Мурăм (Улатимĕр облаçĕ)
Википедири материал
- Ытти пĕлтерĕшсене Мурăм (пĕлтерĕшсем) статьяра пăхăр.
Мурăм — Улатимĕр облаçĕн хули, Мурăм районĕн административлă тĕпĕ. Хула Ока шывĕн сылтăм çыранĕнче вырнаçнă, Улатимĕре çитме 137 çм, тулашĕнче Чулхула облаçĕпе чикĕ тытать.
Халăх шучĕ 123,6 пин çын (2005).
Тупмалли |
[тӳрлет] Истори
Ячĕ мурăм финн-укăр йăхĕнчен пулса тухнă. Пĕрремĕш хут хулана Повесть временных лет кĕнекере 862 çулта асăннă. Пĕрремĕш уделлĕ мурăм кнеçĕ Глеб Владимирович шутланать. 1088 çулта пĕр вăхăта Мурăма атăлçи пăлхарĕсем тытса илеççĕ. Мурăмсем Руçе ясак тӳленĕ, XII ĕмĕрте майĕпен вырăссемпе хутăшса кун-çулĕнче çĕтнĕ. 1097 çултанпа — Мурăм-Рязан çĕрĕн тĕп хули.
Мурăм-Рязань çĕрĕ Чернигов кнеçлĕхĕнчен 1127 çулта Ярослав Святославич кнеç чухне уйрăлса ирĕклĕ кнеçлĕх пулса тăрать. Тăранĕ вилсен (1129) мурăм астулне унăн ывăлĕ Святослав ларать, вăл пĕрремĕш мурăм кнеçĕ шутланать. Ун хыççăн — Ростислав ывăл ачи тытăма алла илет. Ростислав чухне Мурăм-Рязань çĕрĕ Мурăмпа Рязанское княжества пайланать, Святослав вилнĕ хыççăн (1145) пачах уйралса каяççĕ. Кивĕ Рязаньре кнеç Глеб ятлă ывăлне хăварать. Рязань кнеçĕ Глеб Ростиславич пĕтĕм вăй-халĕпе хăйĕн çурçĕр кӳршипе — Ростов-Суздаль кнеçлехĕпе кĕрешет. Çак харкашусемпе усă курса 1208 çулта Всевăлăт Пысăк Йăва вырăнти кнеçсене тыткăна илет. 1219 çулта Рязаньре кнĕçре Ингвар Игоревич пулать, вăл кăнарне Юрий пиччĕшĕнчен илсе юлнă. Çак тапхăрта кнеçлĕхе Батый нукерĕсем тустараççĕ.
Мурăм кнеçлĕхĕ шутне Мурăмпа уесĕ кĕнĕ. Улатимĕр-Суздаль кнеçлĕхне пăхăнса тăнă. Темиçе хутчен туатарсем тапăнса çĕмĕрнĕ. Мурăмăн юлашки кнеçĕ Юрий Ярославич пулнă, ăна 1355 çулта астулран Фёдор Глебович тĕксе антарать. 1392 çулта Мускав аслă кнеçĕ Василий I Дмитриевич Мурăм кнеçлĕхне Мускав çумне хушать.
[тӳрлет] Промăçлăхĕ
Машинăтăвакан, холодильник завочĕ ЗАО «Ока-холод», çăкăр комбиначĕ, эрех завочĕ, фанерă комбиначĕ, радиозавод, радиоивиçекен приборĕсен изавочĕ, рубероид завочĕ, ФГУП "Мурăм прибортăвакан завочĕ".
[тӳрлет] Паллă вырăнĕсем
- Илья Мурăм палăкĕ
- Броньăпуйăс пăравусĕ «Илья Муромец»
- Николо-Набережная чиркĕвĕ (1700-1717 гг.)
- Чĕрĕлӳ мăнастырĕ с Воскресенским храмом (1658 г.)
- Благовещени мăнастырĕ (1553 ç. никĕсленĕ, 1664 ç. собор, 1716 ç. хапха çинчи Стефанов чиркĕвĕ.
- Троицă мăнастырĕ (1643 ç. никĕсленĕ, 1642-1643 çç. соборĕ, 1648 ç. хапха çинчи Хусан чиркĕвĕ, 1652 ç. шатĕр чиркӳ тăрри)
- Спас мăнастырĕ (XI ĕмĕрте никĕс хунă, XVI ĕмĕрĕн соборĕ)
- Космăпа Дамиан чиркĕвĕ (1556-1565 çç.)
- Çĕнĕ Космодемиан чиркĕвĕ (1804 ç.)
- XIX ĕмĕрти çурт-йĕрсем: çуртсем, сутă-илӳ речĕсем, шыв-пусăм турулĕ
[тӳрлет] Çавăн пекех пăхăр
- Мурăм кнеçĕсем
- Мурăмăн археологи ĕçĕсем
[тӳрлет] Чапа тухнă мурăмсем
- Илья Мурăм — паллă пăхаттăр.
- Мария Арбатова — раççей çыравçи тата халах пĕрлĕх ĕçченĕ.
- Сергей Прокудин-Горский — паллă вырăс фотографĕ.
- Пимен, — 1945 — 1946 çç Мурăм хулин Благовещени соборĕн турă çынни.
- Владимир Зворыкин — телекурав вырăс хайлавçи.
- Иван Неведомский — вырăс хайлавçи, тимĕр укçа çапмалли кӳсеклĕ пусăма шутласа кăларнă.
- Александр Казанцев — иконăçыракан.
- Пётр Константинов — актёр (1899—1973).
- Александр Гладков — драматург, литературовед (1912—1976).
- Николай Гастелло — паллă вĕçевçĕ, Совет Союзĕн Паттăрĕ.
- Иван Куликов — вырăс ӳнерçи (1875—1941).
- Илейка Муромец (? — 1608) — И. И. Болотников пăлхавĕн (1606—07) терĕк касакĕсен атаманĕ.
- Губкин Иван Михайлович (1871—1939) — совет геологĕ, совет нефть геологине никĕслекенĕ, АН СССР академикĕ (1929), президент çумĕ АН СССР (1936—1939).
- Шляпников Александр Гаврилович (1885—1937)
- Никита Давыдов — XVII ĕмĕрти хĕçпăшал тăвакан ăста.
