Rudolf Nuriev
Wikipedia'dan
Nuriev Rudolf Xämät (Möxämmät) ulı (Нуриев Рудольф Мөхәммәт улы) (17 mart, 1938 - 6 ğıynwar, 1993). Tatar balet biüçese. Vyäçeslaw Nijinski, Mixäil Barışniqovlar belän berrättän 20 nçe ğasırnıñ iñ mäşhür ir biüçeläre arasında atala.
Eçtälek tezmäse |
[üzgärtü] Başlanğıç yılları, Kirov baletında qärerä
Rudolf Nuriev Irkutsk şähäre yanında poyızdda tua. Bu waqıtta anıñ änise, Färidä, Seberdän Vladíwostoqqa taba, ätise, Qızıl qömissar Xämit urnaşqan şähärgä säyäxät itä. Balaçağın Rudolf Öfe yanındağı ber awılda tatar ğailäsendä ütkärä. Bala çaqta uq anı Başqort xalıq biülären başqarırğa öndilär, häm şul waqıtta anıñ säläte açıla.
İkençe Bötendöniä Suğışı tämamlangaç, tormış awırlıqları arqasında, ul 1955 yılda ğına yuğarı balet mäktäbenä kerü mömkinçelegen ala. Bu waqıtta anı Leningradtağı Kirov baletı qarşısında eşlägän Wağanov Xoreografia institutına uqırğa cibärälär. Biü hönären soñ üzläşterüenä qarmastan, anı Wağanov mäktäbeneñ berniçä distä yıl eçendä iñ sälätle uquçısı bularaq tanıylar. Ul berqayçan da qardebaletta biemiçä, baştan uq Kirov teatrı solistına äwerelä.
İke yıldan soñ Nuriev Sovetlar Berlege eçendä iñ tanılğan balet biüçesenä äwerelä. Tizdän aña çit ilgä çığu mömkinçelege tatıy, ul Vena Xalıqara yäşlär festiwälenä bara. Şunnan soñ, anı tärtip bozularğa işaräläp, çit ilgä çığunı tıyalar.
[üzgärtü] Könbatışqa kitü
1961 yılda wäzğıyat üzgärä. Kirov baletınıñ Qonstantin Sergeyev isemle biüçese cärähät alu säbaple, Nurievnı baletnıñ Ayropa illären iñlägän turına alalar. Parijda anıñ çığışı publika häm tänqıytçelärne tañ qaldıra, ämma ul Sovet Berlege xökümäte tarafınnan quyılğan çit il keşeläre belän aralaşu tärtiben boza. Bu şunda uq Kirov teatrı citäkçelegenä bilgele bula, häm alar, KGB xezmätkärläre belän bergä, Nurievnı kire Sovet Berlegenä qaytaru planın qoralar. Säbap bularaq, Kremldä tizdän zur konsertta biü kiräklegen äytep ütälär. Rudolf, Mäskäwgä qaytqan oçraqta, törmägä utırtılaçağın häm bütän berqayçan da ildän çığa almaslığın sizep qala. Kiñ küläm publika fikerençä, çit ildä qalu säbabe bularaq Sowetlar Berlegendä üseş mömkinçelege bulmaw atala. Çınında isä, Nuriev yazmalarınnan häm anıñ arqadaşlarınıñ belderülärenä nigezlänep, Könbatışqa çığunıñ töp säbabe: Sowetlar Berlegendä tormış-könküreş awırlıqları häm gey buluı.
Şulay itep, 1961 yılnıñ 17 yünendä, Parij aeroportında Rudolf Nuriev, üzeneñ watandaşlığınnan waz kiçä. Ber atna eçendä, Marki dö Küiwa Yuğarı Balet kompaniase (Grand Ballet du Marquis de Cuevas) belän kontrakt tözi, häm Yoqığa talğan güzäl (Spyaşçaya Krasawítsa) baletında çığış yasıy. Ul tiz arada Könbatışta mäşhürgä äwerelä, häm tormış awırlıqları, mähäbät qiäfäte häm çiksez xarizması anı xalıqara yoldız itügä yärdäm .
Çit ildä yäşäw Nuriev aldında çiksez azatlıqqa da yul aça. Daniagä bulğan tur waqıtında ul Erik Bryun belän tanışa. Erik Rudolfnıñ iñ yaqın dustına, yaqlawçısına häm söyärkäsenä äwerelä. Erik Bryun ozaq yıllar Şvesia Patşa baletınıñ citäkçese häm Qanadanıñ Milli Baletı art-direktorı bularaq eşli.
Rudolf Nurievnı Sowet xökümätenä änisen kürü teläge belän Rusiägä qaytunı sorap yazğan küp sanlı ğärizalarına qarmastan, ilgä kertmilär. 1989 yılda ğına Mikhail Ğorbaçevnıñ şäxsi röxsäte belän ul änisen kürü bäxetenä ireşä.
[üzgärtü] Fonteyn häm Nuriev
Nuriwenıñ berençe tapqır Angliadä çığışı Patşa Biü Akademiasendä Margo Fonteyn (Margot Fonteyn) tarafınan oyıştırıla. Ul waqıtta Rudolf "Facigäle poema" (Poeme Tragique) äsärendä solist sıyfatında bii. Şul uq waqıtta, Qara Aqqoş baletındağı pa-dö-dö zalnı ayagürä bastıra häm ozaq alqışlarğa kümä. Margo Fonteyn belän xezmättäşlek soñınnan da ozaq yıllar däwam itä. Alarnıñ berençe urtaq çığışı Covent Gardendağı Opera Patşa Sarayında, Giselle spektaklendä, 1962 yılnıñ 21 nçe febrälendä ütä. Bu balettan soñğı alqışlar häm ovasia balet waqıtınnan da ozağraq däwam itä. Nuriev belän Fonteyn Qara Aqqoş, Cizel kebek baletlarnı töbennän yañartalar.
[üzgärtü] Soñğı yılları
1964 yılda ul Wena Däwlät operasına kilä, häm anda biüçe, baş xoreograf bularaq 1988 yılğa xätle xezmät quya.
1962 yılda Rudolf Silfidalar (Les Sylphides) kinosında debyüt yasıy. 1977 yılda Walentino belän ul Ken Rasselnıñ Walentino filmında töşä. Läkin, kinoda töşü säläte bulmawı häm awır xolqı aña töple kinoqärerä tözergä irek birmi.
1972 yılda Robert Xelpmann Rudolf Nurievnı üzeneñ yaña postanovqası - "Don Kixot" belän - Australia buyınça turğa çaqıra. 1970 yıllarda Rudolf Nuriev, berniçä kinoda töşä, häm Amerika Quşma Ştatların "Patşa häm min" ("King and I") postanovqası belän iñli. Anıñ Mappit Şouda (The Muppet Show) çaqırulı qunaq buluraq qatnaşuı, şounı dönyaqüläm uñışqa kiterä. 1982 yılda Rudolf Nuriev Austria watandaşlığın ala. 1983 yılda anı Parij Opera Baletınıñ citäkçese itep bilgelilär. Anıñ qulı astında teatrğa yaña sälätle yäşlär kilä. Qatı awıruına qarmastan, Rudolf tir tügep eşli, iskergän spektakllärneñ yañartılğan postanovqaların säxnäläşterä.
Holliwudta quyılğan Romeo häm Culyetta äsäre zur uñış qazana.
Ozaq yıllar däwamında, Rudolf Nuriev üzeneñ AIDS wirusın tanımıy. Läkin axır çiktä, sälamätlege nıq qaqşıy. Rudolf Nuriev soñğı tapqır keşe aldına Pale Ğärner teatrında (Palais Garnier, Parij) Bayaderqa spektakle waqıtında çığa. Bu waqıtta anı köçle alqışlar belän qarşı alalar. Fransianeñ mädäniät ministrı Jack Lañ aña ilneñ iñ yuğarı büläge - Matur Ädäbiät häm Sänğät Qawalerı (Chevalier de l'Ordre des Arts et Lettres) ordenın tapşıra.
Rudolf Nuriev berniçä aydan soñ, 54 yäşendä Parij, Fransiadä wafat bula. Anıñ qäbere Parij tirälegendä Sañ-Cönewev-dö-Bua (Sainte-Geneviève-des-Bois) ziratında urnaşqan. Qäber mäşhür biüçeneñ portretı häm törki stildäge yapma belän bizälgän.
[üzgärtü] Päräwezdä
Rudol'f Nuriev Fondı (in French)
Рудольф Нуриев
