ORP Iskra (1928)

Z Wikipedii

ORP "Iskra"

ORP "Iskra"
Opis
Producent	Holandia
Klasa	okręt szkolny (szkuner gaflowy)
Historia
Stocznia	G.M. Muller w Foxhol
Wodowanie	19 czerwca 1917
Służba
Użytkownik	Polska
Port macierzysty	Gdynia
Wejście do służby	6 maja 1928
Wycofanie ze służby	26 listopada 1977
Dowódcy
Pierwszy	kpt. mar. Henryk Eibel
Ostatni	kmdr por. Ryszard Ułamek
Działania zbrojne
II wojna światowa

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
ORP Iskra (1928)

ORP "Iskra" – okręt szkolny polskiej Marynarki Wojennej, trzymasztowy szkuner gaflowy, pierwsza w historii jednostka pływająca nosząca imię ORP "Iskra". Została wprowadzona do służby w 1928 roku i pozostawała w niej do 1977 roku.

[edytuj] Historia

Ta sekcja wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Aby uczynić ją weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Marynarka Wojenna Rzeczypospolitej Polskiej przez pewien czas po odzyskaniu niepodległości po I wojnie światowej nie posiadała jednostki pływającej przeznaczonej do przeprowadzania praktyk marynarsko-żeglarskich oraz podstawowego szkolenia nawigacyjnego. W związku z tym Kierownictwo Marynarki Wojennej w Warszawie rozpoczęło starania o pozyskanie okrętu żaglowego, który wypełniłby istniejącą lukę.

W wyniku tych działań w 1926 roku została podjęta decyzja o zakupie trzymasztowego szkunera gaflowego SV "St. Blanc", którego armatorem był A. Kennedy Ltd. z Glasgow. Jednostkę zwodowano w 19 czerwca 1917 roku w stoczni G.M. Muller w Foxhol i do 1921 roku pływała pod banderą Holandii jako SV "Vlissingen", po czym sprzedano ją do Wielkiej Brytanii. Była wykorzystywana do przewożenia towarów w żegludze przybrzeżnej.

1 stycznia 1927 roku żaglowiec pod dowództwem kpt. ż.w. Konstantego Matyjewicza-Maciejewicza został sprowadzony do Polski, a następnie poddany gruntownej przebudowie w stoczni Danziger Werft und Eisenbahnwerkstaten A.G. (obecnie Stocznia Północna w Gdańsku). Pierwsze podniesienie bandery wojennej i nadanie imienia ORP "Iskra" miało miejsce 6 maja 1928 roku. Portem macierzystym stała się Gdynia, w której stacjonowała większość jednostek pływających Floty.

Załoga stała była zwana szkieletową, ponieważ stanowili ją tylko żołnierze obsadzający najważniejsze stanowiska funkcyjne, co miało związek z charakterem okrętu. Każdorazowo podczas wyjścia w morze zaokrętowywano kilkudziesięcioosobową załogę szkolną, złożoną ze słuchaczy Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej w Toruniu.

5 czerwca 1928 roku Iskra wyszła w swą pierwszą podróż. Ćwiczebny rejs bałtycki trwał 25 dni i miał za zadanie wypróbowanie okrętu oraz zgranie i przeszkolenie załogi. Pierwszym zagranicznym portem Iskry była łotewska Libawa. Następnie odwiedzono zatokę Tagelacht na wyspie Osel, fińskie porty Hanko i Helsinki oraz Visby na Gotlandzie. 8 lipca okręt wyszedł w pierwszy pełnomorski rejs zagraniczny. W tym czasie Iskra zawijała między innymi do Dunkierki, Leixões koło Porto, Casablanki, Cherbourga. W drodze powrotnej uległa katastrofie, w wyniku której osiadła na mieliźnie pod Dover. Iskra przebywała wówczas 4 tygodnie w jednej ze stoczni w Dover i dopiero w końcu listopada powróciła do kraju. 9 maja 1928 roku okręt wyruszył w swój drugi oceaniczny rejs. Iskra przechodziła wówczas po raz pierwszy przez Kanał Kiloński, zawinłęła do Lizbony, Funchalu na Maderze i Santa Cruz na Teneryfie. Następnie udała się na Wyspy Kanaryjskie, gdzie stała w La Luz koło Las Palmas i stąd po 8 dniach pomyśnej żeglugi weszła do Horty, stolicy wyspy Fayal na Azorach. 13 lipca okręt został zaalarmowany wiadomością o awarii samolotu "Marszałek Piłsudski" i przymusowym lądowaniu polskich lotników, dokonujących przelotu przez Atlantyk. Okręt natychmiast pospieszył im z pomocą. W porcie Santa Cruz przetransportowano łodziami okrętowymi na stojący na kotwicy okręt rannego majora Kubalę oraz zwłoki majora Idzikowskiego. W drodze powrotnej okręt wszedł do Horty, gdzie dowódca czekał na dalsze rozkazy z Warszawy. Polecono Iskrze natychmiast wracać ze zwłokami do kraju. W celu uzupełnienia zapasów okręt wszedł do Ponta Delgada i Cherbourga, gdzie wyokrętowano rannego majora Kubalę. 3 sierpnia okręt datarł do Gdyni.

7 maja 1930 Iskra wyruszyła w trzecią podróż oceaniczną trwającą 189 dni i obejmującą 13.000Mm. Trasa rejsu wiodła przez Kanał Kiloński do Cherbourga, gdzie nastąpiło spotkanie z Wichrem. Dalszymi portami były Portsmouth, Las Palmas, Santiago de Cuba i Newport. W drodze powrotnej do Europy Iskra napotkała na huragan - w 4 dniu podróży 28 sierpnia o godzinie 22.30 okręt wpadł w oko cyklonu. Spotkanie z cyklonem kosztowało Iskrę utratę drugiego w tej podróży kompletu żagli, złamanie dwóch gafli, uszkodzenie łodzi oraz porwanie licznych lin ruchomego takielunku, ponadto wybuchł pożar w pomieszczeniu, gdzie znajdowała się radiostacja. Po 17 dniach okręt wszedł do Brestu, skąd dalej przez kanał Kiloński powrócił do Gdyni, kończąc pływanie 23 października.

W 1931 roku, po bieżącym remoncie w Danzinger Werft, 16 maja Iskra pożegnała Gdynię udając się w swoją czwartą podróż, zawijając kolejno do portów: Lizbony, przez cieśninę Gibraltaru na wody Morza Śródziemnego, Cagliari, stolicy Sardynii, do Neapolu. Od 21 do 25 lipca Iskra żeglowała na Maltę do La Valetta przechodząc przez Cieśninę Mesyńską. Z La Valetta Iskra popłynęła do Bizerty. Po postoju w tym porcie nastąpiło długie 28-dniowe przejście przez Azory do Ponto Delgada, a potem do Antwerpii. W ostatniej dekadzie października okręt przepłynął cieśniny duńskie i Bałtyk wracając do Gdyni 29 października 1931 roku. W roku 1932 do końca czerwca trwał remont na Iskrze i dopiero 30 lipca mogła wyruszać ona w swój piąty rejs szkolny. Pierwszy postój miał miejsce w Cherbourgu, następnie w Lizbonie i Casablance. Po 13 dniach żeglugi na Atlantyku Iskra weszła na wyspach Azorskich do Horta, a następnie przez Kanał La Manche, na którym Iskrę zaskoczył sztorm, do Devonport koło Plymouth. W wyniku sztormu uległo awarii sprzęgło, uniemożliwiając użycie silnika. Z powodu remontu dopiero 23 listopada nastąpił powrót do kraju.

W roku 1933 Iskra przeszła po raz pierwszy remont w warsztatach Marynarki Wojennej. Dowódcą okrętu został kpt. mar. Stanisław Nachorski. Ze względu na fakt, iż w roku 1932 nie było naboru do Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej Iskra tylko na dwa miesiące opuściła Gdynię i udała się w rejs bałtycki z kandydatami. Trasa tego rejsu wiodła przez Nexø, Visby i Windawę. W 1934 roku udział w rejsie na Morze Śródziemne wzięli uczniowie pierwszego roku studiów. W czasie rejsu biały szkuner odwiedził siedem portów zagranicznych : Cheubourg, Porto, Bizertę, Palmę, Funchal, Brest i Christiansund. W tym roku Iskra nie korzystała z Kanału Kilońskiego, a trasa rejsu przebiegała w obie strony przez Sund. Powrót okrętu do Gdyni nastąpił pod koniec września. 15 maja 1935 roku okręt wyruszył z Gdyni, przeszedł przez Sun, zatrzymał się na kilka dni w Brugii, a następnie wyruszył do Lizbony. Stąd udał się na Morze Śródziemne, gdzie odwiedził Palmę. W porcie tym Iskra przebywała trzy tygodnie. Następnym portem był Algier, skąd okręt popłynął przez Atlantyk by zatrzymać się Santa Cruz i Ponta Delgada. W drodze powrotnej do kraju okręt zatrzymał się tylko w Dover. Powrót do Gdyni nastąpił 29 września. Rejs w roku 1936 odbywał się starą trasą przez Morze Śródziemne, okręt zawinął do Hawru, Kadyksu, Palmy, Casablanki, Ponta Delgada i Funchalu. W drodze powrotnej okręt zatrzymał się w angielskim porcie Gravesend, skąd przez Kanał Kiloński w końcu września powrócił do Gdyni. W roku 1937 dowódcą okrętu został kmdr. ppor. Aleksander Hulewicz, który poprowadził Iskrę tradycyjnym już szlakiem na Morze Śródziemne. Okręt zatrzymał się na postoje w Lizbonie, Cagliari na Sycylii, Casablance, Funchalu, Ponta Delgada i w drodze powrotnej w Cheubourgu. Z Bałtyku Iskra wyszła przez Sund, a wróciła przez Kanał Kiloński. W roku 1938 kolejnym dowódcą został kmdr. ppor. Stefan Umecki, pod rozkazami którego Iskra wyszła w dziesiąty zagraniczny rejs. Trasa tego rejsu liczyła 9.000Mm, a nowością było wejście tego okrętu na wody Adriatyku. Pierwszy nie przewidziany postój z powodu awarii sprzęgła wypadł w duńskim porcie Kjöge, drugi planowy w Gravesend. Ponowna awaria sprzęgła zmusiła Iskrę do zawinięcia do Havru, gdzie dokonano wymiany sprzęgła. W tym roku na skutek wojny domowej ominięto porty w Hiszpanii i Portugalii. Okręt zatrzymał się dopiero w Oranie, a później skierował się na Adriatyk i zawinął do Dubrownika oraz na wyspę Korfu. Po dłuższym postoju Iskra powróciła na Antlantyk, weszła do Casablanki, następnie przeszła do Ponta Delgada, a w drodze powrotnej po raz pierwszy zakotwiczyła w Amsterdamie. Powrót na Bałtyk odbył się przez Kanał Kiloński.

W pierwszym okresie służby "Iskra" odwiedziła takie państwa jak Egipt, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Maroko, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy czy Stany Zjednoczone.

Marynarze na dziobie

II wojna światowa zastała "Iskrę" w trakcie rejsu szkolnego na Morzu Śródziemnym. 2 września 1939 roku weszła do portu w Casablance, a 10 października zacumowała wraz z ORP "Wilia" w Port Lyautey, gdzie wyokrętowano podchorążych. 27 czerwca 1940 roku szkuner przebazowano do Gibraltaru, gdzie 29 listopada został przekazany Królewskiej Marynarce Wojennej Wielkiej Brytanii, która pod nazwą HMS "Pigmy" eksploatowała go w roli okrętu-bazy dla kutrów torpedowych i okrętów podwodnych. Po zakończeniu działań okręt wyremontowano w Gibraltarze i Plymouth, po czym zwrócono polskiej Marynarce Wojennej.

1 lipca 1948 roku ORP "Iskra" powróciła do Gdyni. Od tego czasu do 1974 roku odbywała rejsy z podchorążymi Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej oraz elewami Centrum Szkolenia Specjalistów Marynarki Wojennej. Żaglowiec oprócz Morza Bałtyckiego obecny był na Morzu Północnym, Morzu Barentsa, Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim. Przed wycofaniem pełnił rolę hulku w Porcie Wojennym Gdynia. Ze względu na zużycie eksploatacyjne został skreślony z listy floty 26 listopada 1977 roku.26 listopada 1977 roku o godzinie 0800 w Porcie Wojennym Gdynia w basenie nr X nastąpiła uroczystość ostatniego opuszczenia bandery ORP ISKRA. Wziął w nim udział dowódca MW admirał Ludwik JANCZYSZYN, komendant WSMW i podchorążowie oraz byli dowódcy ISKRY Podczas służby pod "biało-czerwoną banderą" przebył łącznie 201 tys. Mm.

Po zdemontowaniu wyposażenia wrak zacumowano w Gdyni w VIII basenie koło brzegowej stacji demagnetyzacji okrętów. Tutaj zdemontowano maszty i przekazano do klubu żeglarskiego. Po kilku latach opuszczony wrak nabrał tyle wody, że fale wytworzone przez przepływające statki zaczęły wlewać się przez otwory po bulajach. Po wypompowaniu wody okręt został odholowany do kasacji.

Jego następcą stała się trzymasztowa barkentyna o tej samej nazwie – ORP "Iskra".

[edytuj] Dowódcy okrętu

kpt. mar. Henryk Eibel
kpt. mar. Stefan de Walden
kmdr ppor. Stanisław Nahorski
kmdr ppor. Aleksander Hulewicz
p.o. por. mar. Stefan Filutowicz
kpt. mar. Romuald Nałęcz-Tymiński
cz.p.o. ppor. mar. Borys Karnicki
kmdr ppor. Jerzy Umecki
p.o. ppor. mar. Stefan Gorazdowski
kmdr por. Julian Czerwiński
kmdr por. Ryszard Ułamek

[edytuj] Rejsy szkolne

Lp.	Czasokres	Porty
1.	5 – 30 czerwca 1928	Libawa, Hanko, Helsinki, Visby
2.	18 lipca – 14 października 1928	Dunkierka, Lizbona, Casablanca, Cherbourg
3.	9 maja – 13 sierpnia 1929	Lizbona
4.	7 maja – 23 października 1930	Lizbona, Santa Cruz de Tenerife, Las Palmas, Santiago de Cuba, Newport News
5.	6 maja – 30 października 1931	Lizbona, Cagliari, Neapol, La Valetta, Bizerta, Ponta Delgada, Antwerpia
6.	30 lipca – 23 listopada 1932	Cherbourg, Lizbona, Casablanca
7.	6 maja – 23 września 1934	Cherbourg, Porto, Bizerta, Funchal, Brest
8.	20 maja – 23 września 1935	Brugia, Lizbona, Algier, Santa Cruz de Tenerife, Ponta Delgada, Dover
9.	20 maja – 23 września 1936	Hawr, Kadyks, Ponta Delgada
10.	20 maja – 28 września 1937	Hawr, Lizbona, Cagliari, Casablanca, Ponta Delgada, Cherbourg
11.	15 maja – 28 września 1938	Oran, Dubrownik, Korfu, Ponta Delgada
12.	6 maja – 27 września 1939	Lizbona, Oran, Faleron, Aleksandria, Bizerta, Casablanca
13.	25 sierpnia – 10 września 1949	Leningrad
14.	23 sierpnia – 1 września 1956	Lipawa
15.	7 września – 13 września 1956	Bałtijsk
16.	17 czerwca – 1 lipca 1958	Leningrad
17.	4 czerwca – 22 lipca 1959	Murmańsk
18.	2 maja – 2 sierpnia 1961	Gibraltar, Aleksandria, Casablanca
19.	22 maja – 12 lipca 1962	Rostock
20.	24 lipca – 1 sierpnia 1962	Helsinki
21.	30 czerwca – 16 lipca 1965	Rostock
22.	29 lipca – 27 sierpnia 1965	Leningrad
23.	27 czerwca – 19 lipca 1966	Naantali, Ryga
24.	1 – 28 sierpnia 1966	Sztokholm, Tallinn
25.	3 lipca – 23 sierpnia 1967	Kopenhaga, Hawr, Bergen
26.	3 – 30 lipca 1968	Rostock
27.	6 – 26 sierpnia 1968	Kłajpeda
28.	3 lipca – 2 sierpnia 1969	Göteborg, Kotka
29.	6 – 22 sierpnia 1969	Leningrad
30.	21 czerwca – 22 sierpnia 1970	Algier, Oran
31.	5 maja – 26 lipca 1971	Bałtijsk, Stralsund
32.	7 – 23 sierpnia 1971	Ventspils, Sassnitz
33.	28 lipca – 10 sierpnia 1972	Turku
34.	12 – 23 sierpnia 1972	Ryga
35.	1 – 28 lipca 1973	Tallinn
36.	2 – 25 sierpnia 1973	Wismar
37.	1 – 18 lipca 1974	Kopenhaga
38.	25 lipca – 15 sierpnia 1974	Leningrad, Helsinki

[edytuj] Dane taktyczno-techniczne

Widok na śródokręcie

Wyporność: 500 t
kadłub – stalowy nitowany
długość całkowita okrętu z bukszprytem – 50,72 m
długość bez bukszprytu – 41,72 m
maksymalna szerokość – 7,88 m
zanurzenie na dziobie – 3,20 m
zanurzenie na rufie – 3,80 m
załoga etatowa – 29 osób
załoga szkolna – 40 osób
typ osprzętu żaglowego – szkuner gaflowy
Powierzchnia ożaglowania: 693,3 m²
powierzchnia żagli sztormowych - 174 m
wysokość grotmasztu (liczona od pokładu do topu stengi) – 27,30 m
wysokość kolumn masztów (liczona od pokładu) – 20,50 m
długość stengi – 9,80 m
długość bukszprytu wystającego poza dziób – 9,00 m
prędkość pod żaglami - do 10 węzłów (przy wiatrach z baksztagu)
napęd pomocniczy - silnik NOHAB URSUS o mocy 260 kM
prędkość na silniku – do 7 węzłów.
Pojemność: 373,2 BRT

Ilość załogi: 20 osób stałej, 40 osób szkolnej

[edytuj] Zachowane elementy

Śruba napędowa znajduje się w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni
Maszty zostały przekazane klubom żeglarskim

[edytuj] Plany i modele

Mały Modelarz nr 6/1965

[edytuj] Bibliografia

Praca zbiorowa pod redakcją dr. Jana Sawickiego. "Kadry Morskie Rzeczypospolitej. Tom II. Polska Marynarka Wojenna. Część I. Korpus oficerów 1918-1947." Zespół autorski: st. kust. dypl. dr Maria Babnis, kmdr Julian Czerwiński, Małgorzata Czerwińska, inż. Alfons Jankowski, dr Jan Sawicki. Wyższa Szkoła Morska. Gdynia 1996. ISBN 83-86703-50-4
"ISKRA – szkuner trzymasztowy." Internetowy Klub Miłośników Żaglowców "KUBRYK" [dostęp: 2007-06-10].
Kronika ORP Iskra