Węgrów

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Węgrów – wieś w woj. dolnośląskim, w pow. wrocławskim, w gminie Długołęka.

Współrzędne: 52°24' N 22°01' E52.4 22.0166667 (Węgrów)

Węgrów

Gmina
- rodzaj

Węgrów
miejska

Prawa miejskie

1441

Burmistrz

Jarosław Grenda

Powierzchnia

35,45 km²

Położenie

52° 24' N
22° 01' E

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość

12 572
354,6 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

07-100

Tablice rejestracyjne

WWE

Położenie na mapie Polski

Węgrów

TERC10
(TERYT)

1141933011

Miasta partnerskie

Włochy Valsolda

Białoruś Wołożyn

Ukraina Żółkiew

Ukraina Skole

Urząd miejski³

Rynek Mariacki 16
07-100 Węgrów
tel. 25 792-23-26; faks 25 792-25-23
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Kościół parafialny przy rynku w Węgrowie

Kościół poreformacki

Drewniany kościół luterański z 1679 roku na cmentarzu ewangelickim w Węgrowie

Barokowy Dom Gdański przy rynku w Węgrowie

Bitwa pod Węgrowem

Drewniany budynek przy rynku w Węgrowie

Zalew w Węgrowie

Węgrów – miasto w województwie mazowieckim, siedziba władz gminy miejskiej Węgrów, gminy wiejskiej Liw i powiatu węgrowskiego (w latach 1867-1975 i od 1999). W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Według danych z 31 grudnia 2006², miasto miało 12 572 mieszkańców.

Węgrów położony jest w Obniżeniu Węgrowskim, na prawym brzegu rzeki Liwiec. Przez miasto przepływa struga Czerwonka.

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Węgrów ma obszar 35,45 km², w tym:

użytki rolne: 70%
użytki leśne: 16%

Miasto stanowi 2,91% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	12 595	100	6505	51,6	6090	48,4
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	355,3		183,5		171,8

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1513,69 zł.

[edytuj] Historia

Pierwotnie Węgrów był osadą na pograniczu Podlasia i Mazowsza. Rozwój miejscowości zapoczątkowało w XIV wieku wzmożone osadnictwo na tych terenach kolonistów mazowieckich oraz ocieplenie stosunków między Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim. W XV wieku Węgrów został przyłączony do Księstwa Mazowieckiego. Z tego okresu pochodzi też pierwsza wzmianka pisana o osadzie z 1414 roku, w związku z fundacją kościoła parafialnego. Położenie na szlaku handlowym na Ruś przyczyniło się do szybkiego rozwoju miejscowości. W 1441 roku książę mazowiecki Bolesław IV nadał jej prawa miejskie. Niedługo później miasto wróciło pod administrację Wielkiego Księstwa Litewskiego, a od 1569 roku po włączeniu Podlasia do Korony przynależało administracyjnie do województwa podlaskiego. Od 1451 roku było miastem prywatnym. Najpierw właścicielem był Stanisław z Ołomuńca, po nim od 1476 Uhrowscy, od 1558 Kiszkowie, od 1593 Radziwiłłowie. Właściciele dbali o rozwój miasta sprowadzając do niego osadników z różnych części Europy. Sami jednak nie rezydowali w Węgrowie, gdyż ich siedziba znajdowała się pod miastem w Starejwsi i nie było potrzeby budowania w mieście założenia pałacowego.

W XVI wieku nastąpił gwałtowny rozwój Węgrowa związany z intensyfikacją handlu zbożem w Rzeczypospolitej. Miasto konkurowało wówczas z sąsiednim Liwem o pierwszeństwo w kontaktach z Gdańskiem. W XVII wieku założono w mieście faktorię kupiecką.

Od 1558 roku za sprawą właścicielki miasta Anny z Radziwiłłów Kiszkowej nastąpił napływ osadników protestanckich. Węgrów stał się ważnym ośrodkiem reformacji. Kościół parafialny został przekazany na użytek zboru kalwińskiego. W mieście ufundowano drukarnię i szkołę protestancką. W 1565 roku Węgrów stał się kolebką ruchu braci polskich. Działali tutaj pierwsi kaznodzieje tego wyznania Piotr z Goniądza i Marcin Krowicki. Gmina ariańska przetrwała jednak tylko do 1592 roku. Uległa likwidacji wraz ze śmiercią jej protektora Jana Kiszki i przejęciem kościoła parafialnego powtórnie przez wyznawców kalwinizmu.

Od XVII wieku dzięki opiece kalwińskiej linii Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach Węgrów był głównym ośrodkiem wyznania ewangelicko-augsburskiego dla Podlasia i Mazowsza. Tutaj została przeniesiona parafia luterańska z Warszawy i do 1788 roku odbywały się synody protestanckie.

Na XVI wiek przypada także powstanie w Węgrowie gminy żydowskiej, której największy rozwój nastąpił w drugiej połowie XIX wiek, gdy Żydzi stanowili 62% mieszkańców miasta.

W połowie XVII wieku właścicielem miasta był Bogusław Radziwiłł. Za jego sprawą nastąpił rozwój sukiennictwa. Sprowadzeni przez niego szkoccy koloniści zbudowali w mieście manufaktury. Nie trwało to jednak długo, gdyż w tym samym czasie Węgrów zaczął chylić się ku upadkowi. Podczas Potopu w 1657 roku miasto zostało spalone i ograbione.

W 1630 roku kościół kalwiński został przebudowany na kościół katolicki. W 1664 dotychczasowy protektor protestantów Bogusław Radziwiłł sprzedał Węgrów katolikowi Janowi Kazimierzowi Krasińskiemu, który wprowadził w swoich dobrach kontrreformację. W 1675 w mieście ufundowano klasztor reformatów. Zaczęły się zatargi religijne. W drugiej połowie XVII i w XVIII wieku duża część ewangelików opuściła miasto. Podczas wojny północnej Węgrów został ponownie spalony i ograbiony. Tylko dzięki zaradności Jana Dobrogosta Krasińskiego nie popadł w zupełną ruinę. Został przez niego odbudowany i na krótko odzyskał swoje znaczenie w regionie. Z fundacji Krasińskich powstało kolegium bartolomitów, które po utworzeniu Komisji Edukacji Narodowej miało charakter szkoły podwydziałowej. W XVIII wieku kolonistów protestanckich zastąpił napływ osadników żydowskich.

Od 1782 właścicielami miasta byli Ossolińscy, po nich przez krótki czas należało do Stanisława Klickiego. Ostatnimi prywatnymi właścicielami miasta byli do 1869 Łubieńscy.

Podczas zaborów Węgrów początkowo przynależał do zaboru austriackiego (1795-1809), później wszedł w skład Księstwa Warszawskiego (1809-1815), aż w końcu znalazł się w granicach Królestwa Polskiego (1815-1918). Od 1807 był miastem powiatowym. 3 lutego 1863 pod Węgrowem rozegrała się jedna z większych bitew powstania styczniowego, nazwana przez francuskiego poetę Augusta Barbier Polskimi Termopilami.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Węgrów pozostał ośrodkiem życia lokalnego. Miasto bardzo ucierpiało podczas II wojny światowej. Zostało zbombardowane przez Niemców we wrześniu 1939 roku. Podczas okupacji mieściło się tu ośmiotysięczne getto, w czasie jego likwidacji w latach 1942-1943 roku uległy zniszczeniu dwie miejskie synagogi oraz zabudowa dzielnicy żydowskiej. 8 sierpnia 1944 roku oddziały Armii Krajowej Wolskiego działające w ramach akcji Burza wyzwoliły miasto. Węgrów po zakończeniu wojny był zniszczony w 60%, zginęło ok. 7 tysięcy mieszkańców, w większości Żydów.

[edytuj] Zabytki

[edytuj] Obiekty sakralne

kościół parafialny

Bazylika mniejsza Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz świętych: Piotra, Pawła, Andrzeja i Katarzyny. Pierwotnie gotycki kościół parafialny z XVI wieku, od 1558 roku świątynia kalwińska, w latach 1565-1592 w posiadaniu zboru braci polskich. W 1630 roku odzyskana przez katolików. W latach 1707-1839 pod opieką zakonu bartolomitów. W latach 1703-1706 kościół został przebudowany w stylu barokowym przez Carlo Ceroniego i Jana Reisnera według projektu Tylmana z Gameren Wnętrze świątyni bogato zdobione w stylu barokowym polichromiami i freskami Michała Anioła Palloniego z lat 1707-1708 wykonanymi w duchu kontrreformacji oraz obrazami Szymona Czechowicza. W zakrystii kościoła kolekcja portretów dostojników kościelnych oraz Lustro Twardowskiego.

Kościół parafialny pełni funkcję sanktuarium diecezjalnego Matki Bożej Fatimskiej oraz kolegiaty diecezji drohiczyńskiej. 4 kwietnia 1997 świątynia została ustanowiona bazyliką mniejszą.

kościół poreformacki

Kościół parafialny św. Antoniego z Padwy i św. Piotra z Alkantary. Pierwotnie kościół klasztorny fundacji Jana Dobrogosta Krasińskiego. Wybudowany w stylu barokowym w latach 1693-1705 według projektu Tylmana z Gameren. Wnętrze w stylu barokowym z polichromiami i freskami Michelangelo Palloniego z lat 1706-1711, z ołtarzem i krucyfiksem Andreasa Schlütera. Uwagę zwraca barokowe epitafium Jana Dobrogosta Krasińskiego.

kościół ewangelicki

Kościół parafialny Świętej Trójcy zbudowany w latach 1836-1841. Klasycystyczny kościół halowy z wieżą przykrytą piramidalnym hełmem. W skromnym wnętrzu ołtarz z obrazem olejnym Chrystus w Ogrójcu.

drewniany kościół ewangelicki

Modrzewiowy kościół ewangelicki z 1679 roku wybudowany w miejscu wcześniejszej świątyni protestanckiej z 1634 roku spalonej przez reformatów w 1678 roku. Zbudowany na mocy przywileju biskupa łuckiego Stanisława Witwickiego w ciągu jednej doby. W latach 1685-1687 nieczynny. Do 1776 roku pełnił funkcję ewangelickiego kościoła parafialnego.

neoromańska kaplica cmentarna

Kaplica Przemienienia Pańskiego i Matki Boskiej Szkaplerzowej. Zbudowana w 1893 roku. Pierwotnie pełniła funkcję mauzoleum rodziny Łubieńskich.

[edytuj] Zabudowania klasztorne

klasztor reformatów

Ufundowany przez rodzinę Krasińskich. Zbudowany w 1693 roku. Odbudowany po zniszczeniach wojny północnej w latach 1706-1722. Po kasacie zakonu w 1864 roku część obiektu została przebudowana na cerkiew prawosławną. W pozostałych pomieszczeniach mieściła się szkoła i remiza strażacka. Obecnie w gmachu poklasztornym znajduje się plebania kościoła poreformackiego.

kolegium bartolomitów

Ufundowane przez rodzinę Krasińskich. Zbudowane w latach 1708-1712 w sąsiedztwie kościoła parafialnego w stylu barokowym. Budynek pełnił funkcję domu zakonnego bartolomitów oraz seminarium. Kolegium od 1778 roku miało charakter szkoły powiatowej, a od 1783 roku szkoły podwydziałowej. Zostało skasowane w 1839 roku i przeniesione do Janowa Podlaskiego. W 1864 roku budynek został odebrany węgrowskiej parafii i przejęty przez władze państwowe. Po II wojnie światowej w gmachu mieścił się Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa, a później urzędy i instytucje państwowe. W 2003 roku obiekt został częściowo zwrócony kościołowi katolickiemu.

[edytuj] Budynki

Dom Gdański

Dawny zajazd z XVIII wieku, usytuowany przy rynku miejskim. Zbudowany w stylu barokowym z mansardowym dachem. Obecnie siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej.

Dom Lipki

Pierwotnie dom późnorenesansowy, uważany powszechnie za siedzibę drukarni ariańskiej. Zrekonstruowany w 1987 roku. Obecnie siedziba Urzędu Stanu Cywilnego.

Pastorówka

Dom pastora ewangelickiego ufundowany przez bankiera królewskiego Piotra Tepperra w 1763 roku. Od 1962 roku w jego wnętrzach mieści się Ewangelicki Dom Opieki Sarepta.

Dom Rabina

Dawny dom rabina żydowskiej gminy wyznaniowej.

Stara Plebania

Plebania kościoła katolickiego wzniesiona w 1924 roku obok kolegium bartolomitów. Obecnie dom wikariuszy kościoła parafialnego

drewniana zabudowa miasta

Kilkadziesiąt parterowych domów z XVIII, XIX i z początku XX wieku. Uwagę zwraca dawna dzielnica protestancka przy ul. Gabriela Narutowicza oraz zabudowa drewniana ul. Tadeusza Kościuszki

browar

Dawny browar przyklasztorny wzniesiony w 1824 roku.

manufaktura

Dawna manufaktura przyklasztorna datowana na pierwszą połowę XIX wieku.

ogrodzenie i dzwonnice kościoła

Ogrodzenie kościoła parafialnego, pierwotnie o charakterze obronnym z XVIII wieku

Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza

Budynek gimnazjum wzniesiony w 1918 roku staraniem miejskich społeczników zrzeszonych w Polskiej Macierzy Szkolnej.

[edytuj] Cmentarze

cmentarz katolicki

Założony w 1797 roku na mocy nakazu austriackich władz zaborczych o organizacji cmentarzy komunalnych. Nekropolia miejska z nagrobkami z XIX wieku

cmentarz protestancki

Założony w drugiej połowie XVI wieku. Od XVII wieku na cmentarzu znajdował się kościół zboru ewangelicko-augsburskiego. Uwagę zwracają nagrobki tkaczy szkockich z XVII wieku.

[edytuj] Miejsca pamięci

pomnik Bitwy pod Węgrowem 1863 roku

Głaz narzutowy usytuowany na niewielkim wzniesieniu w miejscu mogiły kosynierów biorących udział w bitwie powstania styczniowego z 3 lutego 1863. Miejsce pamięci ufundowane przez mieszkańców miasta w 1917 roku.

lapidarium na cmentarzu żydowskim

Pomnik w kształcie podwójnej macewy otoczony przez kilkaset zachowanych kamieni nagrobnych z cmentarza żydowskiego. Miejsce pamięci po dawnym kirkucie istniejącym od XVII wieku oraz miejscu egzekucji Żydów z węgrowskiego getta.

[edytuj] Osoby związane z Węgrowem

Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji.
Do weryfikacji: należy potwierdzić związki wszystkich osób z miastem

[edytuj] Edukacja

Przedszkole Nr 1
Przedszkole Nr 2
Przedszkole Nr 3
Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II
Gimnazjum Gminy Liw
Gimnazjum Publiczne
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Jana Kochanowskiego
Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza

[edytuj] Gospodarka

Addit

Addit jest przedsiębiorstwem specjalizującym się w produkcji precyzyjnej elementów i wyrobów z cienkiej blachy.

Ludwisarnia Braci Kruszewskich

Zakład ludwisarski w Węgrowie założył w połowie XIX wieku ludwisarz Antoni Włodkowski. Od 1920 roku firma należy do rodziny Kruszewskich. Jest to jeden z najbardziej znanych producentów dzwonów w Polsce.

Meblocross

Fabryka mebli założona w 1984 roku. Znana w latach 90. XX wieku z produkcji stolików pod telewizor.

Mleczarnia Hochland

Mleczarnia w Węgrowie należy do największych tego typu przedsiębiorstw w kraju. Jest drugim pod względem wielkości zakładem Hochland w Polsce.

[edytuj] Komunikacja

62 Strzelno - Włocławek - Płock - Węgrów - Sokołów Podlaski - Siemiatycze

637 Warszawa - Węgrów

696 Chodów k. Siedlec - Węgrów

Połączenie autobusowe z Warszawą i innymi miastami zapewniają między innymi: PKS Sokołów Podlaski (m.in. Warszawa przez Mińsk Mazowiecki, a także Siedlce; Sokołów Podlaski) i PKS Mińsk Mazowiecki (m.in. Warszawa przez Stanisławów, a także Mińsk Mazowiecki), PKS w Siedlcach S.A. (Siedlce). Działają także prywatni przewoźnicy. Miasto pozbawione jest połączeń kolejowych.

[edytuj] Sport

MKS Nike Węgrów
MKS Czarni Węgrów
WKS Sfinks
SPS Olimpa Węgrów

[edytuj] Sąsiednie gminy

[edytuj] Ciekawostki

w kościele farnym w Węgrowie znajduje się tajemnicze zwierciadło tzw. Lustro Twardowskiego z XVI wieku, którego właścicielem według inskrypcji na ramie miał być alchemik i mag króla Zygmunta II Augusta, Mistrz Twardowski.
w 1969 roku w kościele farnym w Węgrowie brał ślub Lech Wałęsa z pochodzącą z podwęgrowskiej wsi Krypy Danutą.
w 1973 roku w Ludwisarni Braci Kruszewskich w Węgrowie odlane zostały dwa dzwony, które są gongami zegarowymi na Wieży Zygmuntowskiej Zamku Królewskiego w Warszawie.
od 1997 roku w Węgrowie odbywa się Festiwal Obrzędów Weselnych.