Auguste Kerckhoffs

Se Vükiped: sikloped libik

Hiel Auguste Kerckhoffs (Nedänapüko: [oˈɣyst ˈkɛrkhɔfs], Fransänapüko: [oˈgyst kɛʀˈkɔfs]), pämotöl ün 1835, ädeadöl ün 1903 sekü trenamijenot) binon sevädik as nämätan tefü jüfav militik, ed as slopan veütikün valemapüka Volapük po datuval it.

Ninäd 1 Lifajenäd 2 El Kerckhoffs as jüfavan 3 El Kerckhoffs as Volapükan 3.1 Kosams balid 3.2 Pakam Volapüka in Fransän 3.3 Konflit ko datuval 4 Lif pos sedit se Volapükamuf 5 Lautots 5.1 Lautots Valemik 5.2 Lautots dö Völapük e yufapükav 6 Literat

[redakön] Lifajenäd

El Kerckhoffs pämotom ün 1835 yunul 19id in Nuth (Nedän), kö päblunedom el Jean Guillaume Auguste Victor Alexandre François Hubert Kerckhoffs de Nieuwenhof, as son sifala ettimik di Nuth: Jean Guillaume Kerckhoffs, notaran tö Oirsbeck, e jiela Jeannette Elisabeth Lintjens. Äsä klülädos se nunod päpenöl fa sifal votik ün 1860, famül hiela Kerckhoffs äbinon bal vönädikünas ä stümabikünas topäda et.

Ästudom in bordajul di Rolduc (Kerkrade) de tobul yela 1847 jü gustul yela 1852, kö ai ädagetom penetis legudik, ai äbinöl vü julans gudikün tels u fols. Ävisitom gümnadi in Maastricht (1852-1853) e poso ävegom ini Belgän, kü ävedom filosopistudan in niver di Liège (1853-1855) e natavistudan in niver di Leuven (1855-1857). Äprimom ad vobön as tidan in Eindhoven, Nedän (1857-1860), in Meaux, Fransän (1860-1863), ed as tidan Deutänapüka e Linglänapüka in Melun, Fransän (1863-1873). Us äseivom jieli Marie Émile Thévenin, ko kel ämatikom tü 1864 yulul 5id in Paris, e kel ägivof ome dauti: Wilhelmine Emile Pauline tü 1865 mayul 11id.

Ün 1870 el Kerckhoffs äbegom Reiganefe Fransänik däli ad lomädikön in Melun. Guvan pladik äpenom nunodi gönik (in kel ämäniotom, das el Kerkchoffs ägivom alnifüpo tidodemi glatik Linglänapüka, e das äbinom bal fünanas ela „Société d'Encouragement à l'Instruction“ = Klub ad Stigädön Dugäli, kö ävobom go ziliko as sekretan-bukeman), sekü kel el Kerckhoffs ädagetom däli Reiganefa ad lomädikön. Pos stebedüp gitik yelas kil, dönu äpenom Reiganefe ad begön tatäti Fransänik. Guvan pladik dönu äpenom nunodi labü nünis dö dinäds konömik ela Kerckhoffs (mesed yelik franas 2.000, dalabots völadü frans 25.000), ed in kel äbepenom kondöti gudik ela Kerckhoffs dü krig ta Deutän (ün 1870, äslopikom gardi netik ed ai äbinom bal manas konfidovikün ä nomädikünas pö galed Fanäböpa, söt garda netik). Tü 1873 novul 19id, Tatakonsälalef ägevom ome tatäti Fransänik.

Ya bü atos el Kerckhoffs ädesinom ad studön literati Deutänik in Deutän. Pos daget tatäta, ävegom ko famül okik lü Bonn. Us äkosididom oki e famüli okik ävoböl as privatatidan Grafa yunik di São Mamede, kel övedom sekretan rega Portugäna. Danü vobod at, pädasumom ini Rod Portugänik Kristusa as lesiör.

De 1873 jü 1876 ästudom in nivers di Bonn e di Tübingen, e fino ädagetom mu benosekiko (sek: gudiko) tituli dokana tefü literat (litterarum magister & philosphiae doctor). Penot omik ätefon lügadramatis hiela Daniel Caster von Lohenstein (1635-1683) e päpübon in Paderborn ün 1877.

Ün 1876, el Kerckhoffs e famül okik ägevegons ini Fransän, ed älomädikons in Neuilly, nilü Paris. Jü 1880 ätidom sonis votik bal famüla Grafa di São Mamede; täno pos steifüls nensekik fino äplöpom ün 1881 ad padasumön as tidal Deutänapüka fa el École des Hautes Études Commerciales (Jul Löpastudas Tedik, ü Tedalöpajul) in Paris.

Änitedälom in dins mödik, vü kels püks foginänik, literatav, relafilosop e menav, dö kels äpübon vobotis veütik. Flun omik äbinom ye nämikün in jüfav ed in Volapükamuf.

[redakön] El Kerckhoffs as jüfavan

Se vobots valik oma, telat yegedas tiädü La Cryptographie militaire (Jüfav militik), päpüböl ün 1883 fa el Journal des Sciences Miilitaires (Gased Nolavas Militik) äbinon veütikün. Yeged at äflunon vemo jüfavi tumyela XIXid (poso päpüböl as buk, samots 300 onik päbonedons fa Ministeran Milita Fransänik). In penäd at el Kerckhoffs äbespikom stadi jüfava timäda okik, ed ämobom nomis staböfik pro disin sitas jüfavik plagiko frutiks. Bal mobas at äfamikon as prisip ela Kerckhoffs, sevabo: sit jüfavik no sötob flagön klänöfi, o.b. kanon pasevön fa neflens nen nekovens pro gebans. Prinsip at sinifon, das sef gebanas muton sekidön no de binod jüfasita, ab te de kik ona, ibä sitabinods valik notidikons ün timül semik (u, äsä brefikumo esagol el Claude Shannon: neflens ya sevons jüfasiti).

[redakön] El Kerckhoffs as Volapükan

[redakön] Kosams balid

Kosam balid ela Kerckhoffs ko Volapük äjenon ün 1884, pos Volapükakongred balid tö Friedrichshafen. Toä kompenans no äbinons mödiks (zao 150), bespik kongreda at in gasedem bevünetik äbinons nepüliks. Atos ätirädon küpäli menas mödik plödü Deutän, bevü kels el Kerckhoffs, kel älärnom püki ed äprimom ad propagidön oni in Fransän.

[redakön] Pakam Volapüka in Fransän

Ün 1885, el Kerckhoffs äfünom eli Association Française pour la Propagation du Volapük (Klub Fransänik pro Propagidam Volapüka). Benosek kluba at äbinon vifik ä gretik: ün yel at, pösods flunilabik za 50 se jäfüds valasotik (nolav, lekan, gasedam, bolit e dustod) äslopikons oni, e yegeds mödik pro Volapük päpenons e päbükons in gasedem Fransänik. Gaseds veütik (a. s. els Le Temps, Le Petit Journal e La Liberté) äkomandons ed älobons Volapüki me yegeds mödik. Nog veütikumo, benosik in Fransän äsevädükon Volapüki in läns votik (Spanyän, Portugän, Belgän), ini kels Volapükamuf pädugon.

Ün 1886, Volapükamuf äprogedom valöpo, e literat onik ägretikon vifiko. In Paris, el Kerckhoffs äpübom lebuki oka 144-padik: eli Cours complet de Volapük (Tidodem lölöfik Volapüka). Äpübom i bukili 16-padik: Premiers éléments de Volapük (Binets balid Volapüka), ed i gramati 32-padik: Grammaire abrégée de Volapük (Gramat pebrefüköl Volapüka). De 1886 jü 1889 äbinom redakan gaseda: Le Volapük. Ün 1887 äpübom vödabuki gretik: Dictionnaire Volapük-français et français-Volapük, labü pads 319. Binos ye mäniotabik, das ün yel ot (1887) äpübom bukili: Examen critique de quelques simplifications qu'il y a lieu d'introduire dans le Volapük (Vestigam krütik tefü balugükams anik, kelis zesüdos ad nüdugön ini Volapük). Ed in dabükots lätikün tidodema lölöfik oka, el Kerckhoffs äläükom mobis anik dö pats cedü ok säkädiks tefü Volapük. Ya äprimos ad klülädön, das el Kerckhoffs no pikotenükom löliko dub pükasit ela Schleyer. Ün 1887, Volapük päkrüton i fa hiels Peter Steiner, lautan ela „Pasilingua“, e Felix Lenz, slopan oma, e fa pädan Joseph Stempfl, lautan ela „Myrana“.

To pübots kritik at, yel 1887 äbinon vemo gönik pro Volapükamuf. Ün yulul (6id jü 9id) äjenon Volapükakongred telid in München, kel älabon komanefi jenöfiko bevünetiki. Votükams smalik anik päbespikons e päzepons, e ad fövön e geidön volfi Volapüka päfünon Kadäm Volapüka, kel äbinädon me limans 29 se läns difik 15. As dilekan oma pädavälom el Kerckhoffs.

[redakön] Konflit ko datuval

Cifayeged: Konflit vü el Schleyer ed el Kerckhoffs

Do äbinon i gönik pro Volapükamuf, yel sököl: 1888 äblinon i primi konflitas. In Bayän äjenon krisid balid, vü Volapükaklubs di Nürnberg e di München, pötü daväl cifa Bayänik. Sekü atos Volapükaklub di Nürnberg älüvon Volapükamufi ed - cifamü hiel Leopold Einstein - äslopikon Sperantamufi.

Ün yel fovik: 1889, cedadifs tefü gramat Volapüka vü el Kerckhoffs ed el Schleyer ävedons konflit fefik. El Schleyer ämäniotom konfliti at in Volapükabled zenodik, e fovo konflit päbespikon in gaseds votik anik. Volapükamuf päteilon ad palets neflenik bal: dakipiälans ela Schleyer e revidiälans ela Kerckhoffs. Palets bofik ädavälons limanis kadäma. El Kerckhoffs isludom ad jenükön Volapükakongredi kilid in Paris, dat kadämans ökanoms bespikön revidis zesüdik. El Schleyer täno älesagom kongredi at e sludis onik no lonöfölis, ed ävüdom paletanis okik ad kobikön in Allmendingen tü 1889 mayul 12. Dü kobikam at päzepon te dil smalik revidas pimoböl fa slopans ela Kerckhoffs, e kels ya pägebons in lautots elas Kerckhoffs, Pflaumer, Walther, ed in gased: Le Volapük. Klu Volapükakongred kilid äjenon in Paris de gustul 19id jü 21id ta vil ela Schleyer. Kongred at ye no äzepon revidis valik piflagöl, danü kongredan Lamerikänik: Charles E. Sprague, kel nogna äplöpom ad neletön, das neflen gloföl vü el Kerckhoffs ed el Schleyer ödämükon Volapükamufi. Ün 1890 kadäm dilekü el Kerckhoffs äpübon Gramati Nomik Volapüka. El Schleyer ätaom ta lautot at dub jaf kadäma nulik, kela limans äkobikoms in Konstanz ün gustul 18id. Dinäds at äläsükons jäfedi ela Kerckhoffs, kel poso änosikon lölöfiko, ven el Schleyer, ün mäzul yela 1891, äsludom ad moükön nemi ela Kerckhoffs de lised Volapükanas. Ün 1892, el Kerckhoffs äseditom i de kadämi okik. Dilekan nulik, hiel W. Rosenberger, äbeletävom lüodi nulik: ün 1902, kadäm ämobon calöfiko yufapüki nulik: el Idiom Neutral.

Pos atos, el Kerckhoffs äjafom i yufapüki okik (l. Schmidt 1963, kap. 11id), keli äpropagidom kobü flens okik; ab suno äperom nitedi pro dins at e (ba id ön flun deadama dauta okik ün yanul yela 1893) no plu äjäfom me yufapükamufs. No te om: dü krisid at, bai el Schmidt, foldils kil Volapükanas valik älüvons Volapükamufi.

[redakön] Lif pos sedit se Volapükamuf

Ün dil telid yela 1891, sekü säkäds demü xams Tedalöpajula (e ba i sekü konflits in Volapükamuf), el Kerckhoffs älüvom Tedalöpajuli ed ävegom lü Mont-de-Marsan (in Lakvitän), kö ävobom as tidan Deutänapüka in lükion pladik. Ün 1892, ägetom vobapladi votik in lükion di Lorient (Bretän), kö oblibon jü fin lifüpa okik.

Ün 1903 gustul 9id, el Kerckhoffs ädeadom in Därlingen (Jveizän) dub trenamijenot. Su nüm gustula 11id gaseda pladik: Oberländisches Volksblatt päpenos: Därlingen: ün sudel epasetiköl, gödo tü düp 7id e lafik, profäsoran Auguste Kerchoffs se Paris, baldotü yels 68, kel ästebom in lotidöp: 'du Lac' pro lekäl, päbevegom fa tren. Drefäb ävilom glidön in stajon fleni okik in tren älüvegöl, ven dead äfanon omi. Fun vemo pämutilöl päveigon lü sepülemöp di Interlaken, de kel adelo poveigon lü Paris. In Paris el Kerckhoffs päsepülom ün 1903 gustul 16id, kobü daut okik: Pauline Mowat (Kerckhoffs pämotöl), kel ideadof ün 1893.

[redakön] Lautots

[redakön] Lautots Valemik

• 1859. Een woord over de vlaemsche taal. Études littéraires sur la langue flamande. Mechelen: Olbrechts.
• 1868. Petite Grammaire anglaise, à l'usage des classes élémentaires des collèges et des lycées, avec vocabulaire et dialogues sur des sujets littéraires. 1 vol. in-12. Paris: Hachette et C^ie.
• 1873. L'Art Monumental dans ses rapports avec les idées religieuses. Paris: Claye. (Debükot se el Bulletin de la Société d'Archéologie du Département de Seine-et-Marne.)
• 1877. Daniel Casper von Lohnestein's Dramen, mit besonderer Berücksichtigung der Kleopatra. Beitrag zur Geschichte der Literatur im XVII. Jahrhundert. Paderborn: Schöningh.
• 1880(?). Nouvelle méthode pour apprendre facilement les déclinaisons allemandes. Paris: Hachette et C^ie.
• 1883. La Cryptographie militaire, ou des chiffres secrets usités en temps de guerre, avec un nouveau procédé de déchiffrement applicable aux systèmes à double clef. 1 vol. in-8. Paris: Beaudoin et C^ie. (Primo äpuböl in dils tel in Journal des sciences militaires, vol. IX, Jan. 1883, 5-38; Feb. 1883, 161-191. Vödem rigädik.
• 1884. La mâchoire de Maestricht et les récentes découvertes. In: Bulletins de Société d'Anthropologie de Paris. III. Série, p.324-330. Pädabükon as buk, tiädü: La Station préhistorique de Maestricht. Paris: Impr. A. Hennuyer.
• 1892. Résumé de grammaire allemande, suivi d'un vocabulaire des 1600 principaux mots de la langue. Paris: Welter.

[redakön] Lautots dö Völapük e yufapükav

• (nen yel) Le Volapük ou la langue universelle de Schleyer. Paris: Mouillot o.J.
• 1885. Conférence sur le Volapük faite à la Société des Ingénieurs civils. Paris: Librairie H. Le Soudier.
• 1885. La Langue Commerciale Universelle. Exposé de la question et Grammaire, précédé de lettres de MM. Dietz-Monnin et Frédéric Passy. Paris: Librairie H. Le Soudier; Konstanz: Schleyer. (Debükot se el Revue-Gazette Maritime et Commerciale.)
• 1886. Le Volapük ou la langue universelle de Schleyer. Paris. (Debükot se el Revue-Gazette Maritime et Commerciale.)
• 1886. Grammaire abrégée de Volapük précédé d'un exposé de la question. Paris: Librairie H. Le Soudier.

Lautot at pätraduton (anikna pibevobölo) ini Danänapük (J. C. Aaen), Linglänapük (Karl Dornbusch), Litaliyänapük (C. Cardelli), Portugänapük (J. P. Souza Pinto), Rusänapük (M. Rozental), Spanyänapük (E. Ernesto O. Gil) e Türkänapük (Kamil).

• 1886. Langue commerciale internationale. Premiers éléments de Volapük. Paris: Librairie H. Le Soudier.

Lautot at älabon nemuiko dabükotis 44 (samäd dabükota 44id padakipon in bukem nivera di München) e pätraduton ini Danänapük (J. C. Aaen), Nedänapük (Arthur Renier) e Svedänapük (Gustav Liedbeck).

• 1886. Cours complet de Volapük, contenant des thèmes et des versions avec corrigés, et un vocabulaire de 2,500 mots. Paris: Librairie H. Le Soudier. (dab. 3id 1886, 4id 1886, 5id 1886, 6id 1886, 7id 1886, 8id 1887).

Lautot at pätraduton (anikna pibevobölo) ini Danänapük (Wilhelm Hansen), Deutänapük (Wilhelm Pflaumer), Linglänapük (I. Henry Harrison in Linglän e Louis Lambert in Lamerikän), Macaränapük (Béla Zsigmondy), Nedänapük (Arthur Heyligers), e Svedänapük (Gustav Liedbeck).

• 1886. (kobü Par [Boleslas] Gajewski) Examen critique de la langue universelle de Sudre. Paris: Librairie H. Le Soudier.
• 1887. Dictionnaire Volapük-français et français-Volapük, précédé d'une grammaire complète de la langue. Paris: Librairie H. Le Soudier.
• 1887. Examen critique de quelques simplifications qu'il y a lieu d'introduire dans le Volapük. Paris: Librairie H. Le Soudier. (Debükot se el „Le Volapük“.)
• 1887. Langue commerciale internationale. Dictionnaire Volapük-Français et Français=-Volapük précédé d'une grammaire complète de la langue. Paris: Librairie H. Le Soudier 1887.
• 1887. Yelabuk pedipedelas. Yelüp 1. Paris: Le Volapük.
• 1888/1889. Yelabuk pedipedelas. Yelüp 2. Paris: Librairie H. Le Soudier.
• 1890. Glamat nomik u Noms stabik volapüka pelensumöl fa Kadem, dil balid. (Lautan: Kerckhoffs.) Paris: Kluböp kadema.

[redakön] Literat

• Caraco, Jean-Claude. 1998. Auguste Kerckhoffs (1835-1903) kaj lia rolo en la Volapük-movado. In: Menade bal püki bal. Festschrift zum 50. Geburtstag von Reinhard Haupenthal. Festlibro por la 50a naskiĝo de Reinhard Haupenthal, 1995-02-17. Saarbrücken: Editions Iltis.
• Carlevaro, Tazio. 1985. Mondlingvaj akademioj. In: Li kaj ni. Festlibro por la 80a naskiĝtago de Gaston Waringhien, Reinhard Haupenthal (red.), pads: 381-391. Antwerpen, La Laguna: tk.
• Gacond, Claude. 1994. Yelabuk pedipedelas. In: Premier Colloque d'Interlinguistique: CDELI - La Chaux-des-Fonds. Contributions, Tazio Carlevaro (red.), pads: 40-65.
• Haupenthal, Reinhard. 1985. Kion Kerckhoffs skribis al Schleyer. In: Dialogo 13.1(45), p.19-20.
• Rosenberger, Woldemar. 1903. Kurzgefaßte Geschichte der Internationalen Weltspracheakademie. In: Rosenberg, Woldemar, Wörterbuch der Neutralsprache (Idiom Neutral), pads: 289-306. Leipzig: Haberland.
• Schmidt, Johann. 1964. Jenotem valemapüka „Volapük“. Amsterdam: Volapükagased. (Primo äpubon in Volapükagased ün 1961-1962, poso nesekidiko as buk (vödem rigädik); ün 1998, äpübon tradutod ela Reinhard Haupenthal in Deutänapük, Saarbrücken: Edition Iltis.)
• Thomann, Robert. 1980. Origino, starigo kaj hodiaŭa stato de la Volapüka Lingvo-Akademio. Petradutöl se Volapük ini Sperantapük fa hiel Tazio Carlevaro. Monata Cirkulero 1980:121, pads: 3-7.