Wielka Nizina Węgierska

Z Wikipedii

Wielka Nizina Węgierska (węg. Alföld lub Nagyalföld, słow. Veľká dunajská kotlina, niem. Große Ungarische Tiefebene) - jedna z trzech jednostek podziału geograficznego Kotliny Panońskiej, zajmująca jej część na wschód od doliny Dunaju.

Wielka Nizina Węgierska ma około 100 tys. km² powierzchni, z czego około 50 tys. km² przypada na Węgry (połowa powierzchni tego kraju), a reszta - na pograniczne z Węgrami tereny Słowacji (Nizina Wschodniosłowacka), Ukrainy (Nizina Zakarpacka), Rumunii, Serbii i Chorwacji-Slawonii. Łańcuch Karpat tworzy północną (Średniogórze Północnowęgierskie) i wschodnią granicę Niziny, na południu tworzą ją Góry Dynarskie, na zachodzie granicę z Wyżyną Panońską wyznacza dolina Dunaju i - w zasadzie - jej przedłużenie na południe. Do Wielkiej Niziny Węgierskiej zalicza się również obszary po zachodniej stronie Dunaju: krainę Sárköz, sąsiadującą ze wzgórzami Mecsek na Wyżynie Panońskiej, oraz ujściowe odcinki dolin Drawy i Sawy.

Wielka Nizina Węgierska stanowi ogromną równinę, opadającą z północy na południe, od (przeciętnie) 120 m n.p.m. do 80 m n.p.m. Nie znaczy to, że jest to kraina zupełnie płaska - różnice wysokości względnej wynoszą kilkadziesiąt metrów. Na południu, na południowym brzegu Dunaju koło Nowego Sadu, wznosi się odosobniony łańcuch wzgórz Fruška gora z kulminacją Crveni Čot (534 m n.p.m.).

Podobnie, jak cała Kotlina Panońska, Nizina jest pochodzenia aluwialnego. Jej obecna rzeźba została ukształtowana przez przecinające ją wielkie rzeki: Dunaj, Cisę, Drawę i Sawę. Rzeki te mają charakter nizinny, płyną powoli, meandrując, w szerokich (20-30 km) dolinach. Korytom rzek towarzyszą starorzecza i mokradła, które dawniej zajmowały ogromne obszary. Jeziora Niziny mają charakter stepowy - są niewielkie, płytkie, zasolone i wysychają podczas susz. Największe jest Jezioro Białe (węg. Fehér tö) koło Segedyna.

Klimat Wielkiej Niziny Węgierskiej jest umiarkowany, kontynentalny. Wschodnia część Niziny otrzymuje małą ilość opadów, co powoduje susze.

Gleby Wielkiej Niziny Węgierskiej są na ogół bardzo urodzajne. W dolinach Cisy i Dunaju są to gleby powstałe z osadów rzecznych, w miejscach wyżej położonych są to stepowe czarnoziemy. Sporą część Niziny zajmują eoliczne piaski i lessy. Mało urodzajne są natomiast zasolone, alkaliczne gleby zwane szik, które wytworzyły się w miejscach otrzymujących najmniej opadów.

Pierwotną formacją roślinną wielkiej Niziny Węgierskiej był step, a w dolinach rzek - podmokłe lasy łęgowe. W wyniku działalności człowieka formacje te jednak prawie całkowicie zanikły. Dawne stepy położone na glebach urodzajnych stanowią obecnie grunty rolne. Ostatnie relikty roślinności stepowej stanowią obszary o glebach zbyt mocno zasolonych bądź zbyt suche, by obrócić je w grunty orne. Są one wykorzystywane jako pastwiska (węg. puszta), jednak wskutek unowocześniania gospodarki rolnej ich powierzchnia systematycznie maleje. W XIX wieku były charakterystycznym elementem krajobrazu Węgier, słynącym z hodowli bydła i koni. W drugiej połowie XX wieku zajmowały już tylko około 12% powierzchni Niziny. Kilka takich obszarów jest obecnie chronionych jako parki narodowe: Hortobágy koło Debreczyna, Kiskunsagi koło Kecskemét, Körös-Maros, Szatmar-Beregi i Pusztaszer.

Poza rozrzuconymi, niewielkimi złożami ropy naftowej i gazu ziemnego Wielka Nizina Węgierska jest pozbawiona bogactw mineralnych. Mimo, a może właśnie przez forsowaną w czasach komunistycznych industrializacji, przemysł nie rozwija się tu zbyt intensywnie. Wielka Nizina Węgierska jest natomiast w całości użytkowana rolniczo. Rolnictwo Niziny jest towarowe, wysoko rozwinięte i różnorodne. Uprawia się praktycznie wszystkie rośliny uprawne rosnące w klimacie umiarkowanym - zboża (kukurydzę, pszenicę, jęczmień, ryżu, ziemniaki, warzywa (słynna węgierska papryka), owoce, rośliny pastewne, rośliny techniczne - buraki cukrowe i tytoń. Na gorszych gruntach prowadzi się wielkotowarową pastwiskową hodowlę krów, świń, owiec i koni.

Wielka Nizina Węgierska jest gęsto zaludniona. Nie wykształcił się na niej jeden centralny ośrodek. Największymi miastami są Budapeszt na północy i Belgrad na południu. Poza nimi większymi miastami Niziny są Segedyn, Kecskemét, Békéscsaba, Szolnok, Debreczyn i Nyíregyháza w części węgierskiej, Oradea, Arad i Timişoara w części rumuńskiej, Subotica i Nowy Sad w części serbskiej oraz Osijek w części chorwackiej. Miasta są powiązane gęstą siecią dróg i linii kolejowych. Przez południową część Niziny biegną odcinki europejskich korytarzy komunikacyjnych z Budapesztu do Belgradu i z Zagrzebia do Belgradu.

Podział Wielkiej Niziny Węgierskiej na mniejsze jednostki geograficzne jest zdeterminowany przez rzeki i ich wytwory, przy pewnym wpływie czynników antropogenicznych. Jednostki te mają chatakter nizinnych dolin rzecznych albo równin. Nizinę dzieli się na

1. międzyrzecze Dunaju i Cisy (węg. Duna Tisza köze):
   1. dolina Dunaju,
   2. właściwe międzyrzecze Cisy i Dunaju,
   3. dolina Cisy,
2. Kraj Zacisański (Tiszántul):
   1. Równina Szatmarsko-Berehowska,
   2. Bodrogköz i Rétköz,
   3. Nyírség,
   4. Hortobágy,
   5. Hajduság,
   6. Wielka Kumania (węg. Nagykunság),
   7. Wielki i Mały Sárrét (Nagy-Sárrét i Kis-Sárrét),
   8. międzyrzecze Kereszu i Maruszy (dolny Tiszántul, węg. Maros Körös köze),
3. dolina Sawy (Posavina),
4. dolina Drawy (Podravina),
5. Równina Wojwodiny.

[edytuj] Źródła

• Józef Szaflarski Rumunia, w: Antoni Wrzosek (red.) Geografia Powszechna. Tom III. Europa (bez ZSRR), PWN Warszawa 1965
• Józef Szaflarski Węgry, w: Antoni Wrzosek (red.) Geografia Powszechna. Tom III. Europa (bez ZSRR), PWN Warszawa 1965
• Márton Pécsi, Béla Sárfalvi Węgry, PWN 1971
• Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Czechosłowacja. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1983
• Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Rumunia. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1983/84
• Krystyna Jawecka, Teresa Zakrzewska (red.) Mapa przeglądowa Europy. Jugosławia. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1984/85
• Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Węgry. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1985
• Przemysław Burchard Węgry, PW "Wiedza Powszechna", Warszawa 1988, ISBN 83-214-0554-1
• Jerzy Midzio Krajobrazy węgierskie, WSiP, Warszawa 1988, ISBN 83-02-03732-X
• Wiesława Rusin Węgry, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2005, ISBN 83-7304-416-7