Sobibor
Z Wikipedii
SS-Sonderkommando Sobibor - nazwa hitlerowskiego obozu zagłady funkcjonującego w ramach "Einsatz Reinhard" w latach 1942-43, w lasach 4 kilometry od wsi Sobibór, niedaleko od linii kolejowej łączącej Chełm z Włodawą.
Spis treści |
[edytuj] Historia obozu
[edytuj] Wcześniejsze okoliczne obozy pracy
W rejonie Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego od 1940 roku powstał szereg obozów pracy (Arbeitslager), z których większość stanowiła część niemieckiego programu modernizacji rolnictwa regionu. Najważniejsze okoliczne obozy pracy były w Krychowie, Lucie, Osowie, Rudzie Opalin, Sawinie, wsi Sobibór, Sajczycach (stawy), Tomaszówce, Ujazdowie i Włodawie. W obozach tych pracowali więźniowie - Polacy, Żydzi, również w mniejszym zakresie Romowie. Dla części Żydów, obozy te były przedsionkiem Sobiboru. Na rampie w obozie zagłady dokonywano czasem selekcji i przewożono wybranych więźniów do tych obozów pracy.
[edytuj] Obóz zagłady
Budowa obozu rozpoczęła się w marcu 1942 r. w ramach "Aktion Reinhard", analogicznie do obozów Belzec i Treblinka. Obóz powstał przy małej stacji kolejowej Sobibór, 5 km od wschodniej granicy Generalnego Gubernatorstwa. Pierwsze transporty zaczęły docierać w maju 1942.
Komendantami obozu w Sobiborze byli:
Załoga składała się z 30 esesmanów i ok. 100–150 strażników ukraińskich zwerbowanych na służbę niemiecką:
Wasil Antonov, Ilya Badin, Sabit Barandtimov, Aglam Batarinov, Michali Belyi, Jan Bialowas, Ivan Bilik, Bodessa, Dimitri Bogunow, Felix Brandecki, Achmed Chaibulin, Chariton Chromenko, Heinrich Dalke, Ignat Danylchenko, Vasilii Deptyarev, Konstantin Dimida, Jakub Domeratzki, Wladimierz Duda, Michal Dudko, Karl Dzirkal, Jakow Engelhard, Ivan Federenko, Miron Flunt, Gennardi Frolov, Anatoli Goncharenko, Efim Goncharov, Nikolai Gordienko, Fedor Gorlov, Wasil Hetmaniec, Jan Hotowrowiecz, Ivan Indyukov, Alexsei Isaenko, Ivan Ivchenko, Piotr Iwashenko, Ivan Jaryniuk, Iosef Jechal, Wasili Jefimov, Ivan Jermoldayev, Nikolai Judin, Nurgail Kabroiv, Alexander Kaiser, Ivan Kakorach, Pavel Karas, Fetich Karimov, Alexander Karpenko, Viktor Kisilew, Ivan Klatt, Piotr Koschekuk, Jakow Koschemykin, Volodia Koshewadzki, Emil Kostenko, Piotr Kozaczuk, Filip Krawchenko, Nikolaii Krupinewich, Pavel Kudin, Leonard Kurckov, Michail Kusevanov, Friedrich Lorenz, Gregoril Lyachov, Pawel Makarenko, Nikolai Martynov, Terentij Martynov, Andrei Mashenko, Nikolai Medvedev, Pavel Mordwinichev, Bari Nabiyew, Andrej Nagornyi, Ivan Nikoforov, Wasily Nijko, Anatoli Olexenko, Ivan Panashuk, Anatoli Pankov, Dimitrii Pickerov, Michail Reschetnikov, Igor Rezverchy, Piotr Rudenko, Vasilii Ryschkov, Chares Sabirov, Petr Sbesnikov, Dimitrii Schevchenko, Pavel Shicavin, Kamil Schirpev, Klaus Schreiber, Emanuel Schultz, Ernst Schumacher, Nikolaii Seleznev, Gregorij Sergienko, Dimitriy Serik, Ivan Shukow, Maxim Sirenko, Vladimir Sirotenko, Semion Sokorev, Kuzma Sokur, Heinrich Szpliny, Fiodor Tichonowski, Ivan Tischenko, Jakub Urnan, Ivan Ustinnokov, Ivan Vakutenko, Kuzma Vaskin, Efim Volynieytz, Yakob Wasem, Fiodor Wedenko, Aleksander Yasko, Konstantin Zabertnev, Iwan Zajczew, Emil Zischer.
Sam obóz zajmował z początku obszar ok. 12 ha, a po rozbudowie ok. 60 ha. Składał się z części garnizonowej i czterech ponumerowanych Lagrów (Lager I, II, III i IV).
- Przedpole (Vorlager): tam znajdowała się rampa kolejowa na którą przyjeżdżały transporty, oraz budynki gospodarcze SS: magazyn odzieżowy, pralnia, garaże, kantyny, wreszcie komendantura i kwatery SS i strażników ukraińskich.
- Lager I: na tym terenie mieszkali więźniowie żydowscy pracujący przy warsztatach, głównie szewskim, krawieckim i rymarskim.
- Lager II: stanowił plac, na którym więźniowie z transportów musieli się rozbierać. Tam też znajdowały się baraki, w których magazynowano ubrania i bagaże ofiar.
- Lager III: miejsce zagłady, na które składały się komory gazowe, ruszty paleniskowe i masowe groby. Budynek z komorami był murowany i zawierał trzy komory po każdej stronie korytarza, w których zaczadzano ofiary spalinami. Instalacje pozwalały na jednoczesne zagazowanie 1200 osób. Lager III był całkowicie odizolowany od reszty obozu - do tego stopnia, że gdy wybuchł bunt więźniów, ta część nie wzięła w nim udziału nie będąc o niczym poinformowana.
- Lager IV: nazywany "Obozem Północnym", powstał podczas powiększania obszaru obozu w 1943 r., w ostatniej fazie jego funkcjonowania. Nie odgrywał żadnej roli w procesie eksterminacji.
Cały obóz był ogrodzony potrójnym płotem z drutu kolczastego i rowem wypełnionym wodą, a przyległy teren zamieniono - po jednej z bardzo nielicznych ucieczek - w pole minowe o szerokości 15 metrów.
[edytuj] Więźniowie i ofiary
Liczba ofiar nie jest łatwa do ustalenia ze względu na niewielkie pozostałe archiwalia, szacunki wskazują na min. 250.000 Żydów. Pochodzili oni głównie z Lubelszczyzny, ale również z Galicji. Trafiały tu także transporty z innych okupowanych przez Niemcy krajów Europy Zachodniej i terenów na wschód. Wśród nich 39.000 Żydów holenderskich. W ostatnich miesiącach skierowano tu transporty jeńców wojskowych - Żydów z Armii Czerwonej. Brak jednoznacznych dowodów na istnienie nieżydowskich ofiar, choć nie można wykluczyć pojedynczych ofiar polskich.
Z transportów wydzielano czasem ludzi przeznaczonych do pracy przy zagładzie. W ten sposób do 600 osób pracowało w komandach przy sortowaniu mienia żydowskiego, opróżnianiu komór gazowych, paleniu zwłok.
[edytuj] Powstanie w Sobiborze
W dniu 14 października 1943 roku, około godziny 17:00, w obozie wybuchł zbrojny bunt więźniów, kierowany przez Leona Feldhendlera i oficera Armii Czerwonej, Aleksandra "Saszę" Peczerskiego. W czasie buntu w obozie zginęło przynajmniej 9 SS-manów i 2 strażników ukraińskich. Z obozu zbiegło wówczas ok. 300 osób, jednak większość została złapana i rozstrzelana. 49 osobom ucieczka się powiodła, a ok. 30 z nich doczekało końca wojny. Po stłumieniu buntu, Niemcy podjęli decyzję o likwidacji obozu, do czego użyli więźniów z Treblinki.
[edytuj] Dzieje powojenne
W 1965 r. został postawiony na terenie byłego obozu Pomnik Pamięci Ofiar, przedstawiający matkę z dzieckiem, i kopiec usypany ze szczątków ludzkich. Przez długi czas, tak jak w przypadku innych obozów zagłady, władza komunistyczna ukrywała żydowskie pochodzenie ofiar, oficjalnie mówiąc o "ofiarach wielu narodowości" zamiast o polskich Żydach, holenderskich Żydach, rosyjskich Żydach, francuskich Żydach itd.
W 1993 roku, w pięćdziesiątą rocznicę buntu, utworzono Muzeum Byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady w Sobiborze, które stanowi dziś filię Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.Od 1999 r. prowadzone są na tym terenie badania archeologiczne, które dostarczają nowych informacji o zagładzie więźniów Sobiboru.
[edytuj] Bibliografia
Wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na osobnej stronie.
