Matthias Grünewald

Z Wikipedii

Święty Jan Ewangelista (wcześniej uważany za autoportret artysty) 1512-14

Matthias Grünewald, właśc. Mathis Gothard-Neithard (ur. ok. 1480 w Würzburgu, zm. 31 sierpnia 1528 w Halle), niemiecki malarz, architekt i inżynier (budowniczy urządzeń wodnych).

Niewiele wiadomo o jego pochodzeniu i dzieciństwie. Od 1500 roku mieszkał w Saligenstad nad Menem. Wiadomo, iż od 1504 roku pracował jako malarz dla dostojników kościelnych z Aschaffenburga. Dla mogunckiego arcybiskupa Ulricha von Gemmingen przebudował rezydencję w tym mieście 1508. Pracował także jako malarz przy ołtarzu frankfurckiego klasztoru Dominikanów. Namalowane wówczas Przemienienie na Górze Tabor znamy tylko z rysunków, (tablica ołtarzowa zaginęła). W roku 1512- Grünewald rozpoczyna pracę nad najważniejszym dziełem malarskim swojego życia; Ołtarzem kościoła w Isenheim. Był to kościół klasztoru Antonitów, zajmujących się pielęgnowaniem chorych. Praca ta zajęła mu cztery lata. Od 1514 roku przebywał na dworze Albrechta Hohenzollerna von Brandenburg, księcia-elektora i arcybiskupa Magdeburga i Moguncji, (który był jednym z najpotężniejszych ludzi epoki). Na dworze księcia zajmował wysoką pozycję. W roku 1517 namalował obraz Przyjęcie świętego Maurycego przez świętego Erazma. Było to zlecenie Albrechta von Brandenburg; obraz miał ozdobić kościół kolegiacki w Halle. Święty Erazm miał na obrazie rysy fundatora dzieła. W 1519 namalował Madonnę ze Stuppach środkową tablicę Ołtarza Matki Boskiej Śnieżnej z kolegiaty w Aschaffenburgu. Kolejne ważne dzieło Grünewalda to Ukrzyżowanie, część Ołtarza z Tauberbischofsheim, powstałe w latach 1523-1524.

Ołtarz z Isenheim (widok pierwszy), ok. 1515, olej na desce lipowej, część środkowa: Ukrzyżowanie 269 x 307 cm, skrzydła boczne 232 x 76,5 cm, skrzydło lewe: Święty Antoni, skrzydło prawe: Święty Sebastian, Musée d'Unterlinden, Colmar.

Grünewald w swoim malarstwie rozwijał tradycje średniowieczne, którym nadał najbardziej ekspresjonistyczny charakter - jak na owe czasy. Zlekceważył nowatorski wówczas Renesans i jego staranie o anatomiczną poprawność, charakterystyczną w Niemczech np dla Dürera. Grünewald był zwolennikiem Lutra i był wrażliwy na ludzkie cierpienie. Widać to w jego obrazach; postacie ludzkie przepełnione są cierpieniem, a cierpienie Jezusa pokazane jest niemal dosłownie, poprzez szaro-zielony kolor ciała pokrytego bolesnymi krwisto-fioletowymi ranami powstałymi w trakcie biczowania i drogi krzyżowej. (Jak różna jest to tradycja widać choćby w porównaniu do Caravaggia, na obrazie którego Jezus nawet po biczowaniu jest bez skazy). Postać Jezusa to u Grünewalda postać chłopska, rysy twarzy także. "Nigdy żadnego człowieka nie przestawiono tak okropnie i brzydko" mawiali krytycy. Jednak to przedstawienie oddawało rzeczywistość; tę biblijną i tę współczesną Grünewaldowi: cierpienie ludu.

Ołtarz z Isenheim (widok drugi), skrzydło lewe: Zwiastowanie, 269 x 141, część środkowa: Narodziny dzieciątka Jezus z koncertem Aniołów, 265 x 304, skrzydło prawe: Zmartwychwstanie Jezusa269 x 141 cm

Rok 1525 to przełom w Niemczech i życiu malarza. Wojny chłopskie wywołane nastrojami rewolucyjnymi, jakie niosła ze sobą reformacja, zmieniły życie Grünewalda. Był on znany jako zwolennik Lutra i po rozruchach musiał się ukrywać. Nie wiadomo, czy odgrywał aktywną rolę w czasie zamieszek w Moguncji, ale chłopskie sztandary z Jezusem powiewały nad rezydencją w Aschaffenburgu. Luter natomiast wyklął zbuntowanych chłopów i odciął się od chłopskich powstań, chociaż odbywały się one pod hasłem: "Sprawiedliwość Boża i Ewangelia" Powstania te zostały krwawo stłumione, przywódcy torturowani i ćwiartowani a sympatycy powstańców pozbawiani stanowisk lub likwidowani.

W roku 1526 Grünewald dostał ostatnią zapłatę z książęcego skarbca. Wyjechał do Frankfurtu nad Menem, gdzie pracował prawdopodobnie jako mydlarz i handlarz farb, a później w Halle jako inżynier przy budowie młynów wodnych. W lecie 1527 roku sporządził testament. Przekazał opiekę nad swoim pięcioletnim adoptowanym synem Endresem i pięć skrzyń swojego majątku Hansowi von Saarbücken. 1 września 1528 roku rada miasta Halle dostała wiadomość o śmierci Grünewalda. W skrzyniach, oprócz dworskich ubrań, narzędzi i farb znaleziono 12 artykułów o bitwach chłopskich, 27 kazań Marcina Lutra i jego Nowy Testament (wydany w języku niemieckim).

Ołtarz z Isenheim (fragment widoku trzeciego; bez części środkowej, rzeźbionej w drewnie lipowym), skrzydło lewe: Wizyta Świętego Antoniego u Świętego Pawła, 265 x 141, skrzydło prawe: Kuszenie Świętego Antoniego, 165 x 141 cm

Kuszenie św. Antoniego, prawe skrzydło Ołtarza z Isenheim, 1512-16

Trójjednia zła,
(The Triple Face). 1525.
Kreda na papierze, 272 x 199 mm,
Staatliche Museen, Berlin

Oprócz ołtarzy Grünewalda dobrze znany jest także jego jeden, mały rysunek Trójjednia zła. Badacze traktują ten rysunek jako wyraz napiętnowania fanatyzmu, głupoty i brutalności. Matthias Grünewald jeden z najwybitniejszych artystów niemieckich, prekursor ekspresjonizmu, wizjoner obdarzony niezwykłym talentem, najprawdopodobniej padł ofiarą religijnych prześladowań i restrykcji po chłopskich powstaniach.

Dzieło Matthiasa Grünewalda jest wciąż żywe i nadal inspiruje artystów. Współczesny amerykański rzeźbiarz Tom Morandi wykonał rzeżbę z brązu: California Crucifixion according to Grünewald, Muzeum Sztuki Współczesnej w Dunkierce, (Francja).

Obok Albrechta Dürera najwybitniejszy malarz niemiecki początków renesansu. Obaj umarli w tym samym roku.

[edytuj] Najważniejsze dzieła

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Matthias Grünewald

• Przemienienie na Górze Tabor (zachowały się tylko rysunki) ~1511
• Ołtarz z Isenheim 1512-1515
• Przyjęcie świętego Maurycego przez świętego Erazma 1517
• Madonna ze Stuppach 1517-1519
• Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa z Ołtarza z Tauberbischofsheim 1523-1524
• Trójjednia zła, rysunek 1525