Wykorzystanie gospodarcze wód lądowych
Z Wikipedii
 |
Wikipedyści rozważają usunięcie tego artykułu w poczekalni stron do usunięcia.
Jeśli nie zgadzasz się z tą propozycją, odnieś się do uwag zawartych w zgłoszeniu i popraw treść artykułu. Tego szablonu nie należy usuwać do czasu rozstrzygnięcia dyskusji. |
 |
Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz. Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''. |
Ponad 71% powierzchni globu ziemskiego pokrywają wody, z których niecały 1% stanowią wody lądowe, które najogólniej dzieli się na rzeki, jeziora oraz wody podziemne. Wśród zasobów naturalnych miejsce wody jest szczególne. Jest ona bowiem surowcem, środowiskiem życia i odbiornikiem odpadów, warunkuje rozwój przyrody i jest podstawowym czynnikiem, od którego zależy działalność gospodarcza człowieka. Praktycznie nie ma takiej dziedziny życia, dla której woda jest zbędna. Wszechstronność zasobów wodnych jest przyczyną gwałtownego zapotrzebowania na nie, zależnego od tempa wzrostu liczby ludności i poziomu rozwoju gospodarczego. Podstawowymi źródłami zaopatrzenia w wodę są rzeki i zbiorniki wód podziemnych , mniejsze znaczenie mają jeziora.
ZBIORNIKI RETENCYJNE I KANAŁY PRZERZUTOWE
Wahania stanów wód powierzchniowych utrudniają ich gospodarcze wykorzystanie. Fakt ten przyczynił się do budowy licznych zapór i zbiorników retencyjnych. Stały się one wielozadaniowymi obiektami pełniącymi następujące funkcje: wyrównawczą (magazynowanie wody do celów pitnych, przemysłowych bądź rolniczych, a także podwyższeniu przepływów niżówkowych); energetyczną (wyrównywanie dopływu, przy jednoczesnym tworzeniu spadu poprzez piętrzenie wody); przeciwpowodziową (redukowanie kulminacji fal powodziowych i ochrona terenów leżących poniżej zbiornika) oraz rekreacyjną (wytworzenie dużych akwenów czystej wody i udostępnienie ich brzegów). Większość z nich spełnia jednak kilka funkcji jednocześnie. W Polsce typowo wielofunkcyjnym jest zbiornik Jeziorsko, który utworzono dla celów przemysłowych, komunalnych, rolniczych i energetycznych oraz zbiornik Soliński pełniący funkcję energetyczną, przemysłową, a także turystyczną. Szacuje się, że w zbiornikach sztucznych, których łączna powierzchnia przekracza 550 tys. km2, zgromadzonych jest ponad 6000 tys. km3 wody (w tym w Polsce tylko 3,6 km3). Pojemność całkowita największego pod tym względem Zbiornika Brackiego na Angarze wynosi prawie 170 km3. W Polsce zbiorniki o największej pojemności (Soliński i Włocławski) gromadzą ok. 0,5 i 0,4 km3 wody. Poniższa tabela prezentuje największe pod względem powierzchni zbiorniki sztuczne na Ziemi i w Polsce. Warto w tym miejscu wspomnieć również o kanałach przerzutowych, umożliwiających przemieszczanie wód z regionów zasobnych w wodę do regionów, w których występują jej niedobory. Celem przerzutów jest zaopatrzenie komunalne, przemysłowe, a także dostawa wody do celów rolniczych. W Polsce stanowią one jedynie element lokalnych systemów wodno-gospodarczych. Za pomocą przerzutów zaopatrywane w wodę są między innymi: Łódź (zbiornik Sulejów na Pilicy), Wrocław (zbiornik Nysa na rzece Nysa), Kraków (zbiornik Dobczyce na Rabie). W skali globalnej zwiększa się znaczenie wielkich przerzutów, przykładem jest system przerzutu wody z rzeki Kolorado w Arizonie do Kalifornii (Los Angeles). Woda transportowana jest na odległość 400 km w ilości ok. 45 m3/s.
ZASTOSOWANIE WÓD W PRZEMYŚLE
Większość gałęzi przemysłu wymaga dużych ilości wody - dla przykładu, wyprodukowanie 1 t stali pociąga za sobą zużycie 200 m3 wody, a 1 t płyt pilśniowych ok. 40-60 m3. W niektórych regionach jej brak lub niedostatek uniemożliwia lub też stanowi barierę dla dalszego rozwoju przemysłu. Pobór wód w procesach przemysłowych stanowi ponad 20 % światowego zużycia. Lokalizacja z dala od rzek czy jezior powoduje podniesienie kosztów produkcji. Do najbardziej wodochłonnych rodzajów przemysłu zaliczyć można: energetykę, hutnictwo, przemysł celulozowo-papierniczy, chemiczny, włókienniczy, browarniczym i spożywczy. W procesach produkcyjnych woda służy jako surowiec wchodzący w skład wytwarzanych produktów, jako środek chłodzący urządzenia mechaniczne lub produkty w procesie ich wytwarzania, jako pośrednik w zamianie energii cieplnej na mechaniczną i elektryczna. Wykorzystywana jest również do mycia surowców, półfabrykatów i produktów oraz służy potrzebom transportowym (zarówno jeżeli chodzi o dostarczanie potrzebnych surowców, jak i wywóz gotowych produktów). Wielkie zasoby wodne – 60% - używane są w przemyśle do chłodzenia. Dotyczy to elektrowni cieplnych oraz hut. W zależności od systemów chłodzenia (zamknięty – otwarty) pochłaniają one od 1,2 do 2,6 m3 wody na 1000 kWh wyprodukowanej energii. Źródłem wody chłodniczej są rzeki, jeziora lub zbiorniki retencyjne. Wody wykorzystane w tym procesie w 95-97% zwracane są to zbiorników. W Polsce na czele miast zużywających najwięcej wody pod tym względem znajdują się Konin i Połaniec. Do krajów potrzebujących dużych ilości wody w procesach chłodzenia zaliczyć można USA, Rosję, Kanadę, Niemcy, Polskę. Przykładem dobrego ulokowania zakładu w Polsce (biorąc pod uwagę wodę jako czynnik lokalizacji) jest zakład chemiczny w Policach, usytuowany nad Odrą, z której może pobierać duże ilości wody potrzebne w procesie produkcyjnym. Choć rozwój technologiczny, rozbudowa infrastrukturalna w znacznym stopniu pozwalają uniezależnić się od naturalnego występowania zasobów wodnych to w dalszym ciągu stanowią one jeden z ważniejszych czynników lokalizacji przemysłu.
POBÓR WÓD DO CELÓW ROLNICZYCH
Jak wskazują liczne badania przeprowadzane w skali globalnej, spośród trzech najważniejszych sektorów gospodarki, największym konsumentem wody jest rolnictwo. Pobór wód do celów rolniczych stanowi ok. 70 % ich światowego poboru. Zużywa ono tak duże zasoby wodny zarówno do produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej. W niektórych obszarach potrzeby wodne wielu roślin przekraczają sumę opadów atmosferycznych w okresie wegetacyjnym. Dla przykładu: zużycie wody przez wysoko plonujące buraki cukrowe sięga 600 mm, co jest niemal równe średniej sumie rocznych opadów w Polsce. Olbrzymie ilości pochłania również uprawa ryżu oraz bawełny (nadmierny pobór wód Amur-darii w celu nawadniania tego typu upraw spowodował dramatyczne obniżenie lustra wody w Morzu Aralskim i degradację przyrodniczą tego obszaru). Stwarza to potrzebę znacznych nawodnień, a w niektórych krajach jest to jedyny sposób umożliwiający powstanie gruntów ornych, między innymi takim krajem jest Egipt, gdzie sztucznie nawadniane obszary zajmują 3291 tys. ha, co stanowi 100% użytków rolnych. Wybudowanie Tamy Asuańskiej i systemów nawadniania pozwoliło na znaczny wzrost powierzchni ziem uprawnych. Liczba obszarów nawadnianych na świecie wynosi 271689 tys. ha. Zabiegi agrotechniczne obejmuje budowę i eksploatację zbiorników retencjonujących wodę, budowę dużych kanałów doprowadzających wodę do systemów irygacyjnych. W Polsce jedną z największych inwestycji melioracyjnych jest budowa (1954-1961) kanału Wieprz-Krzna na Polesiu Lubelskim. Woda pobierana z Wieprza służy przede wszystkim do nawadniania użytków zielonych. Poborów dokonuje się głównie z rzek, jednak gdy występuje brak wód powierzchniowych, wykorzystuje się płytkie wody podziemne. W Polsce do celów rolniczych praktycznie nie używa się wód podziemnych, jednakże w wielu krajach (USA, Australia, Argentyna) stanowią one bardzo ważne źródło zaopatrzenia w wodę. Doskonałym przykładem jest Australia, której 60 % powierzchni stanowią obszary pustynne, a mimo to ponad 33 % jej całkowitej powierzchni jest zagospodarowane rolniczo (głównie jest to hodowla). Taka sytuacja jest możliwa dzięki występowaniu na tym obszarze wód artezyjskich (gromadzą się one, gdy warstwy nieprzepuszczalne są podzielone warstwami wodonośnymi i mają kształt nieckowatego zagłębienia, po przebiciu otworu studziennego, wydostają się ku powierzchni ziemi pod wpływem ciśnienia). Z uwagi na ogólny niedobór wód gospodarowanie tego typu wodami jest w Australii pod ścisłą ochroną prawną. W czołówce państw zużywających największe ilości wód na cele związane z gospodarką rolną, znajdują się państwa słabo rozwinięte gospodarczo (których głównym działem gospodarczym jest rolnictwo i które najczęściej położone są w strefach klimatycznych o znacznych niedoborach wody lub nierównomiernie rozłożonych opadach w ciągu roku, a także Hiszpania i Włochy (uprawa warzyw, owoców cytrusowych i winnych latorośli wymagających nawadniania w okresie suchego lata). Znaczne ilości zużywane są także w niektórych krajach azjatyckich-Chiny, Indie (ponad 400 km3 na rok). Gospodarką wodną objęte są również stawy rybne tworzone w górnych odcinkach rzek w celu hodowli lub tymczasowego przetrzymywania ryb. W gospodarstwach wodnych woda potrzebna jest głównie do napełniania stawów oraz pokrycie strat wywołanych parowaniem. Największe potrzeby występują w okresie zalewania stawów, a najmniejsze w okresie ich eksploatacji. Orientacyjnie przyjmuje się, że w okresie zalewania należy zapewnić im dopływ 8-10 l wody na sekundę na 1 hektar, a w czasie eksploatacji ilość ta wynosi 1-2 l. Obecnie w Polsce istnieje ponad 160 kompleksów, skupionych głównie w północnej i południowej Polce (np. w dolinie Szklarki), produkujących rocznie ponad 10 000 ton ryb.
POŁOWY ŚRÓDLĄDOWE
Połowy śródlądowe polegają na eksploatacji rybnych zasobów rzek, jezior oraz sztucznych stawów rybnych. Obecnie na świecie poławia się 8,9 mln ton tych zwierząt, co stanowi zaledwie 9,9 % światowego rybołówstwa. Warto dodać, że ich rola maleje z roku na rok, gdyż wzrasta zanieczyszczenie rzek i jezior. Rozwija się ono głównie w krajach, gdzie istnieje tradycja kulinarna spożywania ryb słodkowodnych, należy do nich większość krajów europejskich oraz wiele azjatyckich. W Polsce na cele rybołówstwa wykorzystuje się krótkie odcinki na Wiśle i Odrze. Na obszarze naszego kraju bardzo popularnym gatunkiem ryb jest karp (ceniony także w Chinach). Do innych łowionych gatunków należą amur, karaś, szczupak, pstrąg. W handlu międzynarodowym występują praktycznie wyłącznie szlachetne gatunki ryb z rodziny łososiowatych oraz ceniony jako przysmak kawior. Coraz większą popularnością cieszy się rekreacyjno-sportowa wersja tego typu rybołówstwa, czyli wędkarstwo.
WYKORZYSTANIE WÓD W GOSPODARCE KOMUNALNEJ
Jednym z najważniejszych zastosowań wód lądowych jest ich pobór na cele komunalne, dzięki któremu ludzie mogą zaspokoić podstawowe potrzeby bytowo-gospodarcze. Dzienne zapotrzebowanie organizmu na wodę wynosi 2,5 l. Człowiek zużywa jednak znacznie większe ilości wody zależnie od stylu, a raczej poziomu życia – od 90 l/osobę w krajach o niskim poziomie życia, do 160 l w europejskich krajach uprzemysłowionych. W ciągu ostatnich lat zużycie wody znacznie wzrosło. Przyczyn tego wzrostu jest wiele, wśród nich na przykład wzrastająca liczba pralek i zmywarek, myjnie samochodowe, popularyzacja urządzeń nawadniających przydomowe ogródki i upowszechnienie spłukiwanych wodą toalet. Jedna trzecia wody wykorzystywanej w przeciętnym gospodarstwie domowym w krajach zachodnich spływa właśnie przez muszlę klozetową. Na gospodarkę komunalną przypada w świecie niewielki procent zużycia wód (8,5% w 2000 r.), gdyż potrzeby tego typu gospodarki nie są obecnie we wszystkich krajach w pełni zaspokajane, co spowodowane jest między innymi niedorozwojem infrastruktury wodnej, dotyczy to przede wszystkim krajów biednych. Źródłem poboru wody przez indywidualne gospodarstwa domowe są głównie wody podziemne, uzyskiwane w wyniku kopania studni przydomowych, które wykorzystują zasoby wód podziemnych gruntowych (jest to pierwsza warstwa wód podziemnych nadająca się do wykorzystania w gospodarstwach domowych, ponieważ zanieczyszczenia zostają przefiltrowane w wyższej warstwie oraz zasoby tej warstwy charakteryzują się stosunkowo stabilną temperaturą, co umożliwia ich wykorzystywanie przez cały rok), jednak na obszarach, gdzie występują okresowe braki w tych warstwach wykonuje się studnie głębinowe. Duże znaczenie odgrywają również studnie artezyjskie, które w niektórych krajach są głównym źródłem zaopatrywania ludzi w wodę (np. Australia, Sahara). Występują one także w okolicach Londynu, Paryża, Moskwy, w USA, w Polsce w okolicach Warszawy, Poznania, Lublina, Łodzi. W miarę postępu procesów urbanizacyjnych wzrasta liczba budowanych komunalnych sieci wodociągowych, które zasilane mogą być wodami czerpanymi z rzek, jezior (znaczny potencjał w tej kwestii posiadają Wielkie Jeziora w USA oraz Kanadzie, jednak stopień ich zanieczyszczenia jest tak znaczny, że uzdatnienie jej do celów komunalnych łączy się z ogromnymi nakładami finansowymi), zbiorników retencyjnych lub wód podziemnych. Uzyskiwanie wody z wodociągów wiąże się z ponoszeniem znacznych kosztów, które wymuszone są koniecznością jej uzdatniania, polegającego na kosztownym filtrowaniu, chlorowaniu itp. Wzrastający koszt wód wodociągowych spowodował w Polsce spadek ich zużycia z około 2000 mln m3 (1990 r.) do 1300 mln m3 (2004 r.). Zużycie wody na potrzeby gospodarki komunalnej podlegają znacznym wahaniom w ciągu roku, miesiąca, doby a nawet godzin. Duże i swobodne jej użytkowanie jest jednak przywilejem krajów bogatych. Przykładowo przeciętny Amerykanin zużywa 300 razy, a Europejczyk 70 razy więcej wody niż mieszkaniec Ghany.
HYDROELEKTROWNIE
Zastosowanie wód zaobserwować można także w energetyce. Ze względu na fakt, że elektrownie wodne są przyjazne dla środowiska, opierają się na surowcu odnawialnym oraz mają możliwość zaspokajania zmiennego w ciągu roku, a nawet doby zapotrzebowania na energię (dotyczy to głównie elektrowni szczytowo – pompowych) „cieszą się” coraz większym zainteresowaniem. Pomimo, że budowa pochłania duże nakłady finansowe (sama elektrownia jak i zapora wodna) jest ona tańsza w eksploatacji niż elektrownie cieplne. Obecnie elektrownie te dostarczają 16% ogólnej energii elektrycznej na świecie. Elektrownie wodne można podzielić na elektrownie przepływowe produkujące energię elektryczną oraz elektrownie szczytowo-pompowe, które służą głównie do magazynowania wyprodukowanej energii elektrycznej. Największą elektrownią wodną na świecie jest wybudowana w 1983 roku elektrownia na tamie Itaipu na Paranie na granicy państw Brazylii i Paragwaju, o maksymalnej mocy 12 600 MW i produkcji rocznej 93.4 TWh energii. Nieco mniejsze są: elektrownia Guri na rzece Coroni w Wenezueli o mocy 10 060 MW oraz Grand Coulee na Kolumbii w USA o mocy 10 080 MW. Rekordzistami w uzyskiwaniu energii elektrycznej w ten sposób są kraje skandynawskie, Kanada oraz Nowa Zelandia (hydroelektrownie w Norwegii dostarczają ok. 98% energii, w pozostałych wymienionych krajach udział ten waha się od 40 do 70%). Warto również zwrócić uwagę na wielkie elektrownie zlokalizowane w Rosji: na Jeniseju (Sajano-Suszenskaja i Krasnojarska) oraz na Angarze (Bracka i Ust-Ilimska), a także w Afryce: na Nilu, na Wolcie w Ghanie i na Zambezi w Zimbabwe. Zasoby hydroenergetyczne Polski szacuje się na 13,7 TWh rocznie, z czego 45,3% przypada na Wisłę, 43,6% na dorzecza Wisły i Odry, 9,8% na Odrę i 1,8% na rzeki Pomorza. Obecnie Polska wykorzystuje swoje zasoby hydroenergetyczne jedynie w 12%, co stanowi 7,3% mocy zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym. Do większych elektrowni wodnych w Polsce zaliczyć można: elektrownie przepływową w Porąbce (pierwsza zbudowana w Polsce), we Włocławku, w Żarnowcu, w Porąbce-Żar, w Myczkowcach i szczytowo-pompową w Solinie. Największą tamą z hydroelektrownią jest budowana w Chinach Zapora Trzech Przełomów. Budowę zapory ukończono 20 maja 2006 r., elektrownia już częściowo pracuje, trwa napełnianie zbiornika i wyposażanie elektrowni, ukończenie jest planowane na rok 2009. Po ukończeniu 26 generatorów o łącznej mocy 18,2 GW ma produkować rocznie około 84,7 TWh energii.
ENERGETYKA GEOTERMALNA
Warto również w tym miejscu zwrócić uwagę na energetykę geotermalną, która bazuje na gorących wodach cyrkulujących w przepuszczalnej warstwie skalnej skorupy ziemskiej poniżej 1000 m. Tego typu elektrownie znajdują się między innymi w USA, które są największym użytkownikiem tej energii na świecie, Japonii, Nowej Zelandii, Meksyku, Filipinach, we Włoszech (pierwsza geotermiczna elektrownia na świecie-1904 r.). Warto zwrócić uwagę na Islandię, gdzie aż 85% zapotrzebowania na ciepło pochodzi z energii geotermalnej, która używana jest również w tym kraju w szklarniach przy uprawie bananów. Polska ma szczególnie korzystne warunki do rozwoju energetyki geotermalnej, bowiem na obszarze 3/4 kraju można efektywnie wykorzystywać ciepło rozpatrywanych wód, zarówno nisko- jak i wysokotemperaturowych, dlatego w naszym kraju planuje się jej rozwój. Obecnie ciepłem tym ogrzewa się miejscowości położone w dolinie Białego Dunajca (geotermia podhalańska). W Pyrzycach znajduje się pierwsza w Polsce ciepłownia geotermalna o mocy 50 MW. Obecnie w Polsce projektowane lub realizowane są m.in. następujące zamierzenia z zakresu energetyki geotermalnej: Skierniewice o mocy 8 MWt, Żyrardów o mocy 10 MWt oraz Uniejów, Poddębice i Sucha Beskidzka. Najbardziej popularnym sposobem wykorzystania energii geotermalnej oprócz produkcji energii elektrycznej jest budowa ciepłowni geotermalnych. Ponadto wykorzystuje się ją także w balneologii, uprawach, przemyśle chemicznym, suszarnictwie, przetwórstwie, hodowli ryb, basenach kąpielowych, itp.
WYKORZYSTANIE WÓD W TURYSTYCE
Ścisły związek z występowaniem wód lądowych zaobserwować można także w turystyce. W ówczesnym, dynamicznie rozwijającym się świecie, gdzie człowiekowi w codziennym funkcjonowaniu towarzyszy hałas, zgiełk i ciągły stres, coraz większe znaczenie ma wypoczynek. Od zawsze ludzie relaksowali się w pobliżu wód. Regeneracja sił może mieć charakter aktywny. W turystyce rzecznej wyróżnia się sporty takie jak: wioślarstwo, kajakarstwo. Coraz większym zainteresowaniem cieszy się też flisiarstwo. W Polsce sporty takie można uprawiać np. na Dunajcu w rejonie Czorsztyna, Czchowa, czy też na wodach Popradu, gdzie spływ rozpoczyna się w Piwnicznej, a kończy w Starym Sączu. Warunkiem jest występowanie odcinków przełomowych oraz rzecz jasna czysta woda. W podobny sposób można spędzać czas na słowackiej Orawie, jednak jakość wód pozostawia tu wiele do życzenia. Wiele osób wybiera jednak bierny wypoczynek, wygrzewanie się na brzegach oraz kąpiel w rzekach i jeziorach, czy też przejażdżki rowerkami wodnymi. W Polsce duże znaczenie mają jeziora. Wybierane przez urlopowiczów są również sztuczne zbiorniki wodne. Za przykład może posłużyć zapora w Solinie, Klimkówce, Rożnowie i wiele innych. Akweny te przyciągają, głównie w okresie letnim wielu turystów z Polski i nie tylko. Na jeziorach tych występują też przewozy pasażerskie turystów. Żegluga pasażerska po Kanale Augustowskim łączącym wszystkie większe jeziora augustowskie ma wielu miłośników. Duże znaczenie w turystyce odgrywają także stawy górskie, między innymi Morskie Oko, Czarny Staw, Jezioro Karkonoskie. Atrakcją turystyczną jest również położony nad Sołą Żywiec z pobliskim Jeziorem Żywieckim, który swymi walorami przyciąga wielu miłośników sportów wodnych. Wiele osób wybiera się na wycieczki, aby podziwiać potęgę przyrody w postaci wodospadu Niagara znajdującego się na pograniczu USA i Kanady, gdzie rzeka Niagara, płynąca z jeziora Erie do jeziora Ontario, musi pokonać prawie stumetrową różnicę poziomów. Do miejsc chętnie wybieranych przez turystów należy Park Narodowy Yellowstone, na terenie którego znajdują się słynne gejzery i gorące źródła, wulkany błotne, fumarole i wodospady. Ponadto wody lądowe stwarzają możliwość wypoczynku osobom zafascynowanym wędkarstwem. Poza turystyką wypoczynkową wody wykorzystywane są do celów leczniczych. Związane jest to z występowaniem wód mineralnych, w pobliżu których budowane są sanatoria i uzdrowiska, gdzie kuracjuszom podaje się wody do picia, używa się ich do leczenia wziewnego (inhalacje) oraz zabiegów w postaci kąpieli mineralnych kwasowęglowych.. Do najbardziej znanych zaliczyć należy: Krynicę, Wysową (znane nawet poza granicami naszego kraju), Ciechocinek (najbardziej rozreklamowane w Polsce), Busko Zdrój, Muszynę, Rabkę, Iwonicz Zdrój, Lądek Zdrój oraz Szczawnicę. Dzieje poszczególnych uzdrowisk potwierdzają w większości tezę, że występowanie wód mineralnych przyspieszało rozwój tych miejscowości pod względem turystycznym. Wodami mineralnymi nazywamy wody podziemne zawierające ponad 1 g minerałów na litr wody. Powstają w wyniku wypłukiwania przez wodę składników chemicznych zawartych w skałach. W zależności od składnika w nich zawartego wyróżnia się różne rodzaje wód mineralnych. W Polsce wyróżnia się cztery główne rejony ich występowania:
'1.'Sudety – głównie występują tu szczawy (Świeradów, Duszniki, Kudowa, Polanica)
'2.'Karpaty i Pogórze Karpackie – występują tu szczawy-wody nasycone CO2 (Krynica, Szczawnica, Wysowa, Szczawno, Krościenko, Żegiestów, Muszyna, Iwonicz, Rymanów), solanki-wody chlorkowo-sodowe (Jastrzębie, Goczałkowice, Rabka), wody siarkowe-zawierają siarkę (Kraków, Swoszowice, Krzeszowice)
'3.'Niecka Nidziańska – występują tu wody chlorkowo-sodowe, chlorkowo-siarczanowe, jodkowo-bromkowe i siarkowe (Busko, Solec)
'4.'Wał Kujawsko-Pomorski – występują tu głównie solanki (Inowrocław, Kołobrzeg, Kamień Pomorski)
Na szeroką skalę rozwija się butelkowanie tych wód oraz późniejsza ich sprzedaż. Przybierają one nazwy od miejsc, z których są uzyskiwane. Przykładowo „Piwniczanka” z Piwnicznej, „Nałęczowianka” z Nałęczowa, „Kryniczanka” z Krynicy, „Wysowianka” z Wysowej itd. Warto zauważyć, że wzrasta liczba osób zamieniających napoje słodzone z dużą zawartością konserwantów na wody mineralne, co powoduje, że ich znaczenie i wykorzystanie wzrasta.
TRANSPORT ŚRÓDLĄDOWY
Kolejnym zastosowaniem wód lądowych jest transport śródlądowy, stosowany przez ludność od wieków w celu przemieszczania różnego rodzaju ładunków. Warto również dodać, że jest on naturalnym partnerem transportu morskiego. Rzeki i jeziora są najstarszymi drogami transportowymi na świecie. Żegluga ta ma ograniczony zasięg przestrzenny, głównie ze względu na podstawową sieć naturalnych dróg wodnych, a także związane z jej ukształtowaniem występujące często wydłużenie drogi przewozu. Ponadto specyfiką tej żeglugi jest występowanie różnorodnych przeszkód – takich jak mielizny, mosty itp. Dzięki zagospodarowaniu przez człowieka sieci rzecznych i uzupełnianiu jej sztucznymi drogami wodnymi ( kanały, zbiorniki wodne, śluzy, pochylnie), w wielu państwach - również tych pozbawionych naturalnych, dobrych warunków nawigacyjnych - nastąpił rozwój transportu wodnego śródlądowego, który stał się w przewozach ładunków masowych konkurencyjny dla innych gałęzi transportowych. Jednak na skutek rozwoju transportu kolejowego zainteresowanie nim zmniejszyło się. W ostatnim czasie powraca on do łask, ponieważ jest tańszy oraz stanowi odciążenie dla innych rodzajów transportu. Duże znaczenie odgrywa jedynie na terenach o słabo rozwiniętym transporcie lądowym (Amazonia, Syberia). Najszybszy rozwój żeglugi śródlądowej nastąpił w Europie na Renie i jego dopływach, w Ameryce Północnej w dorzeczu Missisipi oraz w Chinach i Azji Południowo-Wschodniej, gdyż są to obszary o najkorzystniejszych dla tego typu żeglugi warunkach przyrodniczych. Największą długość żeglownych szlaków śródlądowych posiada Rosjan 100 tys. km (z czego ok. 15% przypada na kanały). Najważniejszą drogą wodną jest tutaj Wołga, która została połączona kanałami z morzami: Bałtyckim, Białym, Azowskim, Czarnym i jeziorem Kaspijskim. Moskwa poprzez połączenie kanałem im. Moskwy z Wołgą nazywana jest „portem pięciu mórz”. Ważnymi arteriami transportowymi na terenie tego kraju są także: Kama, Don, kanał Wołga-Don, Dwina, Peczora oraz Kanał Białomorko-Bałtycki. Znaczenie żeglugowe mają również Irtysz, Ob., Jenisej i Lena, ograniczone kilkumiesięcznym zlodzeniem oraz Amur. W Azji Wschodniej i Południowej wymienić należy Jangcy, Si-ciang, Wielki Kanał, Mekong, Ganges i Indus. Niewielkie znaczenie jako drogi wodne mają natomiast wielkie rzeki afrykańskie Nil, Kongo, Niger, Zambezi z racji częstego występowania progów skalnych. W Stanach Zjednoczonych główną magistralą wodną jest rzeka Missisipi i Missouri. Dużą role odgrywa Rzeka Św. Wawrzyńca, połączona kanałami z Wielkimi Jeziorami. Kraje europejskie mają gęstą sieć rzeczną oraz rozbudowane połączenia kanałowe. Największe znaczenie ma tutaj Ren, który posiada status prawny rzeki międzynarodowej, jest najintensywniej wykorzystywaną transportowo rzeką świata. Wiąże się to z faktem, że droga wodna Renu stanowi dogodną arterię transportową łącząca zagłębia przemysłowe Saary, Ruhry, okręgi Bazylei(Szwajcaria), Strasburga i Miluzy(Francja) oraz wiele innych okręgów i ośrodków przemysłowych, z największym na świecie zespołem portowym Rotterdamu. Warto również wspomnieć o Holandii i Belgii, które charakteryzuje najgęstsza sieć żeglugowa na świecie. W Polsce udział tego typu transportu w przewozach ładunków wynosi zaledwie 1%, mimo bardzo korzystnych warunków naturalnych. Spowodowane jest to zaniedbaniem dróg wodnych, które nie nadają się do nowoczesnej żeglugi. Największe znaczenie transportowe ma Odra, która wykonuje ¾ pracy przewozowej, natomiast Wisła ma znaczenie tylko na odcinkach: Warszawa-Gdańsk i GOP-Kraków. Wśród kanałów maksymalne znaczenie ma Kanał Gliwicki o długości 41 km, który łącząc GOP z Odra bierze udział w transporcie węgla kamiennego do Bałtyku. Przewozy pasażerskie mają prawie wyłącznie charakter turystyczny. Jest to stosunkowo tani środek transportu, jednak bardzo wolny i z tego powodu służący do przewożenia prawie wyłącznie towarów masowych, nie podlegających zepsuciu. Wśród przewożonych ładunków dominują materiały budowlane (kruszywo, żwir, piasek), węgiel kamienny, rudy żelaza, produkty rolne (głównie zboże) oraz produkty ropopochodne. Przewozy drobnicy ze względu na rozwój innych rodzajów transportu mają znikomy udział w pracy żeglugi śródlądowej. Transport rzeczny jest gałęzią transportu energetycznie ekonomiczną oraz mało hałaśliwą.
OCHRONA PRZYRODY-REZERWATY WODNE
Rezerwaty wodne tworzone są w celu ochrony wód jezior lub rzek wraz z ich zespołami roślinnymi i zwierzęcymi oraz najbliższym otoczeniem. Dotychczas utworzono w Polsce 24 rezerwaty wodne, jednakże rzeczywista liczba chronionych zbiorników wód śródlądowych jest większa, gdyż wchodzą one w skład parków narodowych i krajobrazowych. W sumie chronionych jest około 40 zespołów roślinnych związanych z wodami, ale tylko niektóre z nich są liczniej reprezentowane, jak np. zespół lilii wodnej Nupharo-Nymphaeetum albae. Warto tu wymienić kilka rezerwatów, takich jak:
• Rzeka Drwęca-rezerwat o powierzchni 1888,27 ha utworzonym w 1961 r. w celu zachowania i ochrony środowiska wodnego i ryb w nim bytujących a w szczególności pstrąga, łososia, troci i certy. Ponadto do chronionych gatunków należą: minog rzeczny, wydra, bóbr, zimorodek, pluszcz(zimujący), orlik krzykliwy, bielik i czarny bocian.
• Jezioro Jasne-rezerwat powstał w 1988r.o powierzchni 106 ha; został utworzony ze względów dydaktycznych i naukowych oligotroficznego jeziora Jasnego, dystroficznego jeziora Luba, torfowisk występujących w rynnie pojeziornej oraz otaczających je drzewostanów.
• Rezerwaty na stawach milickich-utworzone ze względu na ptaki wodno-błotne i kotewkę orzecha wodnego.
• „Rawka”- utworzony w 1983 r. na obszarze 487 ha w celu ochrony naturalnego koryta Rawki, typowej rzeki nizinnej średniej wielkości wraz z krajobrazem jej doliny oraz środowisk życia wielu rzadkich i chronionych roślin i zwierząt (między innymi: ponad 200-letnie dęby, wolfia bezkorzeniowa, łęg wiązowo-jesionowy, wydry, borsuki, bocian czarny, łabędź niemy oraz wiele innych).
• „Piekiełko", 25,19 ha, krajobrazowo-leśny. Obejmuje przełomowy odcinek rzeki Wel, gdzie występuje niemal górska rzeźba terenu. Na kamienistym dnie występuje krasnorost Hildenbrandia rivularis - wskaźnik czystych i dobrze natlenionych wód. Z rzeką związany jest pluszcz - niewielki ptak występujący przeważnie w pobliżu potoków górskich.
Niestety na dzień dzisiejszy wiele cennych, unikatowych zbiorowisk wodnych charakteryzuje wysoki stopień zagrożenia, gdyż zakres ich ochrony nie jest wystarczający.
ZANIECZYSZCZANIE WÓD
Jak widać woda lądowa ma szerokie zastosowanie. Niestety jest ona też silnie zanieczyszczana. Około 90% ścieków komunalnych i 70% ścieków przemysłowych nie przechodzi procesu oczyszczania, co często powoduje skażenie wody i uniemożliwia jej dalsze wykorzystywanie. Co więcej wiele rzek i jezior jest miejscem zrzutów wód podgrzanych w procesach chłodzenia. Także wody podziemne są silnie zanieczyszczane. Duży wpływ ma na to niewłaściwe stosowaniem nawozów i środków ochrony roślin, zła gospodarka odpadami z hodowli zwierząt i produkcji pasz (gnojowica, soki kiszonkowe). Szczególnie niebezpieczne dla wód podziemnych są materiały pędne i inne produkty ropopochodne. Mogą one przedostawać się do gleby w wyniku nieszczelności instalacji pojazdów, nieszczelności zbiorników służących do przechowywania paliw. Równie niebezpieczne dla wód podziemnych są "dzikie" myjnie pojazdów oraz prowizoryczne punkty obsługi pojazdów. Innym problemem jest nieracjonalne gospodarowanie jej zasobami, które może prowadzić do wielu niekorzystnych dla człowieka i środowiska skutków. Należy pamiętać, że woda staje się coraz ważniejszym surowcem strategicznym na świecie i dlatego należy rozsądnie korzystać z jej zasobów.
BIBLIOGRAFIA
1.Becker K, Marszelewski W, Podgórski Z, Geografia. Zarys wiedzy o Ziemi, WSiP 2002
2.Chełmicki W, Degradacja i ochrona wód, Uniwersytet Jagieloński Instytut Geografii, Kraków 1999
3.Dorzecze górnej Wisły, Praca zbiorowa pod red. I. Dynowskiej i M. Maciejewskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków 1991
4.Repetytorium z geografii gospodarczej, praca zbiorowa pod red. I. Fierli, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004
5.Świat w liczbach 2007/2008, pod red. J. Kądziołka, K. Kocimowski , E. Wołoniec, WSiP, Warszawa 2007
