Trạng nguyên (cây)

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Trạng nguyên còn có nghĩa khác. Xem bài Trạng nguyên (định hướng).

Trạng nguyên

Trạng nguyên (Euphorbia pulcherrima)

Giới (regnum):	Plantae
Ngành (divisio):	Magnoliophyta
Lớp (class):	Magnoliopsida
Bộ (ordo):	Malpighiales
Họ (familia):	Euphorbiaceae
Chi (genus):	Euphorbia
Loài (species):	E. pulcherrima

Tên hai phần

Euphorbia pulcherrima
Willd. cũ Klotzsch

Trạng nguyên hay nhất phẩm hồng (danh pháp khoa học: Euphorbia pulcherrima) là tên gọi của một loài cây có nguồn gốc ở miền nam Mexico, Trung Mỹ và châu Phi.

Trong tiếng Anh người ta gọi nó là poinsettia, theo tên của Joel Roberts Poinsett, đại sứ Hoa Kỳ đầu tiên tại Mexico, là người đã đưa loài cây này vào Hoa Kỳ năm 1825. Tại Hoa Kỳ, trạng nguyên có thể tìm thấy trong tự nhiên có mọc hoang dã tại Hawaii và Puerto Rico.

Các tên gọi trong các ngôn ngữ khác là Mexican flame leaf (lá lửa Mexico), Christmas star (sao Nô en), Winter rose (hồng mùa đông), Noche Buena, hoa Ataturk (tại Thổ Nhĩ Kỳ), Pascua, 聖誕花 (thánh đản hoa), 聖誕紅 (thánh đản hồng) v.v.

[sửa] Miêu tả

Trạng nguyên là loài cây bụi hay cây thân gỗ nhỏ, thông thường cao 0,6 đến 4 m (2 tới 16 ft). Các lá răng cưa màu lục sẫm dài 7-16 cm (3-6 inch). Các lá trên cùng, còn gọi là lá bắc, có màu đỏ lửa, hồng hay trắng và thường bị nhầm lẫn là hoa. Hoa thực sự là các cấu trúc nhỏ màu vàng, tìm thấy ở trung tâm của các cụm lá.

Các giống trạng nguyên cũng được tạo ra với các lá bắc màu cam, vàng nhạt, kem hay cẩm thạch.

Hiện nay, người ta biết chính xác có 109 thứ trạng nguyên, nhưng theo kết quả một số cuộc điều tra thì khoảng 69% người Mỹ thích trạng nguyên “hoa” đỏ, 7% thích loại “hoa” trắng và 14% thích “hoa” hồng (Trang về trạng nguyên, Đại học Illinois).

Trong tiếng Nahuatl, loài cây này được gọi là Cuitlaxochitl, có nghĩa là hoa phân. Tên gọi này có lẽ là do các loài chim ăn hạt và sau đó chúng đã nảy mầm từ phân chim.

[sửa] Độc quyền hoa trạng nguyên tại Mỹ

Cho tới khoảng năm 1981, gia đình Paul Ecke tại Encinitas, California, đã có sự độc quyền thực sự về các giống trạng nguyên tại Mỹ. Lý do đơn giản là bí mật công nghệ của gia đình này làm cho các giống trạng nguyên của những người khác không thể so sánh và cạnh tranh với các giống do gia đình này cung cấp. Một trong những điểm then chốt để thu lợi nhuận từ trạng nguyên là làm sao cho cây có thể ra nhiều cành từ một thân, tạo ra cây có hình dáng đầy đặn hơn và sặc sỡ hơn. Kỹ thuật của Eckes là việc ghép 2 thứ trạng nguyên với nhau, làm cho nó có thể thực hiện được để mọi cây giống có thể sinh cành. Tuy nhiên, từ khoảng năm 1990 thì các nhà nghiên cứu của trường đại học đã phát hiện ra hiện tượng này và công bố nó. Hiện nay, mọi người ưa thích cây cảnh đều sử dụng cùng một kỹ thuật này (Crossen, 2000).

[sửa] Trồng

Trong các khu vực bên ngoài môi trường tự nhiên của nó, nói chung người ta hay trồng trạng nguyên như là một loại cây trong nhà, sao cho nó có thể tiếp nhận ánh nắng mặt trời vào buổi sáng và sau đó là bóng râm trong thời gian nóng hơn của ngày. Tuy nhiên, nó được trồng rộng rãi và rất phổ biến tại các khu vực có khí hậu cận nhiệt đới như Sydney, Australia. Do nó là loài cây cận nhiệt đới nên nó sẽ bị tàn lụi nếu nhiệt độ ban đêm xuống dưới 10° C (50° F), vì thế nó không thích hợp để trồng trong vườn tại các khu vực có khí hậu lạnh. Tương tự, nhiệt độ ban ngày trên 21° C (70° F) cũng làm giảm tuổi thọ của nó.^{[cần chú thích]}

Trạng nguyên rất khó cho ra hoa trở lại sau khi đã ra hoa ban đầu khi mua. Loài cây này đòi hỏi một chu kỳ dài liên tục các đêm tối trời trong khoảng 2 tháng về mùa thu nhằm phát triển hoa. Ánh sáng ngẫu nhiên ban đêm trong giai đoạn này gây hại cho việc sản sinh hoa. Khi tưới nước, một điều quan trọng là không để nước dư thừa do nó ưa thích đất ẩm hơn là nước trực tiếp.

[sửa] Bệnh tật

Bài chi tiết: Danh sách các bệnh của trạng nguyên

[sửa] Độc tính theo đồn đại

Tại Hoa Kỳ và có lẽ ở một vài nơi khác, có một quan niệm sai phổ biến là trạng nguyên có độc tính. Nguồn gốc của điều này có lẽ là do trên thực tế phần lớn các loài trong chi đại kích có chứa chất độc và có lẽ là do tên gọi của nó trong tiếng Anh (poinsettia) tương tự như từ poison (chất độc). Quan niệm sai này được lan truyền từ những lời đồn đại năm 1919 về một đứa trẻ 2 tuổi đã chết sau khi ăn lá trạng nguyên. Trong khi một sự thật là lá cây này không phải là độc, nhưng những người nhậy cảm với nhựa mủ (latex) có thể bị dị ứng và vì thế tốt nhất không nên đem cây trạng nguyên vào nhà đối với những người nhậy cảm. Nếu ăn phải lá trạng nguyên, đôi khi người hay động vật bị tiêu chảy hoặc nôn mửa [1].

[sửa] Trong truyền thuyết

Một truyền thuyết Mexico giải thích tại sao trạng nguyên lại gắn liền với lễ Nô en. Chuyện kể rằng một đứa trẻ không thể kiếm được quà tặng cho Đức Chúa trong đêm Nô en đã nhổ vài cây cỏ dại mọc ven đường. Đứa trẻ biết rằng nếu một món quà khiêm tốn được trao tặng với một tình yêu, sẽ được chấp nhận trong mắt Chúa. Khi mang nó tới nhà thờ, những cây cỏ dại này nở ra thành các bông hoa đỏ và lục và giáo đoàn cảm nhận rằng họ đã chứng kiến một phép màu kỳ diệu của Chúa.

Người Aztec cổ đại coi trạng nguyên là biểu tượng của sự trong sạch. Hàng thế kỷ sau, những người Mexico theo Cơ đốc giáo đầu tiên đã chấp nhận trạng nguyên như là hoa Nô en cao quý của họ. Trạng nguyên Mexico, còn được biết đến như là hoa Nô en (Christmas flower) tại Bắc Mỹ, được sử dụng trong nhiều đồ trang trí trong dịp lễ Nô en.

Tại Thổ Nhĩ Kỳ, trạng nguyên được gọi là "hoa Ataturk", do trạng nguyên là loài hoa ưa thích của Ataturk, người sáng lập ra Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay.

[sửa] Côctai

Một loại côctai có tên gọi poinsettia là hỗn hợp của vang nổ, vốtca và nước mạn việt quất.

[sửa] Ở Việt Nam

Hoa Trạng nguyên được tạo dáng cây cảnh ở Việt Nam

Ở Việt Nam trạng nguyên đỏ được trồng rất phổ biến do loài này cho hoa đẹp, lại nở vào mùa Đông một mùa ít có hoa lại có thể nhân giống dễ dàng bằng dâm cành. Hiện tại ngoài màu đỏ truyền thống, các nhà vườn cũng đã nhập về, nhân giống và bán rộng rãi các loài có hoa màu khác, dáng lùn và đẹp hơn.