Wikipedysta:Wnuk-pl/Pochodzenie słowa "jazz"
Z Wikipedii
Pochodzenie słowa "jazz"
Błędne przypuszczenia i nieprawidłowe informacje pochodzące nieraz z poważnych źródeł doprowadziły do rozpowszechnienia się pomyłek i zamieszania co do pochodzenia słowa "jazz". Pomimo tego duże zainteresowanie nim - Amerykańskie Towarzystwo Dialektologiczne mianowało "jazz" Słowem XX Wieku - spowodowało przeprowadzenie poważnych badań, w dzięki którym jego historia jest dobrze udokumentowana. Jak wynika z prezentowanych niżej faktów, "jazz" ma swoje początki w slangu Zachodniego Wybrzeża USA. Pojawiło się około 1912 r. i chociaż miało różne znaczenia, to nie odnosiło się ani do seksu[1], ani do muzyki. W muzyce zaczęto go używać około 1915 w Chicago. Muzykę, którą dziś nazywa się jazzową, grano w Nowym Orleanie już wcześniej, ale jej tak nie nazywano.
Spis treści |
[edytuj] Pojawienie się "jazzu" na Zachodnim Wybrzeżu
[edytuj] Najwcześniejsze użycie
Najwcześniejsze źródła pisane stanowią gazety sportowe piszące o Pacific Coast League, drugiej lidze baseballowej w Stanach Zjednoczonych. Pierwszy przykład użycia słowa "jazz" odnalazł bibliotekarz z Uniwersytetu Nowego Yorku, George A. Thompson, Jr. w roku 2003. Słowo pojawiło się w "Los Angeles Times" z 2 kwietnia 1912 r. w wypowiedzi zawodnika (pitchera, rzucającego) Portland Beavers Bena Hendersona:
| Cytat: |
|
JAZZOWE PODKRĘCENIE BENA
Opracowałem w tym roku nowe podkręcenie - powiedział wczoraj półgłosem Henderson - zamierzam wykorzystać je raz, czy dwa rzucając w jutrzejszym meczu. Nazywam je Jazz ball, bo piłka zatacza się [ang. "wobbles"] i po prostu jest nie do odbicia. Tak jak zawodowi bokserzy wymyślający nowe ciosy zawsze są też pierwszymi ich ofiarami, również Ben będzie miał szczęście jeśli jakiś facet nie odbije dziś tej nowej Jazzowej piłki ['Jazzer ball'] na milę. Mamy nadzieję, że jakiś niezbyt rozgarnięty zecer nie złoży tej nazwy jako Jag ball [pijana piłka], bo tym chyba musi być jeśli się zatacza. |
Jazzowa piłka Hendersona najwyraźniej nie zrobiła kariery ponieważ nie są znane żadne późniejsze wzmianki (poza jedną - nazajutrz w tej samej gazecie). Ponieważ nie pojawiły się kolejne informacje, które zaświadczyłyby, że Henderson miał swó udział w popularyzowaniu słowa "jazz", jedyny dowód dostarczony przez "Los Angeles Times", to zaświadczenie użycia tego słowa w roku 1912.
[edytuj] "Jazz" dociera do szerszej publiczności
Trwalszy wpływ na rozpowszechnianie słowa "jazz" miała seria artykułów z 1913 r. w "San Francisco Bulletin", których autorem był E.T. "Scoop" Gleeson. Były to artykuły wstępne pisane z Boyes Springs w Californi gdzie trenowała drużyna baseballowa San Francisco Seals. W pierwszej wzmiance, z 3 marca 1913 r., "jazz" zostało użyte w znaczeniu negatywnym, aby zaznaczyć, że (wcześniejsza) lekceważąca informacja o jednym z graczy (George Clifford McCarl) okazała się nieprawdziwa: "McCarl był [w artykułach] wciąż nazywany kiepskim graczem ["busher"], ale teraz okazuje się, że ta pogłoska jest nonsensem ["jazz"]." Trzy dni później, 6 marca, Gleeson użył słowa "jazz" kilkakrotnie oraz wyjaśnił jego znaczenie w dłuższym artykule. Tym razem znaczenia miały nie negatywny, a pozytywny odcień:
| Cytat: |
|
Każdy wraca teraz na stare śmiecie, do miasta pełnego zapału ['jazz'] i obiecuje, zwali fanów z nóg swoją grą. Czym jest ten "jazz"? Jest w tym trochę "old life", "gin-i-ker"[2], zapału, znanych także jako entuzjazm. Szczypta jazzu i czujesz, że masz ochotę iść i przebić się przez Twin Peaks[3]. To jest ta energia, która powoduje, że zwykli bejzboliści grają jak Lajoies i Cobbs.
|
W artykule słówko pojawia się jeszcze kilka razy m.in. w zdaniu mówiącym o graczach San Francisco Seals: "zawodnicy trenowali z taką zapalczywością ['ragtime'] i werwą ['jazz'], iż manager Dal Howard stwierdził, że są nie do opanowania". W kontekście całego artykułu widać, że autor nie używał słowa"jazz" w powiązaniu z muzyką, natomiast obydwa ("jazz" i "ragtime") pojawiają się w znaczeniu opisującym żywiołowe (entuzjastyczne, pobudliwe, energiczne) zachowanie się graczy [ang. ebullient spirit].
Gleeson zastosował słówko "jazz" w kilku artykułach w marcu i kwietniu 1913 r. Zaczęli go też używać inni dziennikarze. Czasopismo "San Francisco Bulletin" opublikowało 5 kwietnia artykuł Ernesta J. Hopkinsa zatytułowany "W hołdzie 'Jazzowi', futurystycznemu słowu, które właśnie wzbogaciło nasz język". Artykuł, w którym pisownię "jaz" i "jazz" stosowano przemiennie, omawiał termin bardzo szczegółowo, pojawia się w nim wysoce pozytywne określenie:
| Cytat: |
|
"JAZZ" (stosujemy różną pisownie, aby nikt nie czuł się urażony) może zostać zdefiniowany, ale nie da dla niego się znaleźć synonimu. Jeśłi istniałoby jakieś słowo, które dokładnie odzwierciedlałoby znaczenie "jazu", "jazz" nigdy by się nie pojawiło. Nowe słowo, tak jak nowy mięsień, pojawia się tylko wtedy, kiedy jest potrzebne. To niezwykłe, przyjemnie brzmiące słówko oznacza w przybliżeniu: życie, wigor, energię, awanturniczego ducha, radochę, zapał, zaraźliwą iskrę, werwę, buzowanie męskości, waleczność, promieniejące szczęście - czy jest sens wymieniać? - [oznacza po prostu] JAZZ. Niczym innym nie da się go zastąpić"
|
Słówko "Jazz" w znaczeniu zapału i entuzjazmu było w Kaliforni w użytku przez kilka lat zanim zostało zawłaszczone przez muzykę. Etymolog-amator Barry Popik zlokalizował kilka przykładów w "Daily Californian" (wyd. w Berkeley) oraz "Daily Palo Alto" (Palo Alto), dzięki czemu wykazał, że w takim znaczeniu słówko było używane w slangu studentów University of California w Berkeley (w latach 1915-1917) i Stanfrod University (1916-1918). Prezydent[4] University of California, Banjamin Ide Wheeler tak często używał terminu "jazz", że niektórzy zaczęłi myśleć iż to on jest jego twórcą. Jednak sam temu zaprzeczył na łamach "Daily Californian" 18 lutego 1916 r.
[edytuj] Etymologia
Podobnie jak w przypadku wielu innych słów pochodzących ze slangu, etymologia "jazzu" nie jest definitywnie określona. Istnieje jednak podobieństwo znaczeniowe "jazzu" z najwcześniejszych cytatów do slangowego "jasm" (dziś już przestarzałego terminu oznaczającego animusz, energię, wigor) datowanego na 1860 w "Słowniku historycznym amerykańskiego slangu". Naprowadza to na myśl, że "jasm" stanowi głównego kandydata na źródło "jazzu". Podobieństwo zdaje się być potwierdzane szczególnie przez artykuł z "Daily Californian" (18 lutego 1916), w którym występuje pisownia "jaz-m", jednakże kontekst oraz inne artykuły z tego okresu pokazują, że było ono zaplanowane. Sądzi się, iż "jasm" wywodzi się od slangowego "jism" oznaczającego "odwagę"("ikrę") bądź "nasienie" (poza tym sugerowano również pochodzenie "jasm" od "enthusiasm"). Pojawiały się także sugestie, że "jazz" pochodzi w prostej linii od słowa "jism" lub jego wariantu "jizz" (które jednak nie ma potwierdzenia w "Słowniku historycznym" przed 1941). Ponieważ bezpośrednie pochodzenie jism>jazz jest fonologicznie niemożliwe, "jasm" miało być wedle tych przypuszczeń formą pośrednią.
Według niektórych innych propozycji źródłem było francuskie "jaser" - trajkotać, plotkować, ale podobieństwo jest tylko powierzchowne, brzmieniowe. Wszystkie takie próby - z powodu braku jakichkolwiek dowodów - muszą być uznane za spekulacje.
Scoop Gleeson - pierwszy popularyzator słowa "jazz" - w artykule w "Call-Bulletin" (3 września 1938) napisał, że usłyszał je od innego dziennikarza sportowego Williama "Spike'a Slattery'ego kiedy obydwaj przebywali w Boyes Springs. Gleeson miał słyszeć jak Slattery wymawia je podczas gry w craps. "Ilekroć ktoś rzucał kośćmi, [Slattery] krzyczał: 'Come on, the old jazz'." Nawet przy założeniu, że to późne (25 lat po wydarzeniu) wspomnienie jest dokładne, należałoby uznać, że jest to pojedyncze pojawienie się słowa i wnosi bardzo niewiele informacji o jego etymologii.
Bandleader Art Hickman, który również był w Boyes Spring, w udzielonym dla "San Francisco Examiner" wywiadzie (12 października 1919 oraz "San Francisco Chronicle" z 9 listopada 1919) powiedział, że "jazz" pochodzi od źródeł naturalnie gazowanej wody występujących w tej miejscowości. O ile onomatopeiczna geneza słowa nie może być zupełnie wykluczone, to odkrycie w 2003 r. poświadczenia najwcześniejszego użycia już w 1912, powoduje iż takie pochodzenie datowane na 1913 jest bardzo mało prawdobodobne.
[edytuj] Użycie słowa "jazz" w muzyce
"Jazzu" w stosunku do muzyki zaczęto używać w Chicago około roku 1915. Najwcześniejsze znane poświadczenie pochodzi z "Chicago Daily Tribune" z 11 lipca 1915 (zostało odnalezione przez Freda Shapiro, redaktora Księgi Cytatów Yale ang. "The Yale Book of Quotations"):
| Cytat: |
|
Blues jest jazzem, a jazz jest bluesem...the „Worm” zamienił się—zamienił się we Foxtrota. A dokonał tego "blues". "Jazz" dał siłę w nogi, które ruszały się za długo na 5:15....W następnym miejscu, młoda kobieta trzymała "Der Wacht am Rhein" i "Tipperary Mary" osobno, kiedy śledczy wszedł. "Czym są blues[5]?" - zapytał spokojnie. "Jazzem!" Głos młodej kobiety podwyższył się aby zagłuszyć fortepian... Blues nigdy nie są zapisane w nutach, ale są dodawane przez pianistę lub innych instrumentalistów. Blues nie są nowe. Po prostu zyskują teraz nowe życie dzięki popularności. Zaczęły się na południu pół wieku temu jako muzyczne wstawki czarnych. Ich firmowa nazwa to "jazz"... Następnie "Jazzowa" Marion usiadła [do fortepianu] i pokazała "najbluesowniejszą" żyłę[6] bluesa, jaką kiedykolwiek można było usłyszeć w gatunku blues. Albo, jeśli wolicie: "Bluesowa" Marion usiadła i "wyjazzowała" "najjazzowniejszą" żyłę jazzu. Saksofoniści zaczęli nosić "jazzowe obroże"[7] kiedy tylko usłyszeli jazz-bluesa, wżynały się w szyję prawie odcinając głowę, ale pozwalały gardłu i tchawicy na maksymalne wykazanie się podczas gry ['full play'], aby jakość wydobywających się z instrumentu dźwięków nie ucierpiała od niedostatku bluesa - tego cudownego bluesa.
|
Następne przykłady pojawiały się w chicagowskich gazetach przez kolejny rok. Wyrażenie zaczęło przedostawać się do innych miast pod koniec 1916 r. Do roku 1917 słowo było w powszechnym użyciu. Najpierw dotarło do Nowego Orleanu 20 czerwca 1918 r., kiedy gazeta „New Orleans Times-Picayune” napisała:
| Cytat: |
|
Czemu ta muzyka "jass", a więc ten "zespół jassowy"?...Rzeczywiście, ktoś mógłby powiedzieć, ...że ta muzyka "jassowa" to jakiś nieprzyzwoity, synkopowany i polifoniczny dowcip...Nowy Orlean jest szczególnie zainteresowany sprawą "jassu", bowiem powszechnie się sugeruje, że...to muzyczne wynaturzenie narodziło się w... naszych slumsach.
|
Nie ma pewności kto pierwszy zastosowywał "jazz" do muzyki. Głównym kandydatem jest Bert Kelly, muzyk i bandleader, który znał kalifonijski slang ponieważ był grał na banjo w orkiestrze Arta Hickmana. Kelly stworzył zespół jazzowy Berta Kelly’ego i twierdził w liście opublikowanym w czasopiśmie "Variety", 2 października 1957 roku, że to on, w 1914 r., zaczął używać "słowa jazz ze slangu Far West [Zachodniego Wybrzeża], jako nazwy oryginalnego zespołu grającego do muzykę do tańca". Roszczenie Kelly’ego jest uznawane za prawdopodobne, ale brak jest źródła z tego czasu do jego weryfikacji, nawet pomimo tego, że 26 kwietnia 1919 w magazynie "Literary Digest"[8] napisano, iż "wyrażenie zespół jazzowy było pierwszy raz użyte przez Berta Kelly’ego w Chicago jesienią 1915 r., i było nieznane w Nowym Orleanie". Główny przeciwnik Kelly’ego jest Original Dixieland Jass Band (lub, wg innych relacji, jego poprzednik Stein's Dixie Jass Band - "Dixie Zespół Jassowy Steina"), rzekomo nazwany tak przez kierownika chicagowskiej kawiarni, Harry’ego Jamesa. Artykuł w "Song Lyrics" z listopada 1937 roku zawiera następujący tekst:
| Cytat: |
|
"Oszołomiona tańcem para krzyczała gdy taniec się kończył: Podjassuj to chłopcze, daj nam więcej jassu. Organizator wieczoru, Harry James, od razu podchwycił to słowo jako świetną nazwę dla spopulyryzowania tego nowego szaleństwa."
|
Nie ma wystarczającej ilości dowodów z tamtych czasów aby dokładnie określić wartość tych dwóch roszczeń. Ale jeżeli chronologia "Original Dixieland Jass Band" ([4]) jest prawdziwa, to zespół dostał "jassową" nazwę nie wcześniej niż 3 marca 1916 roku, co i tak jest za późno, aby uznać ich za twórcę pojęcia.
[edytuj] Skojarzenie jazzu z seksem
Skojarzenie "jazzu" z seksem pojawiło się wcześnie i jest dość powszechne. Słownik historyczny amerykańskiego slangu (Historical Dictionary of American Slang(1997)) cytuje znaczenia seksualne od 1918 roku i pisze, że było to prawdopodobnie znaczenie oryginalne. Jednakże zdaje się to trudne do pogodzenia z wcześniejszą, szeroko uznawaną historią słowa "jazz" (określoną powyżej). Profesor Gerald Cohen z Uniwersytetu Missouri-Rolla, który dokonał dość dużego wkładu w pracę nad historią tego słowa, ogłosił w 2001 roku nagrodę w wysokości 100 dolarów, za jakąkolwiek informację potwierdzającą muzyczne lub seksualne użycie "jazzu" przed rokiem 1913. Oferta jest aktualna do dziś.
poniżej nieprzetłumaczona część artykułu
[edytuj] False leads
Jazz has been subjected to an unusually large number of instances of misleading and false information, coming in some instances from the most respected sources. The Oxford English Dictionary provides a 1909 citation for the use of jazz on a gramophone-record of "Uncle Josh in Society." Researcher David Shulman demonstrated in 1989 that this attestation was an error based on a later version of the recording; the 1909 recording does not use the word jazz. The editors of the Oxford English Dictionary have acknowledged that this is an error. The Grand Larousse Dictionnaire de la Langue Française and the earlier Über englisches Sprachgut im Französischen cite a 1908 use of jazband, a jazz orchestra, in the Paris newspaper Le Matin. This is a typographical error for 1918.
Press agent Walter Kingsley wrote in an August 5, 1917, article in the New York Sun that jazz is African in origin. Scholars believe that Kingsley invented the etymology outright as a hoax. Lord Palmerston wrote in an 1831 letter, in reference to Charles Maurice de Talleyrand-Périgord, of "old Talley jazzing and telling stories to Lieven and Esterhazy and Wessenberg." Scholars believe that Palmerston was not using jazz in any modern sense, but was simply anglicizing French jaser in its standard meaning of chattering or chatting. No prior or subsequent examples of Palmerston's unique loan-word exist, effectively ruling it out as a plausible point of origin for the introduction of a very different jazz many decades later.
Several sources, including Geoffrey C. Ward and Ken Burns in Jazz: A History of America's Music (2000) and Hilton Als in the New York Review of Books on March 27, 2003, suggest that jazz derives from the jasmine perfume that prostitutes wore in the red-light district of New Orleans. This theory derives from the recollections of jazz musician Garvin Bushell (as told to Mark Tucker) in Jazz from the Beginning (1998; originally published ca. 1988). Bushell said that he heard this derivation in the circus, where he began working in 1916. It appears to be a folk etymology unsupported by factual evidence.
Ward and Burns also suggest that jazz derives from jezebel, which they assert was a common nineteenth-century term for a prostitute. There is no evidence that the name Jezebel, a familiar biblical allusion, was first shortened and then altered in meaning to become a synonym for "spirit or energy." This theory is unsourced and appears to be a folk etymology.
Przypisy
- ↑ W amerykańskim slangu jazz znaczy również 'stosunek płciowy' lub 'cudzołóstwo'
- ↑ Slangowe słowo pochodzące z języka gaelickiego. "Gin-i-ker" is the phonetic representation of the Irish phrase tine a chur (pronounced gin-i-ker) and literally means ”to set fire,” as in he "set fire" to the baseball field with his hot play. Albo inna etymologia: the Gin-i-ker is merely the phonetic spelling of the Irish phrase “Tine caor” (pronounced jin-i-ker) and literally means “a raging fire,” or “light-ning.”
- ↑ Chodzi o dwa wzgórza w San Francisco; zob. [1]
- ↑ Odpowiednik rektora na niektórych wyższych uczelniach.
- ↑ Chodzi prawdopodobnie o tzw. blue notes (zob. [2])
- ↑ W znaczeniu takim, jak żyły złota.
- ↑ Prawdopodobnie chodzi o pasek, za pomocą którego zawiesza się saksofon na szyi.
- ↑ Artykuł o "Literary Digest" (po angielski): [3]
[edytuj] Źródła
- Gerald Cohen, Jazz Revisited: On the Origin of the Term-Draft #3, Comments on Etymology, Vol. 35, Nos. 1 - 2 (Oct. - Nov. 2005).
- Historical Dictionary of American Slang, red. J.E. Lighter, Vol. 2, H - O (1997), New York: Random House.
