Ôost-Vlams
Uit Wikipedia
 |
||||||
|
||||||
| Stoatus | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Daterienge | ||||||
|
Ôost-Vlams is een groep dialectn die in de provincie Ôost-Vloandern geklapt wordn, moar ook in 't ôostn van West-Vloandern en in 't ôostelik dêel van Zêeuws-Vloandern in de provincie Zêeland.
De dialectn van de provincie Ôost-Vloandern, vormn gin homogeen gehêel.
Inoud |
[bewerkn] Ofboakenienge
Allêne moa in de westelike 2/3 van de provincie zyn d’r verschynseln die elders ounbekend zyn en woa da je dus van typisch ‘Ôost-Vlams’ kunt klappn. In ‘t ôostn van de provincie, in de streke van de Dender, zyn d’r een dêel klankgrenzn tusschn ‘t ‘Vlams’ en ‘t ‘Broabants’. Ook ‘t Woasland vormt in een antal gevalln een overgangsgebied noa ‘t Broabants (Antwerps). In steedn lik Dendermonde, Aalst en Ninove wordt er ‘n volledig Broabants dialect geklapt, dat o.a. gekenmerkt wordt deur verschynseln lik de zgn. ‘scherpe’ uutsproake van de ‘’i’’ en de ‘’u’’ lik in ‘’dik’’ en ‘’put’’ (in ‘t Broabants ‘’dyk’’ en ‘’puut’’); zwoare twêeklankn in woorden lik ‘’uus’’ en ‘’wyn’’ (in ‘t Broabants o.a. ‘’ooës’’ en ‘’woaën’’); en overgangn van ‘’oe’’ noa ‘’uu / ie’’ (zgn. secundaire umlaut, met of zounder ountroundienge) in woordn lik ‘’groen, zoeken’’ (Broabants gruun / grien; zuuke / zieke). Typisch vo de Denderstreke is ook de zgn. mouillerienge, d.w.z. sommige medeklienkers wordn met een j-achtige toevoegienge uutgesprookn, die o.a. de stadsdialectn van Aalst en Ninove zo ipmerkelik makt, met j-achtige klankn lik in kiendj (= kiend), geldj (= geld), moesj (= mutse), a zietj (= je zit), klasj (= klets). In d’ oudere vakliterateure wordn gemouilleerde medeklienkers ‘niesklankn’ genoemd.
In ‘t westn wordt ‘t Ôost-Vlams van ‘t West-Vlams ofgeboaknd deur een brêde overgangszone, die allêne moa in de streke van Aalter nogal smal is. Van Ruuslee tout Oavelgem in West-Vloandern wordn overgangsdialectn gesprookn. Ook in Maldegem in Ôost-Vloandern is 't er een mengdialect. In die overgangszone loopn de westelike grenzn van twi soortn klankverschynseln:
- verschynseln die ôoit uut ‘t Broabants zyn gekomn en ‘t grotste dêel van Ôost-Vloandern ‘veroverd’ ein, lik de ‘’ui’’ in ‘’kuip(e)’’ (kupe)
- verschynseln die in Ôost-Vloandern zelve zyn ountstoan, lik ‘t wegvalln van de g tusschn klienkers lik in ‘’lèèën’’ (leggn), en die tot de westelike 2/3 van de provincie beperkt zyn gebleevn.
[bewerkn] Kenmerkn van Ôost-Vlamsche dialectn
Vroeger moetn de dialectn van Ôost-Vloandern styf goed ip ‘t West-Vlams van nu getrokkn ein. Vele middelêeuwsche tekstn getuugn doavan. Achter de middelêeuwn zyn d’r in Ôost-Vloandern, in teegnstellienge tot West-Vloandern, toalveranderiengn gebeurd, die in vier groepn verdêeld kunn wordn:
[bewerkn] Vernieuwiengn ounder Broabantschn invloed met een grôot geogroafisch bereik
Die groep vernieuwiengn dateert van de 16de êeuwe, os de toale van ‘t ertogdom Broabant dominant is gewordn. Ze zyn in Broabant in de loate middelêeuwn ountstoan en z’ein achter een ende Ôost-Vloandern vo ‘t grotste dêel overspoeld. Voorbeeldn zyn: de oude y (Wvl. rype ) en uu (Wvl. huus ) wordn in ‘t Ovl. rijp en huis, de oude ieë (Wvl. rieët ) en oeë (Wvl. voeët ) wordn in ‘t Ovl. riet en voet, de oude eeë (Wvl. steeën ) en ooë (Wvl. booëne ) wordn in Ovl. Stieën en boeën(e) (nu mêestal buuën(e)).
[bewerkn] Vernieuwiengn ounder Broabantschn invloed met een beperkt geogroafisch bereik
Die groep Broabantsche verschynseln zyn beperkt tot ‘t ôostelik derde van de provincie: bv. ‘t wegvalln van de ôorsprounkelike eind-e in woordn lik ‘’kerke’’ en ‘’katte’ ’(in Broabant en ôostelik Ôost-Vloandern ‘’kerk’’ en ‘’kat’’).
[bewerkn] Eign vernieuwiengn die redelik algemêen zyn in ôostelik Vloandern
Die groep vernieuwingen is in Ôost-Vloandern zelve ountstoan en komt vôren in hêel Ôost-Vloandern. Voorbeelden zyn de verdonkerienge van de oude aa noa Ovl. oa, lik in oak , de oeë wordt uuë, lik in buuëm ‘boom’.
[bewerkn] Eign vernieuwiengn van joungere doatum
In de westelike 2/3 van de provincie zyn d’r loater (verzekers vanof ‘t ende van de 16de êeuwe) nog andere toalveranderiengn gebeurd, die tot de provincie Ôost-Vloandern beperkt zyn gebleevn. Typisch zyn: korte en lange klienkers zyn even lank (alletwêe alflank), den overgank van ‘’p/t/k/’’ noa ‘’b/d/G’’ (= Fransche g lik in ‘’garçon’’) tusschn klienkers: ‘’appel, zittn’’ en ‘’bakker’’ wordn ‘’abele, zidn, baGGere’’, de wegval van de g tusschn twi klienkers + rekkienge van de vôrige klienker: ‘’leggn’’ en ‘’liegn’’ wordn ‘’lèèën’’ en ‘’lieën’’, de wegval van ‘’ng’’ tusschn klienkers + rekkienge van de vôrige klienker: ‘’ziengn en ‘’angn’’ wordn ‘’zèèën’’ en ‘’aaën’’, de korte ‘’ i’’ en ‘’u’’ lik in ‘’vis’’ en ‘’put’’ wordn met een korte noaslag uutgesprookn, de ‘’j’’- en de ‘’w’’-klank lik in ‘’bloeien’’ en ‘’bouwen’’ valln weg tusschn klienkers (bv. ‘’bloeën’’ en ‘’baaën’’).
[bewerkn] Vormleer
In Ôost-Vloandern zeggn ze ‘’ik ben’’, tegenover ‘’ik zyn’’ (West-Vloandern) of “iek zain” (Broabant/Antwerpn). Ook de verleedn tyd van de werkwoordn ip -ege lik in "ik werktege" en "ik leerdege" stoat in Ôost-Vloandern nog alsan sterk (surtout by d’oudere generoatie).
[bewerkn] Gent
Gent is een toaleiland. ‘t Gents verschilt ip styf vele puntn van de omliggnde Ôost-Vlamsche dialectn, me vele verschynseln die je elders nie teegnkomt in Ôost-Vloandern, moa soms wel in ‘t verder geleegn Broabant.
[bewerkn] Bronne
- JOHAN TAELDEMAN
- JACQUES VAN KEYMEULEN
