Chigants e cabezutos de Zaragoza
De Biquipedia
A comparsa de chigants e cabezutos de Zaragoza ye formata autualment por 10 chigants e 9 cabezutos, anque o numero d'unos e atros ha bariato mientres d'a suya istoria. Toz ers son personaches populars bels encluso personaches reyals que bibioron en a ziudat u formoron parte d'a istoria de Zaragoza. As comparsas de chigants e cabezutos salen á las carreras d'a ziudat en San Balero, as Fiestas d'o Pilar e a Zincomarzada.
Contenius |
[editar] Istoria
Parixe que estió lo rei Alifonso V qui tayió a tradizión en o sieglo XV dende atros puestos d'a Corona en Italia, no se sabe si Nápols u Sezilia. Manimenos ya bi eba comparsas de chigants e cabezutos en a ziudat de Zaragoza mientres d'o sieglo XVI que acompañaban as prozesions d'o Corpus e la Minerba e atras fiestas d'a ziudat, bailando á lo ritmo d'os tambors e chuflainas
Ya en l'año 1807 se sabe que yeran cuatro os chigants (seguntes as tradizions populars, pai, mai e dos fillos), cuatro cabezutos e cuatro caballos que yeran ombres con una cabeza de caballo, tamién ditos zentauros.
Más tardi en 1841 yeran cuatro os chigants, representando á los prenzipals continents, Asia, America, Europa e Africa e ya esistiban tamién cuatro d'os autuals cabezutos, que yeran o Morico, o Berrugón, o Forano e o Tuerto.
En 1860 estió cuan Félix Oroz creyo unas nuebas comparsas de chigants e cabezutos para la ziudat. Entre os chigants yeran ya 8 d'os 10 autuals, a Negra (representant d'Africa e o Islam), o Chinés (que representaba Asia e más que más a Filipinas), o Duque e a Duquesa (os duques de Billafermosa), o Rei e a Reina (Alifonso I e doña Urraca). Os cabezutos yeran os cuatro antigos (Morico, Berrugón, Forano e Tuerto) e antimás s'adibioron atros cuatro nuebos o Boticario, o Sancho Panza u Robaculeros o Torero e a Forana.
Anque ya yeran popularment parella l'11 d'otubre de 1916 se "casoron" ofizialment a Forana e o Forano, debant de cabezutos d'atras rechions que estioron testigos d'a zerimonia.
Á los güeito chigants s'unioron en 1964 dos nuebos: Gastón de Biarn (o Biarnés) e una dama biarnesa (a Biarnesa) que simbolizan a unión entre os pueblos aragonés e biarnés.
A zaguera encorporazión á la comparsa de Zaragoza estió en 1982, cuan a Pilara estió baltizata en a Plaza d'o Pilar.
[editar] Os chigants de Zaragoza
Son 10 os chigants autuals de Zaragoza.
[editar] O Rei
Antigament o Rei representaba en os chigants de Zaragoza á Chaime I carauterizato por o suyo casco con o Drac Pennat, pero ya en 1918 ta zelebrar l'800 anibersario d'a conquista de Zaragoza se cambea fegura de Chaime I por a d'atro conqueridor, Alifonso I, lo Batallero.
L'autual bestito d'o Rei ye o propio d'a epoca meyebal, con a corona aragonesa sobre a cabeza.
[editar] A Reina
A Reina yera d'antis más una d'as mullers de Chaime I anque no se sabe prou bien si yera Biolant d'Ongría, a suya segunda muller u talmén Teresa Gil de Vidaurre, a terzera.
Con o cambeo en 1918 d'o Rei en os chigants tamién cambea la Reina que dende allora ye Doña Urraca, muller d'o batallero.
[editar] O Duque
Representa á lo duque de Billafermosa, noble aragonés que ospeda á Don Quixot e o suyo escudero en a suya casa. Os suyos bestitos son os propios d'o sieglo d'oro de color azul con una capa roya.
[editar] A Duquesa
Ye a muller d'o Duque, a duquesa de Billafermosa, que chunto con l'anterior, Don Quixot e Dulzinea forman parti d'os chigants zerbantinos de Zaragoza. Leba un bestito marron con bels detalles berdes.
[editar] Don Quixot
Representa á lo propio Don Quixot d'a Mancha d'a obra de Miguel de Cervantes. Biste armadura, falda beige e capa marrón.
[editar] Dulzinea
Representa o personache de Dulzinea en o Quixot, l'aimata de Don Quixot. Leba un bestito royo d'estilo meyebal.
[editar] O Chinés
Iste chigant ye o representant d'o continent asiatico. Ye un chinés mandarín, con o tipico trache amariello con bordatos orientals. Tién bigote e codeta e leba un pay-pay en as mans. Belas fuents dizen que antigament podeba representar un filipino, ya que bi eba flaires agostinos en Zaragoza que beniban d'ixe archipielago.
[editar] A Negra
Ye o simbolo d'Africa e s'encorpora á los chigants en á la fin d'o sieglo XIX, ya que d'antis más esistiba atra fegura que representaba á un moro u bereber. Parixe que os autors s'inspiroron en Selica, a protagonista d'a opera L'Africana de Giacomo Meyerbeer. Leba una falda rosa con debuxos en berde claro, royo e negro e una camisa roya. En a cabeza leba una corona con tres fuellas.
[editar] O Biarnés
Ye Gastón o bizconte de Biarn, que aduyó á Alifonso I en a conquista de Zaragoza e que más tardi estarba siñor de Zaragoza. Leba un bestito berde claro con cuadros azuls e un olifant tipico de Biarn.
[editar] A Biarnesa
Ye una dama biarnesa, con o tipico trache rechional biarnés formato por una falda roya con trianglos amariellos e un debantal negro. Tamién leba un cacherulo amariello en a cabeza e un achustador negro.
[editar] Os cabezutos de Zaragoza
Autualment bi ha 9 cabezutos en Zaragoza.
[editar] O Morico
Ye probablement o más popular de toz os cabezutos de Zaragoza e parixe que puet representar a un personache que esistió en a reyalidat. Bels autors dizen que estió lo mozo de cuadra que trayió lo Conte d'a Biñaza dende Cuba, anque atros no son d'alcuerdo con ista bersión.
Como en muitas otras ziudaz representa a fegura d'o cabezuto de raza negra. Biste con a tipica ropa d'un jockey, con camisa amariella e roya, pantalons blancos e una gorra d'os mismos colors que a camisa. O latigo tradizional d'os cabezutos ye tamién en iste caso parti d'o bestugario.
Como toz os cabezutos de Zaragoza o Morico tién as suyas cantas populars:
|
|
[editar] O Tuerto
Parixe que representa igual que o Morico á un personache que esistió reyalment e que puet estar Melendo un merico d'a ziudat que yera conoxito por o mal chenio que teneba. No se sape prou bien cuan estio creyato iste cabezuto, aunque bels autors situgan a suya aparixión entre a fin d'o sieglo XVIII e o prenzipio d'o XIX. D'atra man o pueblo tamién o ha identificato asobent con o rei Jose I Bonaparte, o chirmán d'o emperador Napolión I, probablement por a suya aparienxia, lo que fa que á begatas li se clame tamién "o Napolión". Ye bestito con un bicornio negro d'estilo franzés e una chaqueta e unas calzas de tierzopelo berdas.
As cantas populars d'o Tuerto son as siguients:
|
|
[editar] O Forano
O Forano representa a imachen d'un ombre de bel lugar d'Aragón que biene ta las fiestas d'a gran ziudat. Atras bersions tamién dizen que ye un condutor d'un carruache antigo, por ixo a begatas tamién se diz "o cochero".
Ba bestito con pantalón e chaqueta de pana negros, camisa blanca e sombrero de copa. A suya canta diz:
|
[editar] A Forana
Ye a parella d'o Forano dende 1916 anque se diz que en o suyo orichen yera la "Teresa Panza" d'os antigos cabezutos. A suya ye a imachen d'una muller aragonesa, bestita de baturra, anque no ye una muller mui polita.
Mientres muito tiempo estió a unica muller d'os cabezutos dica la plegata d'a Pilara. A canzión popular d'a Forana ye a siguient:
|
[editar] O Berrugón
Yera un correxidor u machistrato d'a ziudat de Zaragoza, o cargo que güé dezimos consellero. Leba una borruca en o rostro feito por o que rezibe o nombre de "Berrugón". Representa o poder publico d'a ziudat. Os suyos bestitos son os propios d'o sieglo XVIII con a casaca e o calzón de tierzopelo marrón e o sombrero de tres picos berde.
|
[editar] O Torero
Representa un torero d'a epoca d'os matadors Pepe Hillo, Martincho e Josef Cándido, anque se creye que no ye degún d'istos. Os suyos bestitos son os tradizionals d'o toreo d'a epoca, d'estilo goyesco. A canta tradizional d'o Torero diz:
|
[editar] O Robaculeros
Parixe que o Robaculeros naxió de l'antigo cabezudo dito Sancho Panza, anque no se sabe mui bien como tampoco se sabe que representa. Leba barba, un bestito blanco con elementos en royo e un gorro tamién royo.
Gosa dezir-se tamién o "Pirulí" u "Don Juan Pirulí" por o suyo gorro rematato en punta. As cantas populars d'o Robaculeros son:
|
|
[editar] A Pilara
Ye a zaguera encorporazión d'os cabezutos e representa á Pilar Lahuerta, cantaire d'o salón Oasis de Zaragoza e parella artistica de Susepet. A Pilara estió baltizata en as Fiestas d'o Pilar de 1982, o día 10 d'otubre en l'Ayuntamiento de Zaragoza.
O suyo bestito ye parexito á lo que lebaba Pilar Lahuerta en as suyas autuazions, royo e berde e con una diadema d'os mesmos colors en a cabeza.
[editar] O Boticario
Ye atro d'os cabezutos que probablement representa á una persona reyal. Son tres os zaragozanos que dizen puet representar o boticario: Pedro Alonso, un ziudadán de diners de Zaragoza; Félix Bartolomé Guillén, churisconsulto e Tomás Bayod que yera farmaziutico en a carrera Alfonso. Manimenos a mayor parti d'os autors dizen que ye o primer d'istos, Pedro Alonso.
Ba bestito con una bata de cuadros e un bonet azul. A suya canta popular diz:
|
