Çuvaşça
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Çuvaşça {{{Kendi dilindeki adı}}} |
|
|---|---|
| Konuşulduğu ülkeler: | Rusya, Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti |
| Konuşan kişi sayısı: | 2,000,000 kişi |
| Sıralama: | İlk 100'ün içinde değil. |
| Dil Grubu Sınıflandırma: | Türk Lehçeleri (tartışmalı)
|
| Resmî Durum | |
| Resmî dil olduğu ülkeler: | Çuvaşistan'ın ikinci resmi dilidir. |
| Dili düzenleyen kurum: | - |
| Alfabe: | {{{alfabe}}} |
| Dil Kodları | |
| ISO 639-1 | cv |
| ISO 639-2 | chv |
| SIL | cvh |
| Not: Bu sayfa Unicode ile kodlanmış IPA fonetik sembolleri kullanıyor olabilir. | |
| Ayrıca bakınız: Dil – Dil aileleri |
|
Çuvaşça (Çuvaşça: Чӑвашла / Çavaşla), Rusya’nın orta kesiminde, Ural Dağlarının batısında konuşulur ve Türk lehçelerinden biridir. Türk lehçelerinin Ogur-/Bolgar grubu öbeğinden varlığını korumuş tek dilidir. Çuvaşça, Çuvaşların anadili ve Çuvaşistan’ın resmi dilidir. Yaklaşık iki milyon kişi tarafından konuşulur. 2002 verilerine göre Çuvaşya’da bu lehçeyi konuşan nüfusun % 86 etnik olarak Çuvaş, % 8’i ise başka etnik kökenlidir.
Çuvaşça, okullarda eğitim dili olmasına ve medyada kullanılmasına karşın, Rusça’nın yaygın kullanımından dolayı tehlike altında olan bir Türk Lehçesiydi.
Çuvaşça, Kiril alfabesiyle yazılır ve bu alfabeye bazı seslerin karşılanması amacıyla Ӑ, Ӗ, Ҫ ve Ӳ harfleri eklenmiştir.
[değiştir] Özellikler
Günümüzde diğer Türk Lehçelerine en uzak olan Çuvaşça’nın önemli ses değişimleri vardır:
- Ş>L dönüşümü: “Taş” sözcüğündeki ş, “l” harfine dönüşmüştür: çul (burada ayrıca t>ç ve a>u değişimleri de vardır.)
Gümüş sözcüğünün Çuvaşçası “kĕmĕl” şeklindedir.
- A>U dönüşümü: Örneğin “at” sözcüğü Çuvaş Lehçesinde ut şeklindedir.
- Z>R dönüşümü: Örneğin “biz” kişi zamiri Çuvaşça’da epir şeklindedir.
'Örnekler: Türkiye Türkçesi “sekiz”, Çuvaşça’da sakăr. “Siz” kişi zamiri Çuvaşça’da “esir”. “Buzağı” sözcüğü Çuvaşça’da “păru”
- D>R dönüşümü: Örnekler: “ayak” sözcüğünün eski Türkçesi “adak” şeklindedir. Çuvaşça’da ayak sözcüğü a’nın u’ya, d’nin y’ye ve k harfinin yumuşak g’ye dönüşmesiyle şöyle bir gelişme izlemiştir: adak>urak>urağ>ura. Çuvaşça’da “ura” ayak anlamındadır.
- Koymak sözcüğünün eski Türkçesi (kod-) şeklindedir. Bugünkü Çuvaşça’da o’nun u’ya, k’nin de sert h (x)’ye dönüşmesiyle (xur-) şeklindedir.
- T>Ç dönüşümü: Bazı sözcüklerde olmayabilir. Bu değişime şu örneği verebiliriz: “taş” sözcüğünün Çuvaşçası çul şeklindedir. Bazı fiillerde bu tip değişmelere rastlamayabiliriz; dolmak fiilinin Çuvaşçası (tul-) şeklindedir.
- K>Y dönüşümü: k>ğ>y şeklinde gelişmiştir. Bazı sözcüklerde vardır: “kan” sözcüğünün Çuvaşçası “yun” şeklindedir.
Ben:Epĕ (Эпĕ) Sen:Esĕ (Эсĕ) O:Văl (Вăл) Biz:Epir (Эпир) Siz:Esir (Эсир) Onlar:Vĕsem (Вĕсем)
Çuvaşlar oldukça değişik bir Kiril alfabesinde okuyup yazarlar.
[değiştir] Dış Bağlantılar
|
|
|
|---|---|
| Ogur | Bulgar† · Çuvaşça · Hunca† · Hazarca† · Türk Avar† |
| Uygur | Eski Türkçe† · Ainice² · Çağatayca† · İli Turki · Lop · Uygurca · Özbekçe |
| Kıpçak | Altayca · Baraba dili · Başkurtça · Kırım Tatarcası¹ · Kumanca† · Karaçay-Balkarca · Karayca · Karakalpakça · Kazakça · Kıpçakça† · Kırımçakça · Kumukça · Kırgızgca · Nogayca · Eski Tatarca† · Tatarca · Urumca¹ |
| Oğuz | Afşarca · Azerice · Kırım Tatarcası¹ · Gagavuzca · Balkan Gagavuzcası · Horasan Türkçesi · Osmanlıca · Peçenekçe† · Kaşgayca · Salarca · Türkiye Türkçesi · Türkmence · Urumca¹ |
| Argu | Halaçça |
| Sibirya | Çulımca · Dolganca · Fuyü Gırgıs dili · Hakasça · Şorca · Tofaca · Tuvaca · Batı Yugurca · Yakutça |
| Notlar: ¹İki tane öbekte bulunan diller, ²Mixed language, †Ölü diller | |
