Tamga
Z Wikipedii
Tamga (tur. tamga, damga ‘znak, piętno; stempel’ – pierwotnie znak plemienny, rodowy i własnościowy u dawnych ludów Wielkiego Stepu (scytyjskich, sarmackich i potem mongolskich, tureckich, irańskich i ugrofińskich), używany m.in. do oznaczania koni, bydła, sprzętów i uzbrojenia.
Spis treści |
[edytuj] Pochodzenie i funkcje
Tamgi wywodziły się z prymitywnych znaków własnościowych, ale miały także związek z magicznymi symbolami i praktykami szamańskimi (zob. totem), będąc uproszczonym wyobrażeniem zwierzęcia, ptaka bądź elementu uzbrojenia: strzała, podkowa, łuk, szabla itp. Z czasem pojęcie tamgi uległo rozszerzeniu, obejmując m.in.
- znak na monetach tureckich i tatarskich z imieniem i tytułem sułtana lub chana,
- moneta z tymże znakiem,
- dokument z pieczęcią chana.
Tamg nie należy traktować jako pisma mimo ich graficznego podobieństwa do run i do różnych systemów pisma używanego przez ludy koczownicze Eurazji, np. Madziarzy – rowasz, ludy tureckie – pismo Orkhon. Pod względem funkcjonalnym, a także graficznym, pierwotne tamgi zbliżone są do innych systemów znaków analogicznych do heraldyki, takich jak gmerki i znamiona bartne (ciosy).
U ludów Azji Centralnej tamgi ogrywały podobną rolę jak herby szlachty europejskiej. Umieszczano je na pieczęciach i chorągwiach. Według kirgiskiej legendy Czyngis-chan nadał poszczególnym rodom tamgi wraz z towarzyszącymi im zawołaniami. Z czasem niektóre z nich stały się godłami wspólnot państwowych (zob. flaga Tatarów krymskich z tamgą Girejów [1]).
Obecnie stylizowane tamgi są motywem ozdobnym turkmeńskich dywanów, składając się na tzw. medalion kobiercowy - giol.
Z tamg wywodzą się też znaki pieczętne Rurykowiczów, w tym - Tryzub.
[edytuj] Tamgi w herbach szlachty polskiej
Wizualne podobieństwo niektórych sarmackich tamg do polskich herbów (zwłaszcza w najwcześniejszej wersji – znaki pieczętne) zrodziło hipotezę o sarmackim pochodzeniu polskich herbów, a co za tym idzie, także – polskiej szlachty.
Ta kontrowersyjna koncepcja nawiązywała do mitu o sarmackim pochodzeniu Polaków – sarmatyzm, ale podobnie jak związek polskich herbów z germańskimi runami, nie znajduje szerszego uzasadnienia. Herby przypominające tamgi: Drużyna (Krzywaśń), Awdaniec (Łękawica), Nowina (Zawiasa Kotłowa), Radwan (Chorągiew) i szereg innych zawierających gwiazdki, strzały, kreski, krzyżyki, podkowy i półksiężyce.
Pod koniec XIV w. część rodzin tatarskich osiedliła się na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, zachowując swoje dawne znaki, które uległy heraldyzacji, stając się herbami polskiej szlachty tatarskiego pochodzenia . Przykładem tamg w polskiej heraldyce są następujące herby:
- kniaziów Szyryńskich - odmiana tamgi rodu Szirinów
- carewiczów Adziubek Sołtan Ostryńskich - odmiana tamgi chana Dewlet Gereja
- Abrahimowiczów, Arazowiczów, Czukajewiczów, Jadziczów – tamga chana Złotej Ordy — Mengu Timura.
- rodu Sejtdziman Jakubowicz Najman – tamga rodu Kara-Keris z ułusu Najman
- rodu Muchów - odmianą tamgi ułusu Dżałoir
- kniaziów Chazbijewiczów i mirzów Juszyńskich – odmiana tamgi rodu Sahir z plemienia Oguzów,
- kniaziów Piotrowskich - potomków Najman-Bega,
- kniaziów Kryczyńskich – tamga Girejów, traktowana jako odmiana polskiego herbu Radwan i inne.
[edytuj] Literatura
- S. Dziadulewicz, Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wilno 1929
- P. Dudziński, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997
- T. Sulimirski, Sarmaci, Warszawa 1979
[edytuj] Linki
- Po rosyjsku: Tamga i jej funkce oraz przykłady tamg starotureckich, madziarskich, sarmackich i in.
- Porównanie tamg Złotej Ordy i herbów Tatarów litewskich
- Herby tatarskie w Wielkim Księstwie Litewskim
- Szlachta tatarska
