στεγαστικών αναγκών επαρχιωτών και προσφύγων, επεκτείνονται σταδιακά εις βάρος του Πεντελικού Τοπίου. Δήμοι της Ανατολικής Αττικής γίνονται τα νέα "βόρεια προάστια", ενώ εώς τότε τα σύνορα τελείωναν στο ύψος της Εκάλης, της Νέας Ερυθραίας και της Κηφισιάς. Συγκεκριμένα, ο πολεοδομικός ιστός Ροδόπολης, Διονύσου, Σταμάτας κοντεύουν να αγγίξουν τις ανατολική πόλεις του Μαραθώνα και της Νέας Μάκρης, ενώ η πιο αμφιλεγόμενη δόμηση παρατηρείται σε αυτοδημιουργούμενους οικισμούς του Πικερμίου, της Ραφήνας και της Νέας Μάκρης που κοντεύουν να γειτνιάσουν επί του ορεινού τοπίου. Συγκεκριμένα, ο οικισμός στο Ντράφι παρόλο που βρίσκεται σε ιδιαίτερα μεγάλο υψόμετρο και επί των ορεινών όγκων κατόρθωσε να ενταχθεί στο σχέδιο πόλεως μετά την ολοκλήρωση του ρυμοτομικού του σχεδίου. Το ίδιο επιχειρήθηκε να γίνει και σε γειτονικό ορεινό όγκο στην περιοχή της "Διώνης" (σε ακόμη μεγαλύτερο υψόμετρο), όπου τα έργα πάγωσαν και η ρυμοτομία αποτελείται από αποκομμένους χωματόδρομους. Ομοίως, οι οικισμοί της Καλλιτεχνούπολης Ραφήνας και Νέου Βουτζά Νέας Μάκρης κατά καιρούς επεκτείνονται σε αμφιλεγόμενες ζώνες. Εγκαθίστανται σύγχρονες μονάδες πυρασφάλειας πλέον στο κέντρο του δήμου. Οι περιοχές αυτές δέχονται και το 4ο μεγάλο πλήγμα από πυρκαγιά το 2005 όταν απειλούνται πλέον τα σπίτια, καθώς και η Μονή Νταού με τα παιδιά και τους εργαζόμενους που κινδυνεύουν από τις ανεξέλεγκτες φλόγες. Η τοπική κοινωνία της Πεντέλης συγκλονίζεται και αποφασίζει πλέον να πάρει το ζήτημα στα χέρια της. Μετά το συντονισμό δήμων και κοινοτήτων του πεντελικού ιδρύεται ο "Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων για την Προστασία και Ανάπλαση του Πεντελικού" (ΣΠΑΠ) με μέλη Κηφισιάς, Ν. Ερυθραίας, Αμαρουσίου, Μελισσίων, Βριλησσίων, Αγ. Στεφάνου, Χαλανδρίου, Ν. Πεντέλης, Πεντέλης, Εκάλης, Δροσιάς, Διόνυσου και Άνοιξης και νεότερα μέλη Αρτέμιδα, Ραφήνα, Κρυονέρι, Γαλάτσι, Πικέρμι, Ανθούσα, Ροδόπολη,Σταμάτα και Γέρακα με πρόεδρο του συνδέσμου των 23, το δήμαρχο Πεντέλης. Στη χρονιά που ακολουθεί η Πεντέλη και η Νέα Μάκρη πραγματοποιούν ενταντική πρωτοβουλία αναδάσωσης, πέριξ του αστικού ιστού (χαρακτηριστικός ο νεος πνεύμονας πρασίνου επί των περιφερειακών Διονύσου από την Πεντέλη έως και τη Νέα Μάκρη).

Το 2005 αρχίζει η σταδιακή ένταξη της Πεντέλης στο σχέδιο πόλεως. Πλέον ενσωματώνεται με την Αθήνα, διατηρώντας όμως τα χαρακτηριστικά εξοχής. Η στρατιωτική βάση κλείνει μετά την αστικοποίηση της περιοχής (καθώς ολοένα και περισσότεροι Αθηναίοι επιθυμούσαν να κάνουν τη στρατιωτική τους θητεία στην εξοχική Πεντέλη και τα Βριλήσσια), ενώ πολλοί από τους παραδοσιακούς οικισμούς παραμένουν ακόμη και σήμερα εκτός πολεοδομικού σχεδίου. Πλέον απαγορεύεται η βόσκηση στις πλαγιές, ενώ εξωραϊστικοί σύλλογοι ξεκινούν την ουσιαστική ανάπλαση της περιοχής που αποτελεί κόσμημα για την πρωτεύουσα της Αττικής ("Θησέας" για τα έργα τοπικής αυτοδιοίκησης και "Σύνδεσμος Δήμων & Κοινοτήτων για την Προστασία και Ανάπλαση του Πεντελικού (Σ.Π.Α.Π.)" για θέματα αναδάσωσης και πολεοδομικού ενδιαφέροντος).

[Επεξεργασία] Πλεονεκτήματα της περιοχής

Από το 2000 κι έπειτα, η Πεντέλη έχει ανέβει πολύ στη λίστα ζήτησης για δόμηση. Σε μία Αττική που τείνει να γίνει ένα συμπαγές αστικό οικοδόμημα, η Πεντέλη συνδυάζει μικρή απόσταση από το κέντρο και χαρακτηριστικά εξοχής. Η πλούσια ιστορία της με τη διαμονή της Δούκισσας Πλακεντίας στον πύργο που οικοδόμησε στο βουνό, το καταφύγιο που παρείχε στους χριστιανούς το όρος και η θρυλική σπηλιά του λήσταρχου Νταβέλη για την οποία τόσα έχουν γραφτεί, συγκαταλέγονται μεταξύ των λόγων για τους οποίους νιώθει δέος ο επισκέπτης στο πέρασμά του.

[Επεξεργασία] Προβλήματα της περιοχής

Το κράτος οφείλει να προστατεύσει το ιστορικό αυτό βουνό, που 2 φορές έχασε μεγάλο κομμάτι της ομορφιάς του από τις πυρκαγιές στα τέλη του '90. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως ενώ ρέματα και πλαγιές του θεωρούνται κομμάτι της Αθήνας, παραδοσιακοί οικισμοί θεωρούνται τμήμα της ευρύτερης περιφέρειας Αττικής. Η περιοχή δηλαδή είναι κομμένη στα 2 προκειμένου να εμφανίζονται ιδιώτες καταπατητές, ή οικοδομικοί οργανισμοί και να κτίζουν μέχρι και 3όροφα κτίσματα επάνω σε λόφους και πλαγιές του επιβεβαρυμένου όρους. Σε μια εποχή που ακόμα προσπαθεί να κλέισει τις πληγές της από τις πυρκαγιές με επιχειρήσεις αναδάσωσης, η κοινοτική αρχή καταβάλλει υπεράνθρωπες προσπάθειες να μπει ολόκληρη η Πεντέλη στο σχέδιο πόλεως, έτσι ώστε να προστατευτεί από τέτοια φαινόμενα. Ακόμα προσπαθεί να απορροφήσει κονδύλια από το 3ο κοινοτικό πλαίσιο στήριξης της Ε.Ε. ώστε να υπογειοποιηθούν τα καλώδια υψηλής τάσης που ξεκινούν από το όρος και κρέμονται πάνω από τα σπίτια προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις ενεργειακές ανάγκες των βορειοανατολικών προαστίων.

Το 2004, με τη λειτουργία του σταθμού του Metro Δουκίσσης Πλακεντίας οι όμοροι δήμοι ξεκινούν το εγχείρημα της δημοτικής συγκοινωνίας. Ο δήμος Χαλανδραίων όμως που οικειοποιείται ολόκληρης της λωρίδας του Πατήματος, λόγω του Κοιμητηρίου του στο ύψος της λεωφόρου αναπαύσεως, απαγορεύει τη διέλευση λεωφορείων δημοτικής συγκοινωνίας ξένων δήμων στα διοικητικά του όρια (καθώς οι πινακίδες τους δεν επιτρέπουν τη διαδημοτική διέλευση). Έτσι το εγχείρημα των Δήμων Πεντέλης και Νέας Πεντέλης παγώνει για ένα διάστημα και τελικώς περιορίζεται στα διοικητικά τους όρια. Αργότερα ο ΟΑΣΑ αναδιοργανώνει τα λεωφορεία του ώστε να εξυπηρετεί την αποκομμένη συγκοινωνιακά αυτή ζώνη, κόβοντας όμως παράλληλα ήδη υφιστάμενες γραμμές από τη λεωφόρο Πεντέλης (αντί να προσθέσει καινούργιες). Δεν είναι απορίας άξιο γιατι οι Έλληνες παρουσιάζουν μεγάλο ποσοστό χρήσης αυτοκινήτων Ι.Χ. και τέτοιο ποσοστό υπερσυγκέντρωσης στα αστικά κέντρα.

[Επεξεργασία] Συνοικίες & Όμοροι Δήμοι

Πεντέλη

Άγ. Τιμόθεος

Πύργος Πλακεντίας

Αστεροσκοπείο

Αγ. Τριάδα

Καλλιθέα

Άγ. Δημήτριος

Νταού

Βορειοδυτικά: Νέα Ερυθραία Εκάλη	Βόρεια: Δροσιά Διόνυσος Ροδόπολη	Βορειοανατολικά: Σταμάτα Μαραθώνας
Δυτικά: Κηφισιά	Πεντέλη	Ανατολικά: Νέα Μάκρη Ραφήνα
Νοτιοδυτικά: Μελίσσια Νέα Πεντέλη Βριλήσσια	Νότια: Γέρακας Ανθούσα Παλλήνη	Νοτιοανατολικά: Πικέρμι

[Επεξεργασία] Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία] Φωτογραφικό Υλικό

Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθηνών

Νομαρχία Αθηνών: Αγία Βαρβάρα | Αγία Παρασκευή | Άγιοι Ανάργυροι | Άγιος Δημήτριος | Αθήνα | Αιγάλεω | Άλιμος | Αργυρούπολη | Βριλήσσια | Βύρωνας | Γαλάτσι | Γλυφάδα | Δάφνη | Εκάλη | Ελληνικό | Ζωγράφου | Ηλιούπολη | Ηράκλειο | Ίλιον | Καισαριανή | Καλλιθέα | Καματερό | Κηφισιά | Λυκόβρυση | Μαρούσι | Μελίσσια | Μεταμόρφωση | Μοσχάτο | Νέα Ερυθραία | Νέα Ιωνία | Νέα Πεντέλη | Νέα Σμύρνη | Νέα Φιλαδέλφεια | Νέα Χαλκηδόνα | Νέο Ψυχικό | Φάληρο | Παπάγος | Πεντέλη | Περιστέρι | Πετρούπολη | Πεύκη | Ταύρος | Υμηττός | Φιλοθέη | Χαϊδάρι | Χαλάνδρι | Χολαργός | Ψυχικό Νομαρχία Πειραιώς: Άγιος Ιωάννης Ρέντης | Δραπετσώνα | Κερατσίνι | Κορυδαλλός | Νίκαια | Πειραιάς | Πέραμα