רודאלף קאסטנער

פֿון װיקיפּעדיע

רודאלף קאסטנער איז געבוירען געווארן אין קלויזנבורג, אונגארן אין יאר (1906) ה'תרס"ו, און געשטארבען אין תל אביב, די צוועלעפטע מארץ (1957) ה'תשי"ז.

• דורך אויס די צווייטע וועלט קריג איז ער געווען די פאקטישע פירער פון א קליינע יידישע ארגיניזאציע אין בודאפעסט באוואוסט אלס די הסתדרות הציונית בהונגריה.

• פארדעם איז ער געווען א אדוואקאט און צייטונגס שרייבער.

• אלס די פירער פון די הסתדרות איז ער געווען די פארמיטלער צווישען די נאציס און די יידישע געמיינדע פון בודאפעסט דורך אויס די מלחמה.

אינהאַלט 1 פארהאנדליגען צו ראטעווען אידען פון די דייטשן 2 מיטגעארבייט מיט די נאציס 3 אין פארטייטיגונגס פון קורט בעכער 4 נאך די צווייטע וועלט קריג 5 זעה אויך

[בעאַרבעטן] פארהאנדליגען צו ראטעווען אידען פון די דייטשן

אין (1944) ה'תש"ד איז ער געווען פארנומען פארהאנדלן מיט אדולף אייכמאן - וואס איז געווען געשטעלט צו פארטיליגען אלע 800,000 יידען פון די יידישע אונגארישע געמיינדעס דורך זיי שיקען קיין אוישוויץ טויט לאגער אין פוילין - צו ראטעווען יידען אז זיי זאלן קענען פארלאזן אונגארין און אזוי ארום זיך ראטעווען פון טויט. ער האט באקומען אן אפמאך אויף צו ראטעווען 1,685 יידען פאר $1000 פאר א קאףּ. די אלע זענען טאקע געראטעוועט געווארן אין אלע אויף די באן - צווישען זיי דער סאטמאר רבי ר' יואל טייטלבוים זצ"ל - זענען אנגעקומען קיין שווייץ.

עס זענען דא אסאך מיינוגס פארשידנהייטען צו קאסטנער איז א העלד פארן ראטעווען יידען, אדער א מערדער וואס האט מיטגעארבייט מיט די נאציס.

[בעאַרבעטן] מיטגעארבייט מיט די נאציס

לויט געוויסע מקורות זענען די אלע יידען וואס קאסטנער האט געראטעוועט געווען פרזענליכע פריינד און ציוניסטישע פירער, און דאס אלעס ווען אין די זעלבע צייט זענען טויזענטער יידען פארשיקט געווארן צו די קרעמעטאריאםס. אין (1960) ה'תש"כ 16 יאר נאכדעם וואס זיי האבן זיך געטראפן האט אייכמאן געזאגט פאר טיים מאגאזין אין א אינטערוויו אז קאסטנער האט מסכים געווען צו העלפען צוריקהאלטן די אונגארישע יידען פון מאכן אן אויפשטאנד -און אפילו העלפן האלטן די געטאס - אויב ער וועט פארקוקן אויף די פָּאר טויזענט יידען וואס ער וועט ראטעווען און ברענגן קיין פאלעסטינע, ס'איז געווען א גוטע אפמאך. ביי (1944) ה'תש"ד האט קאסטנער און פילע אנדערע יידישע פירער גאנץ גוט געוואוסט וואס עס גייט פאר, און אז די דייטשן טויטן די אלע יידען וואס זיי פארשיקען, מען האט דאס זיי געלאזט וויסען אז זיי זאלן צוליב דעם ווארענען אלעמען איבער דעם אזוי אז זיי זאלן זיך קענען אויסהיטען. אנדערע זאגן אבער אז קאסטנער איז געווען אזוי אומבאוואוסט אז ער וואלט גארנישט געקענט אויפטוען. נאך היינט ווייסט מען אבער נישט פארוואס די אונגארישע אידענטום האט קיינמאל נישט אויסגעפונען פון די טויט לאגערען אין צייט.

[בעאַרבעטן] אין פארטייטיגונגס פון קורט בעכער

אין (1945) ה'תש"ה איז קאסטנער געפארן אינאיינעם מיט קורט בעכער אים צו פארטייטיגען ביי זיין געריכט - בעכער איז געווען באויפטראגט פון היינריך הימלער צו פרובירען צו אפשטעלן די פארטיליגען פון די יידען, מן הסתם אלס מענטשליכע סיבות וויבאלד די אליערטע האבן זיך דערנעטער צו מאכן אן ענדע צו די מלחמה, דערפאר איז בעכער געווען דער וואס האט גענומען די געלט פון קאסטנער פאר די 1685 יידען וואס זענען געראטעוועט געווארן - כאטש קאסטנער איז געווען א ייד, און בעכער איז געווען א נאצי דאך האבן זיי גארבייט גוט צוזאמען.

ביי די ענדע פון די מלחמה איז בעכער געברענגט געוורען פאר א געריכט, קאסטנער האט דאן עדות געזאגט אז בעכער איז אויסגעשניטען פון אן אנדער שטיקעל האלץ ווי די אנדערע פראפעסיאנאלע מאסען מערדער פון די פאליטישע עס עס. די פארטייטיגונגס האט נאך מער אויפגערעגט די אונגארישע יידען.

[בעאַרבעטן] נאך די צווייטע וועלט קריג

ער האט זיך באזעצט אין מדינת ישראל און זיך אנגעפאנגען רופען ישראל קאסטנער, און האט באקומען ארבייט ביי די לינקע קאנטראלירטע רעגירונג. אין (1953) ה'תשי"ג האט אים מלכיאל גרינוואלד באשולדיגט אין מיטארבייטען מיט די נאציס, און אין די מיטהעלפונג פון באפרייען א נאצי קרימינאל (בעכער איז באפרייט געווארן ביי זיין געריכט). וויבאלד קאסטנער איז געווען א צווילע ארבייטער אין די רעגירונג האט די יועץ המשפטי אים (גרינוואלד) באשולדיגט אין לשון הרע. אין די באפרייאונג פון געריכט האט די ריכטער געזאגט אז קאסטנער האט זיך פארקויפט פארן שטן. עס איז ארויף געברענגט געווארן צו די בג"ץ ווי די הויכע ריכטער האבן זיך אפגערעדט אויף די נידריגע ריכטער.

• קאסטנער איז געשאסן געווארן דורך אן אומבאוואוסטע שיסער אין מארץ 3 1957 און איז געשטארבן 9 טעג שפעטער.

[בעאַרבעטן] זעה אויך

• קורט בעכער
• אדולף אייכמאן
• יואל בראנד
• מלכיאל גרינוואלד
• בן העכט
• כחש