Chủ nghĩa xã hội thị trường
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
| Các hệ thống kinh tế |
|---|
|
Kinh tế tư bản chủ nghĩa |
Chủ nghĩa xã hội thị trường là một kiểu hệ thống kinh tế trong đó nền kinh tế thị trường được điều khiển bởi một bộ máy kế hoạch hóa tập trung nhằm nâng cao hiệu quả của thị trường. Chủ nghĩa xã hội thị trường còn được gọi là Con đường thứ ba (để phân biệt với hai con đường khác là kinh tế thị trường tự do (hay kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa) và kinh tế kế hoạch hóa xã hội chủ nghĩa).
Những lý luận đầu tiên về chủ nghĩa xã hội thị trường được nhà kinh tế Enrico Barone người Ý nêu ra vào năm 1908 trong tác phẩm "Il Ministro della Produzione nello Stato Collettivista", tạp chi Giornale degli Economisti, số 2, tháng Chín-Mười, trang 267-293. Barone đã đưa ra một mô hình toán về một nền kinh tế tập thể, theo đó các quan hệ tiền tệ hàng hóa trong nền kinh tế đều có thể tính toán được và từ đó có thể điều chỉnh để sao cho phúc lợi tập thể đạt mức tối ưu.
Năm 1929, Fred Manville Taylor người Mỹ trong công trình "The Guidance of Production in a Socialist State," tạp chí American Economic Review, số 19(1), trang 1-8, đã nêu ra những điều kiện để nền kinh tế xã hội chủ nghĩa có thể, về mặt lý thuyết, đạt được hiệu quả trong phân phối nguồn lực.
Trên cơ sở mô hình của Barone, vào năm 1936 nhà kinh tế người Ba Lan Oskar Ryszard Lange đã công bố cuốn sách của mình mang tên Lý thuyết kinh tế về chủ nghĩa xã hội trong đó ông kết hợp kinh tế học Marxist với kinh tế học tân cổ điển. Lange ủng hộ việc sử dụng các công cụ thị trường (giá cả) và đồng thời ủng hộ việc kế hoạch hóa. Lange cho rằng các nhà làm kế hoạch có thể tính toán và đặt ra các mức giá và chờ đợi phản ứng của thị trường để điều chỉnh cho phù hợp. Như vậy nền kinh tế sẽ có hiệu quả cao hơn thay vì để cho thị trường quyết định hoàn toàn.
Abba Ptachya Lerner, nhà kinh tế người Anh gốc Do Thái, với tác phẩm The Economics of Control: Principles of Welfare Economics công bố năm 1944, cũng là một học giả đã có những đóng góp quan trọng vào việc đặt nền móng cho lý luận chủ nghĩa xã hội thị trường.
Chủ nghĩa xã hội thị trường đã có ảnh hưởng đến đường lối phát triển kinh tế của một số nước đang phát triển sau Chiến tranh thế giới thứ hai, nhất là đối với Ấn Độ thời Jawaharlal Nehru và Indira Gandhi.
