Teleturniej
Z Wikipedii
Teleturniej, quiz – specyficznie telewizyjny gatunek dziennikarski i typ programu telewizyjnego; polega na wykonywaniu przed kamerami przez uczestników (na ogół dobieranych na zasadzie otwartych eliminacji, choć czasem specjalnie zapraszanych do programu – wówczas są to z reguły osoby powszechnie znane) narzuconych im przez organizatora zadań, za co otrzymują – niekiedy bardzo wysokie – nagrody. Często są to odpowiedzi na pytania.
Spis treści |
[edytuj] Systematyka
Teleturnieje można podzielić na
- wiedzowe (w których uczestnicy współzawodniczą ze sobą w wiedzy ogólnej lub specjalistycznej)
- zręcznościowo-zabawowe (w których dominantą jest wykonywanie określonych zadań zręcznościowych, niekiedy zagrażających uczestnikowi ośmieszeniem).
Inne podziały to podział na teleturnieje
- indywidualne
- drużynowe
albo na
- cykliczne (z "dalszym ciągiem")
- jednorazowe
[edytuj] Nieco teorii
Istotą przekazu telewizyjnego jest w wypadku teleturnieju odbicie atmosfery walki i pokazanie reakcji psychologicznych uczestników. Widz uzyskuje satysfakcję wówczas, gdy porównując siebie z typowym uczestnikiem dochodzi do wniosku, iż sam nie jest gorszy; wynika stąd, że większość zadań i pytań w teleturnieju nie może być zbyt trudna. Z drugiej jednakże strony nie wykreuje się idola, jeśli nie będzie on wyraźnie poza zasięgiem możliwości normalnego człowieka – stąd z kolei wynika, że około 10% zadań teleturniejowych powinno być niezwykle wyśrubowanych.
Pisanie pytań do teleturnieju wiedzowego jest czynnością bardzo trudną. Muszą one być całkowicie jednoznaczne i zobiektywizowane, co wymaga od piszącego nie tylko osobistej głębokiej wiedzy, ale i wielokrotnego sprawdzania każdego faktu w różnych źródłach. Pytania muszą również mieć specyficzną konstrukcję: nie mogą np. żądać od uczestnika wyliczenia więcej niż trzech rzeczy lub cech, powinny w zasadzie wymagać odpowiedzi jednosłownej itp.
Podobnie prowadzenie teleturnieju, zwłaszcza typu wiedzowego, jest zadaniem daleko bardziej złożonym, niż się to wydaje na pierwszy rzut oka. Prezenter – poza oczywistymi predyspozycjami, jakimi są świetna znajomość języka polskiego, nienaganna dykcja, atrakcyjny wygląd, kultura zachowania – musi być opanowany, mieć szalony refleks i być doskonale przygotowany merytorycznie; w szczególności musi go cechować wielka wiedza ogólna. Widownia bezbłędnie zdemaskuje prowadzącego, który swoją znajomość przedmiotu ogranicza do tego, co ma napisane na kartce lub co odczyta ze specjalnej aparatury.
[edytuj] Historia gatunku
Prehistoria teleturniejów – czyli tzw. „game shows” – sięga roku 1935. Wówczas to w kanadyjskim radiu prowadził audycję “Professor Dick and His Question Box” Roy Ward Dickson. W ciągu dwóch lat od rozpoczęcia emisji w radiostacjach całej Ameryki Północnej pojawiło się około 200 tego rodzaju programów.
Sam Dickson, którego należy uznać za twórcę gatunku, opracował potem i prowadził wiele podobnych audycji, w tym najdłużej w historii obecną na antenie „Fun Parade”.
Nowy gatunek programu natychmiast został też zaadaptowany przez rodzącą się telewizję.
W USA klasyczne teleturnieje – rozwijające się błyskawicznie i cieszące się ogromną popularnością, szczególnie od roku 1954, kiedy to Sąd Najwyższy USA uznał, że udział w teleturnieju nie jest formą gry hazardowej, co spowodowało natychmiast skokowy wzrost wysokości nagród – przeżyły gwałtowny kryzys, który zaczął się w roku 1950, gdy okazało się, że niebywale popularni zawodnicy, odnoszący serie błyskotliwych zwycięstw (np. słynny Charles van Doren), byli przygotowywani do tego przez producentów, którzy przekazywali im odpowiedzi na pytania. Dotyczyło to w szczególności najpopularniejszych w USA „The $64,000 Question” (to na tym programie bazowała nasza “Wielka Gra”) oraz „Twenty One” (w Polsce „Dwadzieścia jeden”).
Gatunek wrócił do łask amerykańskich widzów w latach sześćdziesiątych, po znacznym zmniejszeniu wysokości nagród i dopuszczeniu w szerokiej skali nagród rzeczowych. W tym samym czasie Chuck Barris zaproponował nowy gatunek teleturnieju, w którym znaczącą rolę odgrywa osobiste życie zawodników („The Dating Game” oraz „The Gong Show”); w tym momencie ujawnienie szczegółów życiorysu zawodników czy obserwowanie rozwoju sytuacji ekranowej oraz zachowań uczestników programu - i związana z tym popularność! - stały się wyraźnie bardziej znaczące dla odbiorcy niż wysokość nagrody. Jednocześnie producenci zaczęli dużo większą wagę przywiązywać do technicznego wystroju programu, w którym stopniowo pojawiała się nadzwyczaj skomplikowana scenografia, efekty, sterowane komputerowo elektroniczne tablice wyników, bardzo złożona oprawa świetlna, specjalne efekty dźwiękowe itp. W rezultacie teleturniej z jednego z najtańszych produkcyjnie gatunków twórczości telewizyjnej stał się jednym z kosztowniejszych; zjawisko to szybko zyskało zasięg światowy.
Tym sposobem pomału z teleturnieju wyłonił się kolejny gatunek telewizyjny” „reality show”, którego sztandarowym przedstawiciele w skali światowej stał się „Big Brother”.
[edytuj] Rys historii polskich teleturniejów
W Telewizji Polskiej teleturnieje wprowadzili pod koniec lat pięćdziesiątych (wraz z nazwą) Stanisław Cześnin i Karol Lubelczyk, którzy jednak szybko zrezygnowali z zajmowania się tym gatunkiem (pierwszy polski teleturniej miał tytuł Krzyżówka z papugą); główną rolę w upowszechnieniu gatunku odegrali zaś Jan Zakrzewski i Ryszard Serafinowicz, twórcy zespołu OZETES (od nazwisk autora pytań do większości programów Juliusza Owidzkiego, Zakrzewskiego i Serafinowicza. Na początku lat sześćdziesiątych, gdy kształtowała się pierwsza struktura samodzielnej telewizji, powstała Redakcja Teleturniejów; jej pierwszym kierownikiem (do roku 1969) był Ryszard Serafinowicz. Redakcja wchodziła początkowo w skład większej struktury Naczelnej Redakcji Programów Literackich, potem weszła w skład oddzielonej od niej Naczelnej Redakcji Programów Rozrywkowych. Sekretarzem redakcji była Joanna Rostocka, stałym scenografem – inż. arch. Jan Laube, stałym realizatorem obrazu Stanisław Taczanowski, szefami produkcji Ludwik Niemira i Barbara Walusiak.
Do roku 1969 do najpopularniejszych teleturniejów należały Kółko i krzyżyk, 20 pytań, Parada kłamców i blagierów, Drzewko mądrości, Śladami Pitagorasa, Dwadzieścia jeden i Wiem wszystko. W roku 1962 przeniesiono na grunt polski z ogromnym sukcesem (była to bardzo luźna adaptacja scenariuszy odpowiednich programów: włoskiego i amerykańskiego) "Wielką Grę". Ten program, nadawany raz na miesiąc w najlepszym czasie w niedzielę, był wydarzeniem – również i z uwagi na wysokość nagrody, odpowiadającą przeciętnym rocznym zarobkom w Polsce (na taką nagrodę trzeba było uzyskać specjalną zgodę; rokowania z władzami Radiokomitetu w tej sprawie trwały niemal rok).
W szczytowym okresie popularności gatunku (połowa lat sześćdziesiątych) redakcja realizowała dwa cykliczne programy ("małe", tj. 28-minutowe) we wtorki i piątki około godz. 17.00 oraz jeden "duży" (50-minutowy) program w niedzielę w paśmie godz. 15.00-18.00.
Po roku 1969 i emigracji Ryszarda Serafinowicza redakcją kierowali kolejno Stanisław Taczanowski i Janusz Budzyński. Wkrótce redakcja straciła samodzielność wraz ze zwolnieniem z TV Janusza Budzyńskiego. W latach siedemdziesiątych teleturnieje traciły stopniowo widza (i uznanie władz); być może, odegrała tu rolę słynna afera van Dorena w USA, gdzie wyszło na jaw, że w amerykańskich odpowiednikach "Wielkiej Gry" ("Double Your Money" oraz - głównie - „The $64,000 Question”) i "Dwadzieścia jeden" manipulowano przebiegiem programu i dla zwiększenia oglądalności zdradzano wybranym uczestnikom pytania (o przebiegu tej afery opowiada film Quiz Show). Informacje o tych wydarzeniach dotarły do Polski z dużym opóźnieniem. Po roku 1969 teleturnieje uległy ponadto na pewien czas silnemu upolitycznieniu w duchu "narodowo-patriotycznym", tracąc w dużej mierze charakter czystej rozrywki umysłowej.
[edytuj] Współczesność
Najpopularniejszym teleturniejem w historii telewizji jest format Milionerzy - doczekał się swoich edycji w ponad 150 krajach świata, pobijając jednocześnie rekord w rozpowszechnieniu licencji telewizyjnej. Polską edycję, w latach 1999-2003 a także od 2008, prowadzi Hubert Urbański.
Warto wspomnieć o teleturnieju Koło Fortuny, które emitowane jest w około 30 krajach świata (nieprzerwanie emitowane w USA od 1983 roku). W Polsce Koło Fortuny zagościło w 1992 roku. Wtedy zdobyło ogromną popularność. TVP2 zakończyło emisję teleturnieju w 1998 roku, z powodu niskiej oglądalności, spowodowanej nagłą zmianą prowadzącego. Dziś trwa nowa edycja teleturnieju. Koło Fortuny, obok Milionerów i Wielkiej Gry jest najpopularniejszym teleturniejem w Polsce
Współcześnie gatunek uległ odrodzeniu, ale i pewnemu zwyrodnieniu. Zdecydowanie mniejsze zaciekawienie (zwłaszcza producentów) budzą teleturnieje wiedzowe; bardziej dziś chodzi realizatorom o niewybredną rozrywkę czy o szokowanie widza, co gromadzi większą widownię i zapewnia zainteresowanie reklamodawców.
