Wikipedysta:Nova/brudnopis2
Z Wikipedii
Spis treści
|
[edytuj] Sosna
- Uporządkować sosna bursztynowa
- Zastosowanie - rośliny lecznicze (jakiś przekrój) (+Beentree)
Systematyka - skorzystać z http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm do uzupełnienia i może omówić inny podział na podrodzaje w systematyka sosny.- Choroby
i szkodniki- mniej czerwonych linków (Beentree) (1 :) ) - Historia i znaczenie gospodarcze w Polsce - coś o wejmutce, wyrębie i nasadzeniach monokulturowych w Polsce (Beentree gdzieś o tym już pisał.. w monokultura sosnowa?) (Beentree)
Dodać sekcję Znaczenie kulturowe- Pochodzenie nazwy - poszukać czegoś o polskiej nazwie
Narysować mapę zasięguWydzielić listę z podziałem na regiony w osobny art.- Olejek sosnowy
- Żywicowanie - historia, narzędzia, więcej technicznych inf.
Grzyby kapeluszowe i mokoryzaLiścienie sosen- Filogeneza, coś o P.c.
- Cykl życiowy sosny - diagram ([1])
- Różnice szyszek - schemat ([2])
vascular bundle - wiązki przewodzące
resin ducts - przewody/kanały żywiczne (?)
Prickle - ościsty, kolczasty wyrostek, cierń (na tarczce łuski szyszki nasiennej)
[edytuj] Opis
<Gymnosperm Database - Pinus>
- Liście
Pęczki igieł osłonięte u nasady przez 12-15 zachodzących na siebie, łuskowatych liści.Łuski pozostają przez czas życia krótkopędu, lub opadają po pierwszym sezonie.
Aparaty szparkowe ułożone w rzędy, najczęściej 2 lub więcej (rzadko 0-1; maksymalnie 20).
- Szyszki
U kilku gatunków (np. sosny Banksa) łuski szyszek zlepione są żywicą i otwierają się dopiero gdy żywica stopi się pod wpływem bardzo wysokich temperatur, wywołanych przez pożar lasu lub długotrwały upał.
[edytuj] Systematyka i filogeneza
fascicle (short shoot) - krótkopęd
sheaths - pochwa liściowa Podział, za (Phylogeny and classification of Pinus, David S. Gernandt, Gretel Geada López, Sol Ortiz García & Aaron Liston): number of vascular bundles in the leaves, delineating subgenus Pinus (two) from subgenus Strobus (one); and umbo position, delineating subsect. Strobus (terminal umbo) from all other pines (dorsal).
Do cech morfologicznych wykorzystywanych podczas różnicowania rodzaju zaliczane są:
- liczba wiązek przewodzących w liściu,
- pozycja piramidki (umbo), (pośrodku-grzbietowa (dorsal), na końcu łuski-końcowa (terminal))
- trwałość łuskowatych liści na krótkopędzie ((deciduous or persistent fascicle sheaths) trwałe, opadające)
- liczba igieł na krótkopędzie, chociaż większość grup jest pod tym względem polimorficzna (cecha niejednorodna)
- położenie kanałów żywicznych/aparatów szparkowych ((resin ducts) cecha niejednorodna)
- grubość/giętkość łusek szyszek nasiennych (cecha niejednorodna)
- dojrzałe szyszki otwierają się lub pozostają zamknięte (cecha niejednorodna)
- obecność ościstego wyrostka na tarczkach łusek szyszek nasiennych (cecha niejednorodna)
- obecność i umocowanie skrzydełka do nasienia (cecha niejednorodna) (obejmujące (adnate), kleszczowate (articulate), śladowe (rudimentary), brak)
- pierwotny (naturalny) zasięg występowania (cecha niejednorodna)
Cechą w pełni różnicującą podrodzaje jest liczba wiązek przewodzących w liściu, podrodzaj Pinus ma po dwie, podrodzaj Strobus po jednej. Cechą odróżniającą podsekcję Strobus jest występowanie piramidki na końcu łusek nasiennych. Dosyć jednorodnie rozłożoną cechą jest także trwałość pochewek liściowych na krótkopędzie, gdyż gatunki z podrodzaju Strobus za wyjątkiem P. nelsonii mają nietrwałe pochewki, natomiast podrodzaj Pinus za wyjątkiem P. leiophylla i P. lumholtzii ma trwałe pochewki.
Większość podstawowych gatunków sosen z obydwóch podrodzajów ma skrzydełka kleszczowato obejmujące nasiona, dlatego wydaje się to cechą pierwotną. Później u niektórych gatunków skrzydełka zredukowały się, zanikły lub przekształciły w obejmujące nasienie.
Biogeografia rodzaju jest w wielu aspektach niejednoznaczna, jednak czynione są pewne uogólnienia. Wstępny wniosek jest taki, że rodzaj wywodzi się z Europy. Rozprzestrzenianie się rodzaju na inne kontynenty przypisuje się podsekcjom Pinus i Strobus. Początkowo uważano, że podsekcja Strobus pochodzi z Azji, jednak badania cpDNA wskazują, że z Eurazji. Przedstawiciele tej podsekcji zawędrowali do Ameryki Północnej, gdzie powstały gatunki o otwartych szyszkach: P. strobus, P. chiapensis, P. ayacahuite, P. flexilis, P. monticola, P. lambertiana, oraz o zamkniętych szyszkach: P. albicaulis. Linia ta rozprzestrzeniła się ponownie do Eurazji, gdzie powstały gatunki początkowo o otwartych, następnie zamkniętych szyszkach. W odniesieniu do podsekcji Pinus podejrzewa się, że doszło do jednorazowego lub dwukrotnego rozprzestrzenienia się gatunków na Amerykę Północną.
Podział:
- Podrodzaj Pinus - 2 wiązki przewodzące w liściu; pochewki trwałe, przechodzące w opadające u kilku gatunków (P. lumholtzii, P. leiophylla); skrzydełka nasienne kleszczowate; występuje w Europie i Azji, łącznie z dwoma gatunkami amerykańskimi P. tropicalis, P. resinosa; łuski szyszek nasiennych są z reguły grubsze i sztywniejsze niż w podrodzaju Strobus, chociaż niektóre jego gatunki również mają grube łuski (np. P. maximartinezii); igły na krótkopędzie zazwyczaj 2, ale dochodzą do 8(!?)
- Sekcja Pinus - zazwyczaj 2 igły na krótkopędzie, ale kilka gatunków ma 3, przeważnie zewnętrzne (external) lub pośrednie (medial) kanały żywiczne; łuski okrywające krótkopęd są trwałe; dojrzałe szyszki mają grube łuski i otwierają się, z wyjątkiem P. pinea; skrzydełka nasienne u większości kleszczowate, ale u P. canariensis i P. roxburghii obejmujące; zasięg Eurazja, obszar śródziemnomorski, 2 gatunki amerykańskie.
- Podsekcja Pinus - kilka gatunków (P. kesiya, P. yunnanensis, P. densata, P. tabuliformis) ma 2-3 igły na krótkopędzie
- Podsekcja Pinaster - 2 gatunki (P. roxburghii, P. canariensis) mają 3 igły na krótkopędzie, u części gatunków szyszki pozostają zamknięte (P. pinea), 2 gatunki mają obejmujące skrzydełka nasienne (P. canariensis, P. roxburghii), występuje w rejonie śródziemnomorskim, tylko P. roxburghii w zachodnich Himalajach
- Sekcja Trifoliae - przeważnie szyszki nasienne posiadają ościste wyrostki na tarczkach łusek; łuski okrywające krótkopęd są trwałe, z wyjątkiem 2 gatunków: P. leiophylla, P. lumholtzii; przeważnie 2-5 igieł na krótkopędzie, rzadko do 8(!?); przewody żywiczne u większości wewnętrzne lub pośrednie, ogólnie zróżnicowane; występują w Ameryce Północnej, Meksyku, Ameryce Środkowej, na Karaibach; większość gatunków ma szyszki z grubymi łuskami, które otwierają się wkrótce po dojrzeniu, ale są też gatunki z zamkniętymi, ożywiczonymi szyszkami; nasiona są opatrzone kleszczowatym skrzydełkiem; sekcja obejmuje wszystkie gatunki Ameryki Północnej z podgatunku Pinus, z wyjątkiem 2 (P. tropicalis, P. resinosa).
- Podsekcja Australes - przeważnie 3 igły na krótkopędzie, pośrednie lub wewnętrzne kanały żywiczne, u części gatunków szyszki pozostają zamknięte (P. attenuata, P. muricata, P. patula, P. greggii)
- Podsekcja Contortae - 2 igły na krótkopędzie, zazwyczaj pośrednie/środkowe kanały żywiczne, u części gatunków szyszki pozostają zamknięte (P. contorta, P. banksiana)
- Podsekcja Ponderosae - zazwyczaj pośrednie/środkowe kanały żywiczne, u części gatunków szyszki pozostają zamknięte (P. torreyana, P. coulteri)
- Sekcja Pinus - zazwyczaj 2 igły na krótkopędzie, ale kilka gatunków ma 3, przeważnie zewnętrzne (external) lub pośrednie (medial) kanały żywiczne; łuski okrywające krótkopęd są trwałe; dojrzałe szyszki mają grube łuski i otwierają się, z wyjątkiem P. pinea; skrzydełka nasienne u większości kleszczowate, ale u P. canariensis i P. roxburghii obejmujące; zasięg Eurazja, obszar śródziemnomorski, 2 gatunki amerykańskie.
- Podrodzaj Strobus - jedna wiązka przewodząca w liściu; pochewki opadające, przekształcone w trwałe u P. nelsonii, kanały żywiczne (aparaty szparkowe?) zewnętrzne (external), czasem pośrednie (medial); łuski szyszek zazwyczaj cieńsze i bardziej giętkie; igły na krótkopędzie od 1-5(rzadko 6); skrzydełka nasion w różnej formie (brak, śladowe, kleszczowate, obejmujące); dojrzałe szyszki przeważnie szybko sie otwierają.
- Sekcja Strobus
- Podsekcja Strobus - tylko sosny z tej podsekcji mają piramidkę na szczycie łuski nasiennej (ang. umbo terminal), po 5 igieł na krótkopędzie, 3 gatunki wykształciły pośrednie/środkowe kanały żywiczne, giętkie łuski szyszek, część gatunków szyszki pozostają zamknięte (P. albicaulis, P. cembra, P. koraiensis, P. pumila, P. sibirica); wykształcone obejmujące skrzydełka nasienne, zredukowane następnie całkiem w gatunkach P. cembra, P. pumila, P. koraiensis, P. sibirica, P. albicaulis.
- Sekcja Parrya - łuski odwijają się na zewnątrz i opadają z krótkopędu, z wyjątkiem P. nelsonii; igieł na krótkopędzie 1-5, rzadko 6; przewody żywiczne zewnętrzne; występują południowy zachód Ameryki Północnej i Meksyk; dojrzałe szyszki z grubymi łuskami, otwierają się; skrzydełka nasienne kleszczowate lub ich brak;
- Podsekcja Cembroides - część gatunków ma giętkie łuski szyszek, wszystkie gat. z wyjątkiem P. rzedowskii mają nasiona bez skrzydełek
- Podsekcja Balfourianae - tarczki szyszek nasiennych z ościstym wyrostkiem
- Podsekcja Nelsoniae - P nelsonii ma nasiona bez skrzydełek.
- Sekcja Quinquefoliae - opadające łuski z krótkopędu; 5 igieł na krótkopędzie, z wyjątkiem P. krempfii (2), P. gerardiana (3), P. bungeana (3); przewody żywiczne zewnętrzne lub pośrednie; łuski szyszek grube lub cienkie, po dojrzeniu otwierają sie lub pozostają zamknięte, ale nie są ożywiczone (adaptacja dla ptaków); nasiona bez skrzydełek, ze śladowym, kleszczowatym lub obejmującym. Zasięg - Eurazja, Ameryka Północna, 1 gatunek w południowym Meksyku P. chiapensis
- Sekcja Strobus
[edytuj] Pierwszy gatunek
Pierwszym opisanym gatunkiem sosny była Pinus andraei Coemans 1866, z górnej kredy.
- Coemans, Henri Eugene Lucien Gaeran (1825-1871), Belgia, skrót: Coem.
- Pinus andraei Coem. 1866 (okres kredy, Belgia)
Źródła:
- Stefan Białobok Biologia sosny zwyczajnej: Według danych paleobotanicznych rodzaj Pinus pojawił się na Ziemi w mezofitikum, a pierwszym gatunkiem opisanym w jego ramach była Pinus andraei COEMANS z górnej kredy. W trzeciorzędzie ...
- http://www.ipni.org/ipni/ - daty opisu rodzaju Pinus i innych gatunków
[edytuj] Żywicowanie
[edytuj] Notatki
- Techniki żywicowania
- francuska, tzw. płatowa
- polska, na bazie żeberkowej
- amerykańska (system dołowy)[1]
- duńska i szwedzka metoda pozyskania terpentyny - para w wysokiej temperaturze, ujemne skutki to zmiany w składzie chemicznym terpen
- rosyjska - przy wypalaniu węgla drzewnego początkowo utrzymuje się temperaturę 150-200°C, wraz z wodą odparowują terpeny, ujemne skutki to zanieczyszczenie smołą wynikające z równoczesnego spalania drewna.
- amerykańska (Mackenziego) - drzewo poddawane jest działaniu płynnej kalafonii o temperaturze 180°C, jednak można tą metodą pozyskać żywicę tylko z zewnętrznej warstwy drzewa.
- w temperaturze 125-135°C drewno (wióry itp.) w obecności rozpuszczalnika żywicy (np. terpeny) przechodzi proces odparowania żywicy (łącznie z zawartą w nim wodą), uzyskuje się terpentynę dobrej jakości.
żywicowanie:[2]
- "na życie"
- "na śmierć" - prowadząc wiele spał jednocześnie, drzewo obdzierano prawie całkiem z kory, skazując je na uschnięcie
Francuska metoda żywicowania przyjęła się w wielu krajach. Od 1888 r. do dziś stosowana jest w Pakistanie, gdzie żywicę pozyskuje się z P. roxburghii.[3] Trees under 30 centimetres in diameter are not tapped. Trees between 30 and 57 centimetres are given 2 blazes. When a tree is tapped for the first time, a 20-centimeter broad cut is made about 15 centimeters above ground level. A thin sheet of iron, 15 centimeters long and 5 centimeters wide, is hammered into this cut to for a lip. Above the lip a 15 x 12 centimeters gash is made in the wood. This is called a "channel," or "blaze." An earthen pot is hung below the lip to collect the resin. The blaze is freshened every week. At each freshening, the length of blaze is increased by about 0.8 centimeters. The process continues for about 5 years, after which a new blaze is started about 15 centimeters to the left of the old one. At each freshening of the blaze, the resin from the clay pot goes into an empty kerosene tin. The tins are transported to roadside depots and from there to the resin processing factories. This method yields 1.5 to 2 kilograms of resin per tree each season.
[edytuj] Przypisy
- ↑ W. Miernik. Sprawozdanie z żywicowania drzew przeprowadzonego w lasach Towarzystwa Zakładów Górniczych Starachowicach. Chemik polski. 15 maja 1909. Rok IX., Nr 10, 225-228.
- ↑ 2,0 2,1 Metody wydobywania terpentyny. Przegląd techniczny. Stanisław Manduk - redaktor. Tom LII. 8 lipca 1914, nr 28, 373-374. Warszawa, 1914.
- ↑ Sabra, Amal i Walter, Sven: Non-Wood Forest Products in the Near East: A Regional and National Overview. [dostęp 11 marca 2007].
[edytuj] Drewno
Dla sosen opisanych na pl.wiki (w niektórych zastosowanie ujęte jest zbyt ogólnie, niektóre amerykańskie gatunki sprawdzane także na en.wiki, potrzeba dalszych badań):
wykorzystywane w meblarstwie i stolarstwie:
- sosna limba
- limba syberyjska - także przy produkcji oklein
- sosna zwyczajna
wykorzystywane na miazgę drzewną:
- sosna czerwona
- Pinus clausa
- sosna kłująca - także wióry drzewne i drewno opałowe
- sosna nadmorska
- sosna taeda
- sosna wejmutka
- sosna wirginijska
dawniej podkłady kolejowe, stemple, słupy :
- sosna giętka
- sosna smołowa - i statki,
- sosna wirginijska
- sosna zwyczajna
źródło drewna (budulec):
- sosna chińska - konstrukcje budowlane
- sosna czarna - lekkie konstrukcje
- sosna czerwona
- sosna gęstokwiatowa
- sosna kalabryjska
- sosna kalifornijska
- sosna kanaryjska - drewno wysokiej jakości, cenione za wytrzymałość i twardość
- sosna nadmorska - budulec
- sosna taeda - b. ceniona na budulec
- sosna wejmutka - niewielkie konstrukcje (skrzynki itp)
- sosna żółta - b. duże znaczenie gosp.
[edytuj] Rośliny lecznicze
? hm. olejek, ale nie powielać sosny zwyczajnej
[edytuj] Olejek sosnowy
http://www.fao.org/docrep/x0453e/X0453e11.htm
[edytuj] Pochodzenie nazwy
uzupełnić o aspekt polski
[edytuj] Historia i znaczenie gospodarcze w Polsce
Obecną treść w haśle można uzupełnić o inf. z raportów
[edytuj] Sosna w kulturze
- Literatura
[edytuj] Notki
- Fontanna w kształcie szyszki, wykonana z brązu, odlana przez Publiusa Cinciusa Salviuscasta w pierwszym lub drugim wieku n.e.
- Coś o bonsai ?
- do integracji z treścią
sosna – w dawnych kolêdach: Stoi sosna œród podworca, holeluja, holeluja! (ŒwiêtLud: 76 kol.);
Mistyczny zwi¹zek miêdzy ¿yciem cz³owieka i ¿yciem drzewa, polegaj¹cy na pewnej paralelicznoœci losów, stwierdziæ mo¿na w wystêpuj¹cym doœæ czêsto w folklorze w¹tku o usychaniu drzewa, kiedy ginie cz³owiek.
- Tam na polu sosna
Piosenka ludowa
link Anna Natalia Kozera, Z badań nad folklorem muzycznym Podlasia. Portrety muzyków ludowych
W statutach Kazimierza Wielkiego istnieje zapis 150. O wielkiej karze siedemnadzieścia. (Którzy karą tą mają być karani)., który stwierdza, że kara za ścięcie trzech sosen w cudzym lesie jest taka sama jak za kradzież miodu, podpalenie czy gwałt.[1]
[edytuj] Przypisy
- ↑ Statuty Kazimierza Wielkiego (121-163). [dostęp 10 marca 2007].
- Diseases and the ecology of indigenous and exotic pines. W: Thomas C. Harrington, Michael J. Wingfield: Ecology and Biogeography of Pinus. Richardson, D.M. (red.). Cambridge: Cambridge University Press, 1998, ss. 381-404. ISBN 0-521-55176-5.
[edytuj] Linki do wykorzystania
- Genus Pinus
- Genus Pinus
- Genus Pinus
- Pinus
- Pinus - opisy gatunków
- Pinus - opisy gatunków
- Broszury, w tym wiele o chorobach i szkodnikach sosen
- jemioły - http://www.wsl.ch/staff/thomas.wohlgemuth/papers/dobbertin_etal_2005.pdf
- Richardson - http://www.ipc.uct.ac.za/pdf/richard/rich11.pdf i kolejne numerki (do 20)
- Mapy sosen
- Pinus pinea
- P. halepensis
- http://www.montana.edu/etd/available/unrestricted/Mohatt_0506.pdf
- http://www.usgs.nau.edu/global_change/vegpubs/ColeAndArundel2004PACLIMProc.pdf
- http://www.usgs.nau.edu/global_change/RangeMaps.html - różne rośliny
- http://esp.cr.usgs.gov/data/atlas/little/ - różne rośliny (!)
- Mapy szkodników
- systematyka - do sprawdzenia (+mała mapka) http://www.mobot.org/MOBOT/Research/APweb/orders/conifers.html
- s. bursztynowa
do sprawdzenia:
- http://www.fao.org/docrep/w3735e/w3735e00.HTM - spis artykułów
- http://www.fao.org/docrep/article/wfc/xii/0060-a1.htm - Pinus roxburgii
- http://www.fao.org/docrep/x5593e/x5593e03.htm
- http://www.fao.org/ag/agp/agpc/doc/counprof/vietnam/vietnam.htm
- http://www.fao.org/ag/agp/agpc/doc/counprof/tunisia/tunis.htm
- http://www.fao.org/docrep/003/w7708e/w7708e00.HTM a w zasadzie:
- http://www.fao.org/docrep/003/w7708e/w7708e02.htm
- http://www.fao.org/docrep/005/ac601e/ac601e00.HTM a w zasadzie:
- http://www.fao.org/docrep/005/ac601e/ac601e03.htm
- http://www.fao.org/docrep/008/j4821e/j4821e00.HTM szczególnie:
- http://www.fao.org/docrep/008/j4821e/j4821e03.htm
- http://www.fao.org/docrep/008/ae944e/ae944e00.HTM dokładniej z:
- http://www.fao.org/docrep/008/ae944e/ae944e0a.htm
- http://www.fao.org/docrep/article/wfc/xii/0087-a1.htm
- http://www.fao.org/docrep/t0692e/t0692e00.HTM dokładniej:
- http://www.fao.org/docrep/t0692e/t0692e08.htm
[edytuj] Sosna zwyczajna
[edytuj] zapach sosenek
Patricia Davis, Aromatoterapia do A do Z czyli poradnik leczenia zapachami, (przekład Eleonory Karpuk) Wydawnictwo OPUS Łódź 1993, ISBN 83-7089-008-3
Urywki: Olejek będący produktem destylacji igieł, młodych gałązek i szyszek.
Olejek sosnowy jest jasnożółty i ma mocny, świeży żywiczny zapach. najważniejsze jego składniki to: acetat bornylu (45%) sylwestren, dipenten i fellandern. uzupełnić i skorygować tą chemię o: Valery Isidorov, Ewa Piroznikow, Jadwiga Jaroszyńska, Joanna Jakubczak, Tadeusz Sacharewicz, Wstępne badania składu oraz sezonowych zmian olejków eterycznych drzew iglastych rosnących w Polsce, Sylwan 1996 nr 7, str 93.
Sosnowy olejek aromatyczny otrzymuje się z Sosny pospolitej, szkockiej i norweskiej.Ważne bo mają różne właściwości: jeden z olejków otrzymywanych z kosodrzewiny uważany jest za niebezpieczny.
Najlepsze jakościowo olejki z drzew rosnących na północy, określa się je jako syberyjskie, choć wiele z nich pochodzi z Finlandii.
Zastosowanie: leczenie górnych dróg oddechowych,zapalenie płuc i inne infekcje płucne, przeziebienia, katar, bóle gardła. Jest to środek wykrztuśny i równocześnie bardzo silny antyseptyk. Wywiera stymulujący wpływ na układ krążenia, czasami stosowany przy bólach reumatycznych. Nadaje się do inhalacji parowych. Do kąpieli stosować ostrożnie z uwagi na możliwość podrażnień skóry. W preparatach kąpielowych ma właściwości ma właściwości odświarzające, dezodorujące, stymulujące i znoszące bóle mięśniowe.
[edytuj] Odmiany geograficzne sosenki zwyczajnej
- Europejskie podgatunki i odmiany geograficzne (klimatypy) P. sylvestris (MOLOTKOV i PATLAJ 1991)
- subsp. sylvestris
- (a) klimatypy północnoeuropejskie var. scotica SCHOTT - sosna szkocka
- var. septentrionaliss SCHOTT - środkowa i południowo-zachodnia Skandynawia
- var. rigensis (DESF.) ASCHERS. et GRAEBN. - sosna ryska, występuje w krajach bałtyckich: w Estonii, na Łotwie, Litwie i w północno-wschodniej Polsce; (=var. baltica SVOB.)
- (b) klimatypy nizinne zachodniej Europy
- var. batava SCHOTT - populacja niewiadomego pochodzenia, introdukowana w dolnym biegu Renu
- var. borussica SCHOTT - występuje na nizinach Niemiec i Polski
- var. haguensis LOUD. (=var. superrhenana SCHOTT) - sosna nadreńska, występuje w górnym biegu Renu
- (c) klimatypy górskie południowo-zachodniej Europy
- var. nevadensis CHRIST. - występuje w Sierra Nevada w południowej Hiszpanii
- var. iberica SVOB. - występuje w górach środkowej Hiszpanii, głównie w Sierra de Guadarrama
- var. pirenaica SVOB. - rośnie w Pirenejach
- var. aquitana SCHOTT - występuje w Masywie Centralnym we Francji
- (d) klimatypy środkowoeuropejskie, górskie i podgórskie
- var. alpina SVOB., obejmuje szereg odmian opisanych wcześniej z Alp: var. engadinensis HEER, var. briganthiaca GAUSSEN i var. vocontiana GUINlER et GAUSSEN
- var. vindelica SCHOTT - występująca w Jurze (XXXXw jakiej Jurze? Niedokładna informacja -sprawdzićXXXX)
- var. pannonica SCHOTT - rośnie w zachodnich Węgrzech
- var. hercynica MONCH - występuje w górach formacji hecyńskiej: w Sudetach, Harzu i Rudawach oraz na ich pogórzach; włączono tu także var. bohemica SIMON
- var. carpatica KLIKA - występuje w Słowacji
- var. romanica SVOB. - występuje w Karpatach Wschodnich i Karpatach Południowych w Rumunii
- (e) klimatypy bałkańskie
- var. illyrica SVOB. - rośnie w Górach Dynarskich
- var. rhodopea SVOB. - rośnie w Bułgarii
- (f) klimatypy białoruskie, ukraińskie i rosyjskie
- var. borealis SVOB. - odpowiada północnemu i północno-wschodniemu klimatypowi MOLOTKOVA i PATLAJA (1991), obejmującemu północną część Rosji
- var. fennica SVOB. - odpowiada klimatypowi północno-zachodniemu wg MOLOTKOVA i PATLAjA (1991)
- var. rossica SVOB. - odpowiada klimatypowi środkoworosyjskiemu
- var. ucrainica SVOB. - odpowiada klimatypowi białorusko-poleskiemu i południowo-zachodnio-ukraińskiemu
- var. sarmatica - odpowiada południoworosyjskiemu klimatypowi MOLOTKOVA i PATLAJA (l.c.)
- var. scythica - klimatyp południowostepowy
- var. bashkirica - klimatyp baszkirsko-tatarski, występuje na lewym brzegu Wołgi
- (g)klimatyp przed uralski
- (h)klimatyp południowouralski
- (a) klimatypy północnoeuropejskie var. scotica SCHOTT - sosna szkocka
- subsp. lapponica (FRIES) HARTM.
- var. occidentalis PRAVDIN - występuje w regionach znajdujących się pod wpływem klimatu oceanicznego
- var. orientalis PRAVDIN - rośnie w rejonach o klimacie bardziej kontynentalnym
- subsp. hamata (STEV.) FOMIN
- var. kochiana (KLOTZSCH) FOMIN - występuje w Turcji, zachodnim Iranie i na południowo-zachodnim Zakaukaziu
- var. subalpina FOMIN (=var. caucasica SVOB., var. pontica SVOB.) - rośnie w piętrze subalpejskim Kaukazu i na Krymie
- var. armena (KOCH) PRAVDIN - występuje na północnych stokach Kaukazu.
- subsp. sylvestris
- Wykaz odmian P. sylvestris wg RUBY'EGO i WRIGHTA (1976)
- Odmiany skandynawskie - są do siebie pod wieloma względami bardzo podobne: rosną wolniej od środkowoeuropejskich, a ich igliwie przebarwia się na żółto w okresie zimy.
- var. lapponica (FRIES) HARTM. Synonimy: P. frieseana WICHURA, P. lapponica FRIES, P. sylvestris var. borealis SVOB., P. sylvestris var. frieseana (WICHURA) CASPARY. Występuje na północ od 63° szerokości geograficznej północnej w Norwegii, Szwecji, Finlandii i prawdopodobnie w Rosji. W doświadczeniach w USA odznacza się bardzo powolnym wzrostem, żółknięciem igieł w zimie i nieregularnymi koronami.
- var. septentrionalis SCHOTT. Synonimy: P. sylvestris var. suecica SVOB., P. sylvestris var. fennica SVOB., P. sylvestris var. norvegica SVOB. Występuje między 59° i 63° szerokości geograficznej północnej w Norwegii, Szwecji i Finlandii. W USA odznacza się wolnym wzrostem, igłami przebarwionymi na żółto w zimie oraz wąskimi i regularnymi koronami.
- var. rigensis LOUD. Synonimy: P. rigensis DESF, P. sylvestris var. baltica SVOB., P. sylvestris var. septentrionalis SCHOTT (po części). Występuje w południowej Szwecji, w Estonii i na Łotwie, rośnie umiarkowanie szybko, w zimie igły przebarwiają się na żółto, ma wąską i regularną koronę oraz proste strzały.
- Odmiany pólnocnorosyjskie i syberyjskie - odznaczają się powolnym wzrostem i żółtym przebarwieniem igieł w zimie, wczesnym pędzeniem.
- Pochodzenie Północno-wschodnia Syberia ('Northeast Siberia'), odmiana z okolic Jakucka, nie nazwana. Rośnie bardzo wolno i przypomina pochodzenia północnofińskie.
- var. mongolica LITVINOF. Synonimy: P. sylvestris var. jakutensis SUKACZ., P. funebris KOMAROV, P. ymnazutai UYEKI, P. takahasii NAKAI. Występuje w środkowej i wschodniej Syberii, w dorzeczu Amuru i w okolicach Krasnojarska, na północ od 55° szerokości geograficznej północnej.
- Pochodzenie 'Krasnojarsk', odmiana nie nazwana, występuje na południe od 55°' szerokości geograficznej północnej w Tuwie w środkowej Syberii. Rośnie stosunkowo szybko i odznacza się zielonym zabarwieniem igliwia zimą.
- var. altaica LEDEB. Synonimy: P. sylvestris var. sibirica LEDEB. (po części), P. padufia LEDEB. ex GORD. (po części). Występuje w górach Ałtaju, rośnie znacznie szybciej od odmiany mongolskiej.
- var. uralensis FISCHER. Synonimy: P. sylvestris var. obensis SVOB., P. sylvestris var. sibirica LEDEB. (po części), P. padufia LEOEB. ex GORD. (po części). Występuje na Uralu, rośnie umiarkowanie szybko, odznacza się wąskimi i regularnymi koronami i bardzo silnie żółknącym igliwiem w okresie zimy, lecz ciemnozielonym w lecie.
- var. rossica SVOB. Występuje w środkowej części Rosji europejskiej.
Inne odmiany, nie reprezentowane w badaniach proweniencyjnych w USA: var. bashirica SVOB., var. sarmatica ZAPAŁOWICZ, var. scythica SVOB., var. kasachstanica, var. ucrainica SVOB.
- Odmiany środkowoeuropejskie - są do siebie podobne, rosną umiarkowanie szybko lub szybko i mają długie igły, zielone w zimie.
- var. polonica SVOB. Występuje w Polsce, odznacza się słabo żółknącym igliwiem w zimie.
- var. hercynica MÜNCH. Synonimy: P. sylvestris var. genuina HEER. Występuje w Niemczech i w Czechach, odznacza się szybkim wzrostem.
- var. borussica SCHOTT. Występuje na niżu północno-wschodnich Niemiec i w północnej Polsce.
- var. haguenensis LOUD. Synonimy: P. sylvestris var. superrheana SCHOTT, P. sylvestris var. rubra ENDLICHER, P. sylvestris var. batava SCHOTT, P. sylvestris var. genuina subvar. haguenensis ELWES i HENRY. Występuje w zachodnich Niemczech, we wschodniej Francji oraz jest uprawiana w Belgii. Odznacza się w młodości bardzo szybkim wzrostem oraz igłami zielonymi zimą.
- var. carpatica DOMIN. Synonimy: P. sylvestris var. subcarpatica STASZKIEWICZ. Występuje w Słowacji, rośnie szybko, ale ma lepszą formę strzały od sosny zachodnioeuropejskiej.
- var. pannonica SCHOTT. Synonimy: P. sylvestris var. bohemica SIMAN, P. sylvestris var. meridionalis STASZKIEWICZ (po części). Występuje na Węgrzech.
- var. vindelica SCHOTT. Synonimy: P. sylvestris var. reflexa HEER, P. sylvestris var. engadinensis (HEER) HEGI, P. sylvestris var. vulgaris BAUHIN, P. sylvestris var. vocontiana GUINER et GAUSSEN, P. sylvestris var. briganthiaca GAUSSEN, P. genevensis HORT. Występuje w Alpach w Szwajcarii i w Austrii.
- var. romanica SVOB. Występuje w Karpatach Południowych w Rumunii.
- Odmiany z Wielkiej Brytanii - szkockie sosny są bardzo podobne do sosen południowoeu¬ropejskich, rosną dość szybko, a w okresie zimy mają ciemnozielone igły.
- var. scotica BEISSNER. Występuje w Szkocji.
- Rasa 'Wschodnia Anglia' -uprawy we wschodniej Anglii.
- Odmiany z południowej Europy i z Turcji - odznaczają się zielonym lub ciemnozielonym igliwiem w okresie zimy, dużymi nasionami, powolnym wzrostem i późnym pędzeniem.
- var. iberica SVOB. Synonimy: P. sylvestris var. catalaunica GAUSSEN. Występuje w górach Hiszpanii z wyjątkiem Sierra Nevada.
- var. nevadensis CHRIST. Synonimy: P. sylvestris var. hispanica SVOB. Występuje w Sierra Nevada w południowej Hiszpanii.
- var. aquitana SCHOTT. Synonimy: P. sylvestris var. avernensis BAYER, P. sylvestris var. caussicola STASZKIEWICZ. Występuje w masywie Centralnym we Francji.
- var. pyrenaica SVOB. Występuje w Pirenejach.
- var. subillyrica CORONA. Synonimy: P. sylvestris var. alpina SVOB. Występuje w górach północnych Włoch i południowej Szwajcarii.
- var. illyrica SVOB. Synonimy: P. sylvestris var. balcanica SVOB. (po części). Występuje w Górach Dynarskich.
- var. rhodopea SVOB. Występuje w górach południowej Bułgarii i północnej Grecji.
- var. armena C. KOCH. Synonimy: P. sylvestris var. hamata (STEVEN) KOMAROV, P. kochiana KLOTZSCH ex C. KOCH, P. sylvestris var. caucasica FISCHER, P. altissima LEDEB. ex GORDON, P. sosnowskyj NAKAI. Występuje na Krymie, w Anatolii i na Kaukazie.
- Odmiany skandynawskie - są do siebie pod wieloma względami bardzo podobne: rosną wolniej od środkowoeuropejskich, a ich igliwie przebarwia się na żółto w okresie zimy.
[edytuj] Sosna z gawęd o drzewach Gawędy o drzewach, Maria Ziółkowska, Arkona, Wa-wa 1993, ISBN 83-85546-06-5
obszerne cytaty: Stara legenda mówi, że kiedy Pan Bóg stworzył polską ziemię i popatrzył na nią kontrolującym okiem, zauważył tu i ówdzie żółtą nagość suchych piasków, wypalonych słońcem, a tak łaknących wilgoci i roślinności, że aż ulitował się nad nimi w swoim dobrym sercu. I wtedy specjalnie dla nich, dla tych naszych szczyrków (od drobnego piasku i kamieni) i kujaw (od wydm piaszczystych), stworzył sosnę. Sosnę i złotą dziewannę. I od razu stało się tak, jak w wierszu Teofila Lenartowicza:
Był pagórek piaszczysty, na nim każdej wiosny złociły się dziewanny i szumiały sosny.
Miło człowiekowi, gdy się dowiaduje, że jego ziemia ojczysta jest wyróżniona przez samego Stwórcę. Aliści gwoli prawdzie trzeba powiedzieć, że niemal identyczne podania znane są i na Półwyspie Bałkańskim, i w Pirenejach, zarówno po francuskiej, jak hiszpańskiej stronie, i chińska legenda mówi o czymś takim. W jednym miejscu Pan Bóg ulitował się nad piaskami, w innym - nad bagnami. Nic dziwnego, skoro sosna występuje aż w 80 gatunkach drzew i krzewów na całym obszarze strefy umiarkowanej półkuli północnej, a niektóre gatunki zapędziły się nawet po Archipelag Malajski. Jest to na domiar drzewo prastare. Można śmiało powiedzieć, że istnieje od niepamiętnych czasów, gdyż niektóre jej gatunki wchodziły już w skład europejskiej flory okresu kredowego (od 135 do 70 milionów lat temu). A w kilkadziesiąt milionów lat później, w oligocenie, na tym miejscu, gdzie szumi nasz Bałtyk, rósł sławny "las bursztynowy", złożony z czterech gatunków sosen i jednego gatunku świerka, drzew wydzielających tak obficie żywicę, że powstały z niej całe złoża bursztynu - polskiego złota. Mamy na to rzeczowe dowody: klejnoty (klejnoty nie tylko w sensie wartości naukowych) - igły sosen, zasklepione w bryłach bursztynu sprzed 35 milionów lat.
Dzisiaj w Polsce też występują w stanie dzikim 4 gatunki sosny, ale już nie te same, co w oligocenie. Tamte niestety wyginęły. Mamy sosnę pospolitą, czyli zwyczajną, limbę, sosnę górską, czyli kosodrzewinę, i sosnę błotną, która - jak podaje Wielka Encyklopedia Powszechna PWN - często uważana jest za odmianę kosodrzewiny.
[edytuj] trochę ogólnie, i pospolita
To właśnie sosna pospolita. czyli zwyczajna, była u różnych ludów drzewem świętym, otaczano ją szczególną czcią w starożytnych Chinach i Japonii, w Grecji, Rzymie i Galii rzymskiej, a także nasi pradziadowie mieli ją w wielkim poważaniu.
Chińczycy, kiedy poznali herbatę za panowania legendarnego cesarza Szennunga 3000 lat przed naszą erą, pijali ją ze ścisłym ceremoniałem pod sosną - na cześć dobrego ducha mieszkającego w tym drzewie. Od niepamiętnych czasów sadzili też sosnę na grobach, aby ciała zmarłych wzmocnić żywotnością tego drzewa i ocalić przed rychłym rozsypaniem się w pył, a zarazem dodać energii duszom przodków. Japończycy po sprowadzeniu w VIII wieku herbaty z Chin pijali ją również pod sosną w celach obrzędowych. Później zaś przez długie stulecia kołatał się ten zwyczaj w Kraju Wschodzącego Słońca nie tylko wśród ludu. Samurajowie XVI wieku urządzali pod sosnami rosnącymi wokół świątyni Kitano- Tenmangū w Kioto uroczystość picia herbaty, w której to uroczystości mógł wziąć udział każdy, kto przyszedł ze swoim czajnikiem (imbrykiem), filiżanką i kawałkiem maty do siedzenia.
Grecy poświęcili sosnę Matce Bogów, bogini Kybele, i jej umiłowanemu Attisowi. Temuż wybrańcowi za to, że z miłości do Kybele sam się wytrzebił (a może zazdrosny o matkę Zeus to mu uczynił?). Potem ofiarnego Attisa spotkała jeszcze jedna wielka nagroda: gdy umarł, został wskrzeszony. Rzymianie, do których Kybele przeszła jako Cybele, zwana Wielką Matką, Magna Mater, również ofiarowali jej świętą sosnę. Posługiwali się też młodymi sosenkami w Magalezjach, uroczystościach na cześć właśnie owej Wielkiej Macierzy, Kybele-Cybele, bogini przyrody i płodności, uroczystościach odznaczających się orgiastycznymi obrządkami i zabawą. Wiernie naśladowali w tym Greków od I wieku naszej ery, chociaż kult Wielkiej Macierzy przyjęli o trzy bez mała stulecia wcześniej.
Nasi przodkowie Słowianie byli skromniejsi. Nawet nie śmieli pomyśleć o wyczynianiu jakichś tam świństw w obecności majestatycznej sosny. Rosła w świętych borach i gajach, traktowana zawsze z należnym respektem i powagą. Nawet przy witaniu Święta Wiosny nigdy nie doznawała kultu podejrzanej jakości. Przy chodzeniu z gaikiem - u nas nazywało się to jeszcze "chodzenie z królewną", u sąsiednich Ukraińców "haiwki", u Białorusinów "zielone wino", u Czechów "kralovna nedele" - spełniała sosna rolę przedmiotu liturgicznego. Zieloną gałąź sosnową lub małą sosenkę strojono w kwiatki, świecidełka, brzękadła i obnoszono ze śpiewem po siołach, życząc bliźnim szczęśliwego "nowego latka" (uwaga: "latka" nie "lata").
o tym, jakim autorytetem cieszyła się sosna jeszcze przez długie stulecia po przyjęciu chrześcijaństwa, świadczy bodaj legenda o sośnie brata Piotra z zakonu św. Franciszka. Krótko mówiąc, było mniej więcej tak:
Kasztelan sądecki Zygmunt Tarło sprowadził do Polski franciszkanów zwanych także reformatami. W roku 1622 wystawił im drewniany klasztor. Jeden z zakonników, świątobliwy brat Piotr Chytkowicz, zasadził obok klasztoru małą sosenkę, a kiedy go pytano, w jakim celu to zrobił, odpowiedział: "Tak długo ściślejsza nasza obserwancja (odłam franciszkanów o surowszej regule, obserwanci - M.Z.) trwać będzie, jak długo to drzewko kwitnąć i trwać będzie. Kiedy zaś pocznie usychać, stanie się to znakiem upadającej obserwancji". Sosna braciszkowa trwała ... bez zmian - ani nie rosła, ani nie marniała, tylko wiecznie jednakowo kwitła ...
Ciekawe, czy rosłaby do dziś, gdyby w 1656 roku Szwedzi nie obrócili Zakliczyna, gdzie bytowała, w popioły i zgliszcza. Kto wie, skoro w korzystnych warunkach drzewo to może żyć nawet 600 lat.
Sosna, podobnie jak inne drzewa, już w prapuszczy związane z człowiekiem, miała również moce magiczne i uzdrawiające. Popiół z jej igieł, przykładany na dziąsła, uśmierzał bóle zębów nie tylko naszym protoplastom, ale też Japończykom (im do końca XVII wieku), a także Indianom po tamtej stronie Atlantyku i Pacyfiku. Szyszki sosnowe i pęczki, gotowane razem w serwatce i wypijane zaraz po pacierzu porannym, stanowiły skuteczny lek przeciw darciu w kościach, swędzeniu głowy, paskudnikom, czyli wrzodziankom, kamieniowi w dołku. Nasiona jedzone na czczo uzdrawiały dychawicznych. Ale powietrze, "napełnione balsamicznemi cząstkami sosien" (sosien), było - o, dziwo! - jeszcze w XIX wieku uważane przez niektóre sławy lekarskie za "wielce szkodliwe dla cierpiących na chorobę piersiową". Natomiast wióry z trumny sosnowej, utarte na mąkę i uwarzone z gorzałką, a następnie wlane w pusty żołądek, przeciwdziałały rzekomo przepuklinie wynikłej z dźwigania nadmiernego ciężaru czy z nazbyt ciężkiej pracy. A sama trumna sosnowa była przez długie wieki wręcz nieocenionym dobrodziejstwem zarówno dla umarłych, jak i dla pozostałych przy życiu. Pierwszym zapewniała spokój wieczny, sprawiała, że duchy ich godziły się z nową rzeczywistością i nie pragnęły wracać na ziemię z zaświatów. Drugim natomiast dawała pewność, że zmarły w najbliższym czasie nie pociągnie ich za sobą. Ale pod warunkiem: deski na trumnę musiały być bez sęków. W przeciwnym bowiem razie, gdyby sęk był w desce i z niej wypadł, nieboszczyk mógłby wypatrzyć sobie przez dziurę po sęku kogoś do towarzystwa.
Drewno sosny już od zarania dziejów było dla człowieka prawdziwym dobrodziejstwem. Z żywicznej, sękatej drzazgi sosnowej zrobił sobie łuczywo, żeby nim rozświetlić mroczną chatę albo przegonić głodne wilki, podchodzące do ludzkich siedzib. Gałęziami sosnowymi, jako dającymi w ogniu więcej ciepła niż jodłowe, palił na palenisku kurnej sadyby, aby ogrzać się i ugotować strawę. Czółno, niesłychanie ważny wynalazek w czasach rybołówstwa, wydrążał nasz przodek najchętniej z sosnowego pnia, gdyż nie na siąkało wodą - jak topolowe czy bukowe - było lżejsze i zwrotniejsze. Żerdzie do holowania niewodów też wystrugiwał z sosny. I chochle z niej sporządzał, i inne potrzebne rzeczy. A gdy zmądrzał na tyle, by zająć się przemysłem, ze ściętych pni sosnowych pędził smołę, z żywych zaś, rosnących, wytaczał terpentynę przez ich nacinanie. Z sosny budował kiedyś pierwsze gontyny, później pierwsze kościoły.
[edytuj] kosodrzewina
Góralska legenda mówi, że do czasów Chrystusa kosodrzewina była tylko i wyłącznie drzewem - pięknym i wyniosłym. Ponieważ jednak wspaniałość urody nie szła w parze z "tem, co je w dusy, bo drzewo mo duse, i kosodrzewina zgodzieła się, coby wyzdajali z niej krzyz na MEke Pańskom, tak sie jakosi zrobieło, co skarlała i cołga sie na kolanach, pokręcona z załości, hej..."
Nie wszyscy, nawet spośród tych, którzy smarowali się już kiedyś w życiu balsamem przeciw podagrze, wiedzą, że w skład balsamu wchodzi olej kosodrzewinowy. Odkrywcą uzdrawiających właściwości tego olieju był Christian Augustini ab Hortis, żyjący w latach 1598-1650 lekarz cesarza rzymsko-niemieckiego Ferdynadna III.
Odkrycie to nastąpiło w 1640 roku - ponoć przypadkowo, dzięki nieporozumieniu: Augustini myślał zrazu, że kosodrzewina jest krzewem limby, której olej już od dawna był znanym lekiem ludowym. Kiedy się dowiedział, iż to całkiem inny gatunek drzewa, nazwał olej kosodrzewiny "Krummholzöl" czyli olej z z koślawego drzewa, i zasłynął jako wynalazca nowego leku. Jak każda nowość olej z koślawego drzewa, nazwany później balsamem, miał opinię cudownego panaceum - leku na wszystko! Czego to on nie leczył, stosowany zewnętrznie i do wewnątrz! Najbardziej jednak, co się od razu dało zauważyć, pomagał tym, których ręce i nogi powykręcane były przez choróbsko na podobieństwo kosodrzewinowych konarów. Olej ów zbierano na wiosnę z młodych pędów kosodrzewiny, posługując się specjalnymi ściągaczami albo ścinając same czubki pędów, miażdżąc je i wyciskając. Christian Augustini zdobył nie tylko sławę i pieniądze, ale też (...) za uleczenie cesarza został nobilitowany i otrzymał herb.
Górale nazywają kosodrzewinę kozodrzewiną.
[edytuj] limba
Limba nigdy nie była u nas drzewem pospolitym. Pewnie dlatego nie występuje ani w dawnych obrzędach rodzinnych, ani w zwyczajach rolniczych czy myśliwskich. Znajdujemy natomiast ślady, nikłe zresztą, w praktykach znachorskich, ale też nie w rodzimych, lecz przyniesionych do nas ze Słowacji przez tzw. olejkarzy. Ci olejkarze, wędrowni przekupnie słowaccy, szarlatani i łapikury, roznosili po całej Polsce, szczególnie po wsiach i dworach, różne medykamenty - "driakwie", czyli leki z wielu środków złożone, służące głównie jako odtrutki, tajemnicze zioła.
Rozprowadzali oni przede wszystkim wszelakie maści i olejki, wonne balsamy. Wśód tych ostatnich największe powodzenie miał arcyskuteczny "balsam karpatsky", wytłaczany z pędów i żywicy limby. Na co on nie działał! Goił rany nie tylko od postrzałów, skaleczeń czy oparzeń, ale nawet od ukąszenia żmii. Usuwał krosty (a "najwięcy z gęby"), likwidował dzioby po ospie, ścierał piegi i kurzajki, wklepany zaś w czoło, "rozum odnajdował, jeśli się komu nieszczęśnie zawieruszył". Co zuchwalsi olejkarze, trudniący się głównie praktykami magicznymi, sprzedawali jeszcze dwa produkty limbowe: księżom żywicę o pięknej, przenikliwej woni do kadzideł, hultajom - popiół z limbowej kory. Popiół rozpuszczony w winie i wypity rano na czczo, na pusty żołądek, rozwiązywał język nawet najtwardszym niemotom, zaostrzał dowcip (tak zwano kiedyś rozum, inteligencję), czynił człowieka ostrożniejszym na podstępy oszustów, natomiast wypity przed legnięciem w pościeli - dodawał miłosnego wigoru.
Drewno ma swój specyficzny zapach. Kiedyś, gdy skupiska limbowe nie były jeszcze tak niemiłosiernie przetrzebione jak dzisiaj, rękodzielnicy góralscy robili z limby skrzynie do przechowywania wełnianej przyodziewy świątecznej. Cucha z białego sukna domowej roboty, portki z wyszywanymi parzencicami, różne zapaski i chusty były w takiej skrzyni całkowicie zabezpieczone przed molami.
Limba w dawnych czasach, jeszcze w XVI i XVII wieku, nazywała się poprawnie linba...
[edytuj] Sosna kalabryjska
Grzegorz Kwiatkowski, Ogień a ekologiczne przystosowania Pinus brutia i Cedrus libani do odnowienia, Sylwan, nr 4, 1996
P.brutia jest gatunkiem doskonale przystosowanym do pożarów (za: Eron Z. : Fire-Soil-Plant relationship in Pinus brutica forest ecosystem. Ministry of Agriculture Forestry and Rual Affairs, FAO. Ankara, 1987.). Buduje ona grubą korowinę, zabezpieczającą kambium przed wysoką temperaturą. Już 10-letnie drzewa wytwarzająkorę na tyle grubą, że chroni je ona przed przyziemnymi pożarami. O przystosowaniu tego gatunku świadczy produkcja i dystrybucja nasion, sosna rozpoczyna owocowanie już w wieku 4-7 lat i owocuje co roku. Nasiona dojrzewają w marcu, przed okresem zagrożenia pożarowego, który przypada od czerwca do października. Prawie równocześnie z dojrzewaniem nasion następuje opad suchych igieł. Przykrywają one opadłe nasiona kilkucentymetrową warstwą. Opadłe igliwie w suchym klimacie rozkłada się powoli obniżając pH gleby a tym samym hamując kiełkowanie nasion. (...) Na powierzchni wypalonej otwartej i pod osłoną boczną, obserwuje się kilkunastokrotnie większą liczbę nalotów w kilka lat po wypaleniu w porównaniu do powierzchni niewypalonej. Wypalanie wzbogaca glebę w potas i fosfor pochodzący z popiołu. (Młode sosny rosną szybciej).
[edytuj] Żywicowanie
Najważniejsze daty i zdarzenia w pozyskaniu żywicy z drzew rodzaju Pinus w Świecie i w Polsce. (Lidia Antkowiak: Żywicowanie, Wydawnictwo AR w Poznaniu, Poznań 1996, ISBN 83-7160-029-1 (wybrane)
- 2 tys lat wstecz - datowanie pierwszych śladów żywicowania na terenie Francji ([art na fr wiki])
- XVI albo XVII W USA początek Żywicowania zainspirowany prze z Francuzów
- XVIII (1780) nieudane próby Żywicowania w Anglii (wg wzorów Amerykańskich)
- XVIII W Rosji początek "osmołopodsoczki" (zeskrobywanie żywicy)
1880 W Rosji udowodnienie możliwości żywicowania przez Fławickiego i Szkatiełowa
- 1895 r. - pierwsze badania teoretyczne nad żywicowaniem na ziemiach polskich prowadzi rosyjski uczony W.W. Szkatiełow (w lasach w Rudzie pod Puławami)
- 1905 r. Badania nad żywicowaniem prowadzi Szacki w majątku Ostrowy- Zagórze (Nadleśnictwo Grodzisk)
- 1907 r. Chemik J.Berlinerblau wygłosił w Polsce referat, w którym zwrócił uwagę na możliwość żywicowania sosny w Polsce.
- 1908 r. Pierwsze praktyczne próby żywicowania w lasach Księstwa Łowickiego przeprowadził L.L.Wołkow.
- 1916-1917 Józef Miłobędzki rozwija żywicowanie w polskich lasach prywatnych
- 1918-1919 - Początek żywicowania gospodarczego na dużą skalę w Niemczech
- 1919 Pierwsze próby żywicowania w Rosji
- 1919 powstaje spółka "Żywica Polska", spółka zakłada destylarnię w Chociwie
- 1920 W ZSRR początek żywicowania gospodarczego. A. Kalninš publikuje w języku łotewskim pierwszą wzmiankę na temat żywicowania chemicznego
- 1926 w ZSRR powstaje pierwsza fabryka destylacji żywicy
- 1930 W USA rozpoczyna się budowa przemysłu ekstrakcji żywicy z karpiny
- 1931 W Polsce uruchomiona zostaje destylarnia w Zagórzu pod Częstochową,
- 1933 W NIemczech rozpoczynają się badania nad stymulatorami.
- 1936 W USA Palkin rozpoczął badania nad stymulowanym żywicowaniem,
- 1937 W Polsce uruchomiono destylarnię w Garbatce pod Radomiem, Rozpoczęto badania przerobu karpiny,
- 1938 W Polsce F. Jezierski wydaje podręcznik na temat żywicowania.
- 1940 W Chinach pozyskiwanie żywicy przestarzałą metodą
- 1939-1940 W Polsce pierwsze próby stosowania kwasów nieorganicznych
- 1943 W USA żywicuje się z zastosowaniem kwasów nieorganicznych na skalę przemysłową
- 1945 W Polsce wznowienie żywicowania po II wojnie światowej
- 1953-1955 W ZSRR początek wykorzystania pasty kwasu siarkowego
- 1956 W Chinach stosowanie nowoczesnych metod i pozyskanie dużej masy żywicy.
- (..)ewaluacja wykorzystania kwasu siarkowego, wywaru pospirytusowego i ekstraktu drożdżowego
- 1959 20 % spał z zastosowaniem kwasu siarkowego,
- 1961-1963 30% jw
- 1963 wycofano kwas siarkowy
- 1966-1967 - próby z wywarem pospirytusowym
- 1971 wywar pospirytusowy wprowadzony na skalę przemysłową, pierwsze próby stosowania ekstraktu drożdżowego
- 1973 ekstrakt drożdżowy wprowadzony na skalę przemysłową, 37,4% spał z wykorzystaniem drożdży i wywaru,
- 1974 80% spał z zastosowaniem ekstraktu drożdżowego
- 1974-1979 badanie wpływu drożdży paszowych na wydajność żywicy
- 1979 W Polsce koniec produkcji ekstraktu drożdżowego
- 1980 początek żywicowania w Brazylii
- 1980 W Polsce wprowadzono na skalę przemysłową drożdże paszowe
- 1993 Ostatni rok pozyskiwania żywicy w Polsce
- 1995 We Francji i USA, pozyskuje się niewielkie ilości żywicy. W krajach europejskich pozyskuje się jedynie w Portugalii większą ilość żywicy. Z pozostałych krajów europejskich liczą się jedynie niektóre kraje należące do byłego ZSRR. W świecie ważną rolę producenta żywicy i eksportera kalafonii pełnią Chiny.
[edytuj] W świecie żywicowane są:
Sosna długoigielna, Sosna żółta, Pinus merkussi Jungh.et de Vries, Pinus massoniana Sieb et Zucc, Pinus roxburghii Sarg, Pinus caribaea, Pinus cubensis, Pinus tropicalis, Pinus maestrensis, Pinus khasya. Istnieje pogląd, że wydajność wydzielania żywicy jest tym większa im dłuższa jest igła sosny.
[edytuj] zerknąć dodatkowo
Ostalski R.: Żywicowanie - czy tylko historia?. Głos Lasu 1997 R.28 nr 2 s. 10-12. il. /Sygn. 6-1635/.
Las Polski 19/2006
[edytuj] Bursztyn
napisać wreszcie jak to jest z bursztynem, wg najnowszych badań, bo sosna bursztynowa straszy.
[edytuj] Inne
Herby innych iglastych:
- Powiat Ebersberg, Niemcy - jodła
- Powiat Pinneberg, Niemcy - jodła
