Canal Imperial d'Aragón
De Biquipedia
|
||||
---|---|---|---|---|
A Canal en a dentrada de Torrero |
||||
Longaria | km | |||
Altaria d'o naxedero | m | |||
Cabal meyano | m³/s | |||
Superfizie d'a cuenca | km² | |||
Naxedero | río Ebro | |||
Desembocadura | río Ebro | |||
Estatos per an pasa | {{{estatos}}} | |||
Territorios per on pasa | Aragón e Nabarra | |||
Río |
A Canal Imperial d'Aragón ye una canal de riego e de nabegazión construyito en o zaguer terzio d'o sieglo XVIII entre Fontellas (Nabarra) e Zaragoza. A suya construzión teneba por ocheto amillorar o regadío de l'antigua Zequia Imperial d'Aragón, lebando l'augua de l'Ebro dica Zaragoza e premitiendo enamplar a zona de regadío en a ziudá. También se creyó un serbizio de tresporte de biachers e mercanzías entre Tudela e Zaragoza.
[editar] Orichens
A Canal se proyeuta en o sieglo XVIII, con dos ochetibos:
a) O Plan diseñato en a Ilustrazión ta construyir canals en España a imitazión d'Anglaterra e Franzia (plan utopico ya que no paraba cuenta d'o coste reyal d'as obras e as condizions naturals d'España). Seguntes iste Plan, a Canal Imperial, debito á que ebitaba las aguastuertas e azuz d'o tramo meyo de l'Ebro, lo ferba nabegable, e l'Ebro se comunicarba con l'Atlantico por os ríos Zadorra e Deva (Guipuzcua) u bien por Laredo (Cantabria), con o Duero por a Canal de Castiella, e con o Mediterranio por a Canal d'Amposta.
b) A biella ideya aragonesa de conseguir una salida á la mar que le premitiera esportar dreitamén os suyos produtos, prenzipalmén agricolas.
De tot iste proyeuto, nomás se fazío una parti, reyalizata prenzipalmén por Ramón Pignatelli e Moncayo, por orden d'o conte de Floridablanca entre 1776 e 1790, qui en ixas añadas remató lo gran acueducto d'o Xalón, o cauz dica Zaragoza, o puerto de Miraflores, as prenzipals dependenzias d'a interpresa, l'azut d'El Bocal, moltitú de puens e almenaras, las esclusas e molín de Casablanca, e siet esclusas más ta la nabegazión auguas t'abaxo.
A traíta de l'augua ta Zaragoza por a Canal Imperial abió como consecuenzia prenzipal una reforma agraria lebata á cabo tamién por Pignatelli. A suya inzidencia sozial se produzió grazias á l'amplato d'as zonas de riego que premitió á toz asegurar e regularizar as cosechas ebitando as crisis de susistencia u d'alimentos, muy cutianas en a epoca.
L'atro ochetibo d'a Canal, a nabegazión, nunca se cumplió plenamén ya que o cauz no s'alargó más allá de Zaragoza. En o sieglo XIX se miro de prolongar o cauz dica Tudela e construyir esclusas en Zaragoza ta comunicar-lo con l'Ebro, pero ista ideya no se reyalizó nunca.
A nabegazión d'a Canal, que ha perdurato dica fa pocas añadas, estió establita por Pignatelli. Prenzipió á funcionar en 1789 e ofrexeba un serbizio de tresporte de mercanzías e biachers. A esistenzia d'aduana entre Nabarra e Aragón dificultó lo trafico interrechional de mercanzías. O trafico adubió un bolumen importán en os zaguers años d'o sieglo XVIII e quedó fundito con a guerra d'a Independenzia. A metá d'o sieglo XIX ya s'eba recuperato, pero a creyazión en 1861 d'o ferrocarril Zaragoza-Alsasua, con un recorrito paralelo á la Canal, fundió lo trafico. A construzión d'atras linias de ferrocarril fazioron perder fuerza á las ideyas de prolongar la canal e fer nabegable l'Ebro; manimenos, denguna d'as dos desaparixió.
[editar] Situazión autual
O riego d'a Canal se dibide en tres zonas composatas por as siguiens comunidaz:
- Zona alta: Soto de la Noria del marqués de Fontellas, Ribaforada, Buñuel, Corz de Nabarra, Mallén-Nobillas, e Gallur.
- Zona meya: Boquiñeni, Luzeni, Pedrola, Alcalá d'Ebro, Cabañas d'Ebro, Figueruelas, Zequia de Cascajo en Grisén, Xalón d'Alagón, Garfilán de Torres de Berrellén, Castellar de Torres de Berrellén, Madrid-Zentén, termín d'Almozara, Zentén d'Utebo, e Pinsec, Alagón e Peramán.
- Zona baxa: Garrapinillos, Miralbueno, Miraflores e Lo Burgo d'Ebro.
A Canal ye güé un organismo autonomo dependién d'a Confederazión Idrografica de l'Ebro (Menisterio de Meyo Ambién). A suyas ofizinas chenerals en Zaragoza estieron situatas dica fa pocas añadas en a dita Casa d'a Canal, en a zaragozana plaza de Santa Cruz; güé i son en un muderno edifizio d'o bico de Torrero (en l'abenida d'America, 1) en o que, antimás, han quedato instalatos l'archibo e a biblioteca d'a institución, con intresans decumentos d'o sieglo XVIII.