Sư tử
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
| Sư tử | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Con đực
 Con cái
|
||||||||||||||
| Tình trạng bảo tồn | ||||||||||||||
| Phân loại khoa học | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
| Tên hai phần | ||||||||||||||
| Panthera leo (Linnaeus, 1758) |
||||||||||||||
 Phân bổ của sư tử tại châu Phi
|
||||||||||||||
| Tên đồng nghĩa | ||||||||||||||
|
Linnaeus, 1758 |
Sư tử (Panthera leo) là một loài động vật có vú thuộc họ Mèo (Felidae). Sư tử đực, đễ dàng nhận ra được bởi bờm của nó, có thể nặng tới 250 kg (550 lb). Sư tử cái nhỏ hơn nhiều, cân nặng tới 180 kg (400 lb). Trong tự nhiên sư tử sống khoảng 10–14 năm, trong điều kiện giam cầm chúng có thể sống trên 20 năm. Sư tử là loài động vật ăn thịt sống theo bầy đàn thành từng gia đình, bao gồm các con sư tử cái, con của chúng cả đực lẫn cái, và con đực không có quan hệ họ hàng gì nhưng sẵn sàng giao phối với các con sư tử cái trưởng thành. Các con sư tử cái làm nhiệm vụ săn mồi cho cả đàn trong khi con đực chủ yếu làm nhiệm vụ bảo vệ và duy trì lãnh thổ. Các con đực sẽ rời khỏi bầy đàn khi chúng trưởng thành. Khi con đực khác chiếm bầy đàn hoặc khi nó hất cẳng được con đực thủ lĩnh trước, kẻ xâm chiếm có thể giết chết tất cả các con non còn lại trong đàn mà không phải là con của nó.
Sư tử là một trong những loài mèo có khả năng tình dục mạnh nhất. Trong thời gian động đực của con cái, con đực và con cái có thể giao phối trong vòng 5-7 ngày cứ sau mỗi 10 đến 20 phút. Tuy nhiên, phải mất 6-9 chu kỳ động đực thì con cái mới có thể mang thai.
Mục lục |
[sửa] Tổng quan
Mặc dù nổi tiếng với danh hiệu "chúa tể sơn lâm", sư tử thực ra là động vật sống ở các đồng bằng rộng rãi, và chúng có thể được tìm thấy ở khắp mọi nơi ở châu Phi. Tuy nhiên chúng là loài đang bị đe dọa với quần thể chủ yếu sống chủ yếu ở vườn quốc gia của Tanzania và Nam Phi. Trước khi loài người chiếm ưu thế thì sư tử là loài động vật chiếm nhiều lãnh thổ nhất hơn bất kỳ loài động vật có vú trên đất liền.
Những dấu vết cuối cùng của sư tử châu Á (phân loài Panthera leo persica), trong lịch sử chúng đã từng sinh sống từ Hy Lạp tới Ấn Độ ngang qua Persia, hiện đang sống ở rừng Gir phía tây bắc Ấn Độ. Khoảng 300 con sư tử hiện còn sống trong khu vực rộng 1.412 km² (khoảng 550 dặm vuông) trong khu bảo tồn ở bang Gujarat.
Sư tử đã tuyệt chủng ở Hy Lạp, tiền đồn cuối cùng ở châu Âu của chúng vào khoảng năm 100, nhưng chúng vẫn còn sống sót với một số lượng đáng kể ở Trung Đông và Bắc Phi cho đến đầu thế kỷ 20. Những con sư tử đã từng sống ở Bắc Phi, gọi là sư tử Barbary, có xu hướng lớn hơn những con sống dưới sa mạc Sahara, và con đực có bờm lớn hơn. Chúng được cho là thuộc phân loài Panthera leo leo, mặc dù điều này chưa được xác nhận. Các phân loài đã tuyệt chủng khác là sư tử Hảo Vọng (phân loài Panthera leo melanochaitus) và sư tử châu Âu (phân loài Pathera leo spelaea) đã từng tồn tại bên cạnh con người trong suốt thời kỳ của kỷ băng hà gần đây nhất.
Sư tử là biểu tượng của các gia đình hoàng gia và các hiệp sĩ. Sư tử cũng xuất hiện trong nghệ thuật Trung Quốc, mặc dù có lẽ sư tử chưa bao giờ sống ở Trung Quốc. Không có động vật nào xuất hiện nhiều hơn sư tử trong nghệ thuật và văn chương. C.A.W. Guggisberg, trong cuốn sách Simba của mình, nói rằng sư tử được nhắc tới 130 lần trong Kinh Thánh. Sư tử cũng có thể tìm thấy trong các bức vẽ trên vách hang của thời kỳ đồ đá.
Mặc dù ít được nói đến do chúng có rất ít nhưng sư tử trắng vẫn tồn tại, chúng sống ở Timbavati, Nam Phi. Chúng có màu này là do gen lặn (đây cũng là nguyên nhân sinh ra hổ trắng, rất nhiều hổ trắng với gen lặn được nhân giống cho các vườn thú và để biểu diễn). Sư tử trắng không có ưu thế khi đi săn; màu trắng của chúng dễ làm lộ chỗ ẩn nấp rình mồi của chúng.
[sửa] Sư tử trong tự nhiên
Giống như các loài thuộc họ mèo khác, chúng là những con thú săn mồi siêu hạng, nhưng không giống các loài khác chúng đi săn theo bầy và săn bắt các loài thú lớn và nguy hiểm cho những kẻ săn mồi đơn lẻ.Bộ lông màu cát của sư tử hòa lẫn một cách tuyệt vời với màu của những đồng cỏ xavan, giúp chúng ngụy trang thật tốt. Con mồi của chúng bao gồm ngựa vằn, trâu Hảo Vọng, hươu cao cổ, hà mã trưởng thành, và thậm chí là voi gần trưởng thành, mặc dù voi trưởng thành là quá nguy hiểm cho chúng khi chúng muốn đấu sức với nó. Khi đơn lẻ, nói chung chúng dễ dàng săn các con mồi nhỏ hơn chúng, bao gồm linh dương châu Phi (Connochaetes), linh dương (họ Bovidae), linh dương gazen (chi Gazella) và lợn rừng châu Phi (Phacochoerus africanus). Những con sư tử sống gần bờ biển còn ăn thịt cả hải cẩu. Khi săn mồi đơn lẻ, chúng giết chết con mồi bằng cách cắn cổ để làm gãy cổ hay tổn thương hệ tuần hoàn máu. Khi săn theo đàn, sư tử có thể kìm kẹp con mồi lớn trong khi các con khác cắn cổ hay làm nghẹt thở con mồi bằng cách khóa mõm nạn nhân, không cho nó thở. Sư tử không thích tự tìm kiếm thức ăn, thông thường chúng đẩy lùi các kẻ săn mồi nhỏ hơn hay ít quân số hơn từ con mồi và giành lấy thức ăn. Sư tử cũng hay bị đuổi khỏi con mồi bởi những kẻ cạnh tranh như các đàn linh cẩu và chó hoang khi chúng áp đảo về số lượng. Giống như các thú họ mèo khác, chúng nhìn trong đêm rất tốt làm cho chúng rất linh hoạt trong đêm. Chúng có thể ngủ tới 20 giờ mỗi ngày.
Sư tử cái, mặc dù kích thước nhỏ hơn, nhưng chúng thực hiện phần lớn việc săn và giết mồi. Theo quy luật, tất cả các con cái trong đàn là có quan hệ họ hàng (bà, bác gái, cô, mẹ, chị em gái). Sư tử đực tồn tại chủ yếu là để bảo vệ bầy đàn; chúng là những kẻ chiến đấu tuyệt vời (bờm của sư tử là sự tiến hóa để phù hợp với những cuộc giao tranh; bờm cản lại những cú cắn và cào có thể rất nguy hiểm cho tính mạng), nhưng do kích thước lớn và khó khăn trong ẩn nấp, chúng không hiệu quả trong việc săn mồi. Sư tử đực nhận phần thức ăn của chúng từ mọi con mồi mà bầy đàn săn được. Đó thường là các cuộc giao tranh với các con sư tử đực lang thang không có bầy, những con này tìm cách chiếm những bầy sư tử mà chúng có thể bằng cách giết những con sư tử đực trong bầy và lũ con của chúng, nếu thành công chúng sẽ chiếm được vị thế và có thể sinh sản Các con sư tử cái 'sở hữu' những khu vực đất săn mồi của chúng.
Phần lớn các con mồi vẫn giữ được bình tĩnh khi chúng phát hiện ra sư tử; nói chung sư tử thiếu sức chịu đựng trong những cuộc rượt đuổi kéo dài, ngược lại với chó hoang. Vì vậy mọi con sư tử khôn ngoan đều biết rút ngắn khoảng cách với con mồi hết mức có thể trước khi tung đòn quyết định. Kẻ thù tự nhiên bao gồm những kẻ cạnh tranh như cá sấu, linh cẩu và chó hoang, nhưng đặc biệt là các con sư tử khác. Một số con mồi (ngựa vằn, hà mã, voi) có thể đánh cho sư tử què hay chết bằng những cú đá hay húc.
Sư tử được tìm thấy ở Nam Phi, Zimbabwe, Namibia, Botswana và Mozambique. Chủ yếu chúng sinh sống ở những khu vực miền đất rừng, nhưng có thể sinh sống ở khu vực bán sa mạc hay khu vực đất có nhiều bụi rậm.
Sư tử cái sinh từ 1-5 con non, sau chu kỳ mang thai kéo dài 3 tháng. Con non có thể bú kéo dài tới 18 tháng nhưng thông thường bị cai sữa sau 8 tuần. Tỷ lệ tử vong của chúng khá cao do chết đói, tấn công của các thú ăn thịt khác và đặc biệt là bởi sư tử đực khi nó chiếm lĩnh bầy đàn.
[sửa] Các phân loài sư tử
Sự khác biệt chủ yếu giữa các phân loài sư tử là kích thước, biểu hiện ngoài của bờm và khu vực sinh sống. Tuy nhiên, một số là thể hiện những thói quen và sự phù hợp để sinh tồn, ví dụ, sư tử Kalahari có khả năng sinh sống trong điều kiện thiếu nước. Tất cả đều phân bổ ở châu Phi, ngoại trừ duy nhất là sư tử châu Á.
- Panthera leo azandica - sư tử đông bắc Congo.
- Panthera leo bleyenberghi - sư tử Katanga.
- Panthera leo hollisteri - sư tử Congo.
- Panthera leo krugeri - sư tử Nam Phi.
- Panthera leo leo - sư tử Barbary; tuyệt chủng. Chúng là phân loài sư tử lớn nhất, từng sinh sống từ Maroc tới Ai Cập. Con sư tử hoang Barbary cuối cùng bị giết chết ở Maroc năm 1922 do sự săn bắn bừa bãi. Những con sư tử Barbary đã được các hoàng đế La Mã nuôi, để dành cho những cuộc đấu trên đấu trường. Những nhà quý tộc La Mã như Sulla, Pompey và Julius Caesar, thông thường ra lệnh giết hàng loạt sư tử Barbary - tới 400 con một lần. [1]
- Panthera leo massaicus - sư tử Massai.
- Panthera leo melanochaitus - sư tử Hảo Vọng; tuyệt chủng năm 1860.
- Panthera leo nubica - sư tử Đông Phi.
- Panthera leo persica - sư tử châu Á. Hiện tại còn 200 con sinh sống ở rừng Gir, Ấn Độ. Đã từng sinh sống rộng từ Thổ Nhĩ Kỳ tới Bangladesh, nhưng bầy đàn lớn và các hoạt động ban ngày làm cho chúng bị săn dễ dàng hơn so với hổ hay báo hoa mai.
- Panthera leo roosevelti - sư tử Abyssinia.
- Panthera leo senegalensis - sư tử Tây Phi hay sư tử Senegal.
- Panthera leo somaliensis - sư tử Somalia.
- Pathera leo spelaea - sư tử châu Âu
- Panthera leo verneyi - sư tử Kalahari.
[sửa] Tấn công con người
Trong khi sư tử đói có thể tấn công con người đi lại gần đó, một số sư tử (thông thường là con đực) dường như lại là con mồi của loài người. Một số trường hợp tấn công con người đã biết là ở Tsavo và Mfuwe. Trong cả hai trường hợp, những người thợ săn đã giết chết chúng đều viết sách về cuộc săn lùng của họ. Trong dân gian, những con sư tử ăn thịt người đôi khi được nhắc đến như những con ác quỷ.
Những sự việc ở Mfuwe và Tsavo là tương tự nhau. Những con sư tử trong cả hai sự kiện là to lớn hơn bình thường, không có bờm và dường như đang bị sâu răng. Một số người cho rằng chúng thuộc về một phân loài sư tử chưa được phân loại hay chúng dường như đang ốm và không dễ dàng săn mồi.
Xem thêm: Những kẻ ăn thịt người ở Tsavo
[sửa] Giao phối chéo với hổ
Sư tử có thể cho giao phối chéo với họ hàng gần của nó là hổ (thông thường chủ yếu là hổ Siberi), khi bị giam cầm để tạo ra con lai rất thú vị. Trong tiếng Việt không có từ để gọi con lai như vậy, còn trong tiếng Anh là liger và tigon.
Liger sinh ra khi sư tử đực giao phối với hổ cái. Vì sư tử đực truyền cho con gen tăng trưởng, nhưng gen ngăn chặn tăng trưởng tương ứng từ hổ cái lại không có, nên liger to lớn hơn bố mẹ của chúng. Người ta nói rằng liger không ngừng lớn và sẽ lớn đều đều suốt trong cuộc đời của chúng, cho đến khi cơ thể của chúng không thể chịu đựng được kích thước to lớn của chúng lâu thêm nữa, đạt tới 500 kg. Liger chia sẻ một số đặc điểm của cả bố và mẹ (đốm và vằn) tuy nhiên chúng thích bơi lội, một hoạt động thuần túy của hổ, và chúng luôn luôn có lông màu cát giống như sư tử. Con liger đực là vô sinh, nhưng con liger cái có khả năng sinh sản.
Tigon là giao phối chéo của sư tử cái và hổ đực. Vì hổ đực không truyền gen tăng trưởng mà sư tử cái lại truyền gen kìm hãm tăng trưởng, nên tigon thông thường là rất nhỏ, và có thể được miêu tả tốt nhất giống như là "giống như con mèo nhà" về biểu hiện bề ngoài và kích thước, mặc dù chúng có tai tròn. Giống như liger đực, tigon đực là vô sinh, và chúng cả hai đều có đốm và vằn, với mắt màu vàng.
Liger và tigon cái có khả năng sinh sản và có thể thụ thai nếu được thụ tinh với hoặc là sư tử thuần chủng hoặc là hổ thuần chủng.
[sửa] Trong điêu khắc
Sư tử là đề tài được sử dụng rộng rãi trong điêu khắc và tạc tượng để tạo ra cảm giác cao quý hay hùng dũng, đặc biệt là ở những công trình xây dựng công cộng. Tượng sư tử đáng chú ý bao gồm những bức quanh tượng đô đốc Nelson ở quảng trường Trafalgar ở London. Các nhóm tượng khác là bốn con sư tử bảo vệ lối vào của cầu Britannia vượt qua eo biển Menai ở Wales.
[sửa] Chú thích
- ^ Nowell & Bauer (2004). Panthera leo. Sách đỏ 2006. IUCN 2006. Truy cập 11 May 2006. Mục của CSDL có kèm lý giải tại sao loài này sắp nguy cấp
[sửa] Liên kết ngoài và tham khảo
