Rojca
Z Wikipedii
Rojca – południowa część miasta Radzionków (województwo śląskie, powiat tarnogórski).
Spis treści |
[edytuj] Ludność
Około 5,5 tys. mieszkańców, z tego 2/3 Ślązacy, liczne rodziny mieszane, wtapiające się w kulturę śląską. Oficjalnie 99% rzymskich katolików i niewielka grupa Świadków Jehowy.
[edytuj] Historia i rozwój przestrzenny
Nazwa zapewne pochodzi od rolnika o nazwisku Rojca (w tej samej pisowni to nazwisko występuje w Chorwacji i Słowenii). Pierwsza wzmianka pochodzi z 1785 roku. Rojca obejmowała jedynie pola, las i młyn wodny Buchacz na południu przy granicznej rzece Szarlejka z miastem Bytom. W latach 1871-77 zbudowano w kopalnię węgla kamiennego "Radzionków" (Radzionkaugrube), a w latach 1883-84 hutę cynku "Łazarz" (Lazyhütte), późniejszy „Wtórmet”. Rozwój przemysłu wpłynął również na szybki wzrost liczby mieszkańców Rojcy i całego Radzionkowa.
Początkowa urzędowa nazwa, powstającej zabudowy w latach 70. XIX wieku, brzmiała Colonie Roitza (kolonia Rojca). Na przełomie XIX i XX wieku przemianowano ją na Neu Radzionkau (Radzionków Nowy – w latach 1922-39). Pierwotna zabudowa kolonii (powstała w wyniku parcelacji gruntów dla pracowników nowo powstałej kopalni „Radzionków” - do 1922 roku „Radzionkaukgrube”), na sporej wielkości działki) powstawała wzdłuż obecnych ulic: Gwarków, Szczęśliwej, Nieznanego Żołnierza.
Typowe kolonie robotnicze patronalne zbudowano na terenie boru - zwierzyńca leśnego hrabiego Hugona Henckla von Donnersmarcka. Były to: pierwsza kolonia robotnicza Lazy („Łazarz”) przy ul. Lawendowej (obecnie otoczona Pracowniczymi Ogródkami Działkowymi „Nasza Przyszłość”). Kolonia była zbudowana dosyć oszczędnie. Niskie domy miały dwie kondygnacje mieszkalne, jako budulca użyto cegły i skały dolomitowej Po wybudowaniu Lazy-Kolonie przy ul. Wawelskiej, nazwę pierwszej kolonii, tej przy ul. Lawendowej przestano używać, żeby nie dochodziło do pomyłek), niedaleko niej - Kolonia Wandy (ul. Wandy), Kolonia Mariańska w 1903 roku (przed 1921 r. Lazy-Kolonie, czyli Kolonia Łazarza - ul. Wawelska (była to druga kolonia o tej nazwie w Rojcy), Kolonia Artura w 1906 roku (ul. Artura) i tzw. Hugona (ul. Kużaja - dawniej Hugostrasse). Familoki „Na Hogonie” przetrwały w niezmienionej formie do czasów współczesnych. W latach 70. w każdym mieszkaniu wydzielono część kuchni na łazienkę i ubikację, a w 1999 roku rozebrano na podwórkach ostatnie, kolonijne „chlywiki” w Radzionkowie.
Kolonia Artura uległa zupełnemu przeobrażeniu. Funkcjonalne i estetyczne parterowe domy robotnicze zwane po śląsku „familokami” po południowej stronie ul. Artura (w czasach PRL-u ul. Okrzei) zostały wyburzone w latach 70. pod budowę pawilonu handlowego i dwóch bloków mieszkalnych, a "familoki" po północnej stronie ul. Artura przerobiono, nadbudowując jedno piętro w miejsce spadzistego dachu; w ścianach wybito nowe poziome okna. W mieszkaniach powstały łazienki i ubikacje, a komórki zwane po śląsku „chlywikami” wyburzono. W ich miejsce powstało 5 bloków przy nowo powstałej ul. Bezpiecznej. Dalszy rozwój Rojcy nastąpił od końca lat 60., kiedy wybudowano bloki przy ul. Miedziowej (do 1975 roku - Hutnicza). Pierwsze 4 bloki zbudowano od końca lat 50., ostatnie do połowy lat 70. Do końca lat 60. likwidowano wzdłuż południowej części ulicy szeregowo ustawione betonowe, parterowe baraki dla bezrobotnych z lat 30.
W latach 70. powstały kolejne bloki przy ul. Bezpiecznej (do 1991 roku - ZWM) i ul. Kużaja. Niska zabudowa to osiedle domków jednorodzinnych z lat 60. dla pracowników kopalni przy ul. Średniej i Jaracza. Na "Planie sytuacyjnym" (tereny i obiekty kop. Radzionków) w skali 1:5 000 (ok. 1950 rok), jest adnotacja, że lasek między ul. Sikorskiego a torami wąskotorówki (czyli dzisiejsze rejony ulic Średniej i Jaracza) jest przeznaczony pod budownictwo indywidualne kopalni „Bytom”. Według planu wydzielony obszar miał powierzchnię 7,5 ha. W rzeczywistości trochę go poszerzono. Dodatkowo po drugiej stronie ul. Sikorskiego przy ul. Południowej kilka domków jednorodzinnych zbudowanych do lat 70. oraz zabudowa segmentowa z lat 80. i 90. na tzw. Łąkach między ul. Skotnicką a nasypem kolejowym (ulice: Sikorskiego od nasypu kolejowego, Huzarów, Lotników, Kirasjerów, Piechurów, Artylerzystów, Zwiadowców, Grenadierów, Fizylierów i Kadetów).
Pozostała zabudowa jednorodzinna powstała w środkowej części ul. Kużaja (bliźniaki z lat 70. między ul. Nieznanego Żołnierza a ul. Gierymskiego oraz luźno wzdłuż całej ul. Kużaja od lat 70. do chwili obecnej) i na tzw. Skotnicy - północnym krańcu Rojcy. Ta część zwana jest również „Azil” - od małego "familoka" socjalnego z okresu międzywojennego przy ul. Lipoka, zbudowanego z inicjatywy Jerzego Ziętka. Wokół skoncentrowała się niewielka zabudowa domków jednorodzinnych z lat 80. - ulice: Komandosów, Saperów i Czołgistów oraz dwa piętrowe bloki nauczycielskie z początku lat 70. przy ul. Skotnickiej 2 i 4.
[edytuj] Muzeum Chleba
Największą atrakcją Rojcy i zarazem Radzionkowa jest Muzeum Chleba. Otwarte w maju 2000 roku jest to jedyne w Polsce muzeum chleba. Twórcą i właścicielem jest Piotr Mankiewicz. Zgromadzono w muzeum stare narzędzia piekarnicze, kuchenne, maszyny, piece, formy oraz dokumenty. Na wzór zachodnich placówek tego typu zwiedzający mogą dotknąć eksponatów, a nawet samodzielnie upiec chleb czy bułkę. Oprócz ekspozycji związanej z piekarnictwem jest także klasa szkolna sprzed półwiecza. Dzieci mogą popróbować pisania rysikami na drewnianych tabliczkach i posłuchać jak wyglądała lekcja szkolna 50-100 lat temu. Większość zwiedzających to wycieczki szkolne.
[edytuj] Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rojcy
Do 1934 roku Rojca należała do parafii Radzionków, lecz rozwój ludnościowy południowej części wsi, spowodował konieczność budowy drugiego kościoła. Starania o powstanie świątyni w Rojcy rozpoczęły się w kwietniu 1929 roku. Po wielu perypetiach z lokalizacją obiektu, zdecydowano się wybudować kościół tymczasowy. Jego poświęcenie nastąpiło 5 listopada 1934 roku. Był to drewniany obiekt o niedużych cechach stylowych, który spłonął w dość niejasnych okolicznościach w listopadzie 1982 roku. Ocalała tylko część murowana ołtarzowa z zakrystiami, powstałe w przebudowie w latach 70. W tym samym okresie podobnież spłonął kościół św. Wawrzyńca w Bytomiu. W kilka tygodni później, został on siłami parafian zachęconych przez biskupa Herberta Bednorza odbudowany jako murowany o konstrukcji halowej. Jednocześnie rozpoczęto budowę nowej świątyni przy plebanii. Odbudowa kościoła tymczasowego była pozbawiona ekonomicznego sensu. Była to nadzwyczaj kosztowna forma protestu przeciw ateistycznemu państwu, chylącemu się zresztą ku upadkowi. Przez tę odbudowę wydłużyła się budowa nowego kościoła, który został poświęcony dopiero w grudniu 1993 roku.
Stary tymczasowy kościół stoi pusty - służy za kaplicę przedpogrzebową, prawdopodobnie największą kubaturowo w Polsce.
