Pravo
From Wikipedia
Pravo je sistem pravila i društvenih normi koji reguliraju odnose među ljudima i organizacijama. Tko donosi ta pravila i kako ih primjenjuje varira u različitim društvenim grupama odnosno državama.
Sadržaj/Садржај |
[uredi - уреди] Različite definicije i značenja izraza pravo
Pravo je nepobitan suverenitet nad određenom teritorijom. Ovaj suverenitet ima svoje izvore ili u moralu, kao etičkoj pojavi, ili u sili (policija, vojska), a najčešće se ostvaruje kao kombinacija oba elementa.
Izraz pravo ima više značenja, ali je ta mnogostrukost značenja reči "Pravo" više prisutna u pravnoj teorije i filozofiji prava nego u običnom životu. Zato je sasvim u pravu italijanski pravni filozof Đorđo del Vekio koji tvrdi da svi znaju šta je pravo ali ga teško mogu definisati.
Za pravnog teoretičara Hansa Kelzena pravo je sistem normi specifičnog logičkog značenja, osobeni prinudni poredak. On, kao i drugi zastupnici normativne teorije, pravo shvataju kao idejnu tvorevinu, sastavljenu od tvorevina ljudskog duha. Te duhovne tvorevine, skupovi uređenih sistematizovanih značenja, međusobno povezanih vezama, nemaju ni vremensku ni prostornu dimenziju.
Ovakvo shavatanje prava treba razlikovati od prirodno-pravnih shvatanja. Za njih je pravo prvenstveno etička pojava tj. sistem vrednosti.
U pravnoj teoriji i filozofiji pravo se određuje ne samo kao idealna, duhovna pojava, tj. kao skup misli, već i kao realna pojava. Realne pojave su one koje imaju i vremensku i prostornu dimenziju. Kao realna pojava, pravo je vezano za ljude i njihovu psihu, kao i za njihovo društvo.
Moguće je utvrditi tri različita pristupa određivanju pojma prava: Jusnaturalizam: za koji je pravo etička pojava. Legalizam i normativizam: pravo je skup normi kao psiholoških ili logičko-jezičkih pojmova. Socijalizam: Za koje je pravo socijalno-materijalna kategorija.
Neki pisci vide pravo kao volju vladajuće klase sa ciljem da se održi dati društveni poredak. Dok se u pogledu spoljnog elementa prava - državne sankcije - većina teoretičara slaže, dotle se oni ne slažu za unutarnji element tj. onaj koji izaziva takav spoljni element. Traženje unutrašnje suštine prava svodi se uglavnom na ispitivanje koje društvene odnose odn. radnje, ponašanja ljudi pravo reguliše. Neki te odnose određuju neposredno, a neki posredno na taj način što određuju tzv. cilj prava.
Prvo gledište koje razgraničava pravo od drugih društvenih normi po odnosima tj. ponašanju ljudi koje pravo reguliše smatra da pravo reguliše samo spoljne, telesne radnje, ponašanje ljudi dok unutrašnje, psihičke radnje reguliše moral.
Drugo gledište jeste da pravo reguliše slobodu čovekovog postupanja kada bih ta sloboda bila u sukobu sa slobodom drugog čoveka.
Sva ova gledišta se svode na jedno da pravo reguliše društvene odnose u kojima može doći do povrede opštedruštvenog interesa, zajedničih interesa svih članova društva. Ovi zajednički interesi prema jednima sastoje u redu, drugima u miru, a trećima u pravdi.
Postavlja se pitanje zašto bi bila potrebna državna prinuda ako pravo štiti opšte društvene interese. Spoljno obeležije prava je državna prinuda što ukazuje na njegovu unutrašnju suštinu. U društvenim odnosima koje pravo reguliše dolazi do nepomirljivih sukoba različitih klasa pa je prinuda jedini način regulisanja tih sukoba.
Volja jedne strane se potčinjava volji druge strane. Pravo se definiše i kao odbrambeni bedem društva. Pravo se može definisati i kao skup pravnih pravila ponašanja (normi). Pravna norma je pravilo ponašanja koje uređuje i sankcioniše(za nepoštovanje) država.
[uredi - уреди] Grane prava
Pravo se po oblastima koje regulira obično dijeli na posebne grane:
- Upravno pravo, koja proučava djelovanje tijela državne uprave i drugih državnih tijela i pravnih osoba s javnim ovlastima.
- kanonsko pravo je skup pravila koja vrijede za određenu vjersku zajednicu. Tako npr. rimokatoličko kanonsko pravo, pravoslavno kanonsko pravo i anglikansko kanonsko pravo.
- Građansko pravo, koje regulira odnose između privatnih fizičkih ili pravnih osoba .
- Privredno/trgovačko pravo koje regulira odnose između pravnih subjekata u privredi.
- Krivično/kazneno pravo koje propisuje najteže povrede pravnog poretka i regulira njihovo kažnjavanje.
- Radno pravo kojim se uređuje sklapanje i prestanak radnih odnosa, prava i obveze subjekata u radnom odnosu, te ostala važna pitanja i modaliteti u radnom odnosu i u vezi s njim.
- Međunarodno pravo koje uređuje odnose između subjekata međunarodnog prava: država, međunarodnih organizacija i pojedninaca (iako ne priznaju svi teoretičari pojedinca za subjekta ovog pravnog poretka)
- Proceduralno pravo koje uređuje postupanje sudova i drugih tijela, te prava i obveze stranaka
[uredi - уреди] V. također
- Rimsko pravo
- Običaji
- Anglosaksonsko običajno pravo
- Teorija države i prava
- Materijalno pravo
- Formalno pravo
- Privatno pravo
- Javno pravo
| Pravo | ||
 |
||
| Pravni sistemi | Anglosaksonsko pravo | Kontinentalno pravo | Običajno pravo | Vjersko pravo | Socijalističko pravo | Međunarodno pravo | |
|---|---|---|
|
|
||
| Izvori prava | Pravni propisi (Zakon | Zakonik | Tumačenje zakona) | |
| Pravna praksa (Običaji | Precedentno pravo | Pravo pravičnosti) | ||
|
|
||
| Adjudikacija | Javno pravo (Krivično/kazneno pravo | Ustavno pravo | Upravno pravo) | |
| Privatno pravo (Građansko pravo | Obvezno pravo | Ugovori | Naknada štete | Nasljedno pravo i Trustovno pravo) | ||
| Sudovi (Akuzatorni sistem | Inkvizitorni sistem | Dokazi | Pravosuđe | Pravnici) | ||
|
|
||
| Jurisprudencija | Filozofija prava | Prirodno pravo | Pravni pozitivizam | Pravni formalizam | Pravni realizam | Pravni interpretivizam | Feministička pravna teorija | Pravo i ekonomija | Kritičke pravne nauke | Komparativno pravo | |
| V. također:Popis pravnih oblasti | ||
