Kolumban Młodszy

Z Wikipedii

Kolumban Młodszy (ur. 540^[1] roku w irlandzkiej prowincji Leinster, zm. 23 listopada 615^[2] roku we włoskim Bobbio), opat, misjonarz, uznawany przez Kościół katolicki świętym, choć nie miał formalnej kanonizacji. Jeden z pomniejszych patronów Irlandii. Zapoczątkował działalność misyjną Kościoła iryjskiego w Europie. Kodyfikator prawa klasztornego iryjskiego.

Znany głównie pod łacińskim imieniem Columbanus wytworzonym z celtyckiego Koloman (znaczy Pustelnik) i skojarzenia z nim łacińskiego Columba, czyli Gołębica. Paradoksalnie - choć wywody są różne - w polskiej wersji językowej imię Kolumbana Młodszego brzmi identycznie jak innego świętego - Kolumbana Starszego. Dlatego jeden jest "młody" a drugi "stary". Analogicznie zwie się Młodszego Kolumban z Luxeuil/Bobbio gdy Starszy jest Kolumbanem z Iony. Jest to praktyka stosowana chyba wyłącznie w polskich opracowaniach.

Kolumban pochodził z rodziny o niskim statusie społecznym. Pod wpływem pewnej pustelniczki postanowił poświęcić życie dość popularnej wtedy praktyce pielgrzymowania z miłości do Chrystusa (peregrinatio pro Christi amore)^[3]. Opuścił rodzinę (matka miała się rzucić przed nim byle by tylko został) i udał się na nauki. Przez pewien czas studiował Pismo Święte pod okiem Sinilisa na Cleenish Island skąd udał się do klasztoru w Bangor, w którym przewodził święty Comgall, założyciel tegoż klasztoru (zm. 601/602). Tamże Kolumban, gdy otrzymał święcenia został przełożonym szkoły klasztornej. Powstały też wtedy jego pierwsze pisma jak: komentarz do Księgi Psalmów (zaginiony), a także (jak się przypuszcza) reguła zakonna^[4] i księga pokutna, zbiory bardzo surowych przepisów/kar dla mnichów.

Za zgodą świętego Comgalla opuścił Irlandię około 591^[5] roku wraz z 12 towarzyszami i udał się do Galii. Przybywszy na kontynent, nawiązał kontakty z władcami Burgundii i Austrazji, Guntramem (zm. 593) i Childebertem II (zm.595), od których uzyskał prawo stworzenia klasztorów w Luxeuil i Annegray w Wogezach na modłę iroszkocką. Wkrótce oba klasztory przeszły pod panowanie Childeberta II (który po 593 przejął królestwo Guntrama) a Annegray zostało przyłączone do Burgundii. Nowo powstała organizacja misyjna niezabardzo odpowiadała miejscowej hierarchii kościelnej ponieważ iryjczycy cieszyli się dużą niezależnością od jej struktur. Władzom królewskim chcącym osłabienia miejscowych biskupów było to na rękę.

W tym czasie klasztory Kolumbana, choć wsparte przez władzę, cierpiały niedostatki w zaopatrzeniu. Jedno ze zdarzeń doskonale obrazuje jak ważne było w życiu zakonu piwo, w którego sprawach miała działać nawet opatrzność boska. Wedle żywotów Kolumbana jeden z mnichów miał zapomnieć o tym, że zostawił otwarty szpunt nad kuflem w piwnicy ponieważ w czasie tej czynności wezwał go opat (czyli Kolumban). Jednakże opatrzność nie pozwoliła piwu się rozlać tworząc nad kuflem gigantyczną koronę z piany i dzięki temu ratując mnicha przed karą za marnotrawstwo. Egzystencja klasztorna jednak przebiegała bez większych problemów a znaczenie Kolumbana wzrastało z każdym rokiem.

Jednak przyszły dla Kolumbana czasy trudniejsze, których - nota bene - sam był autorem poprzez swoją zawziętość i upór. Możemy to zauważyć na przykładzie ustalania daty Świąt Wielkanocy (iryjski system różnił się od rzymskiego) czego dowodem są listy świętego do papieży Grzegorza I i Bonifacego IV a także surowość przepisów jego reguł^[4]. Poparcie królewskie stracił Kolumban z powodu odmowy błogosławieństw dla synów Teodoryka II (następcy Childeberta II w Burgundii) pochodzących z nieprawego łoża^[6]. W 610 roku król zdecydował o deportacji świętego z powrotem do Irlandii. Kolumban uciekł jednak straży w czasie wykonywania wyroku (dokonał cudu) i udał się do Neustrii na dwór Chlotara II, któremu przepowiedział zjednoczenie w jego ręku państwa frankijskiego w 613 roku^[7]. Stamtąd udał się do Bregencji nad Jeziorem Bodeńskim gdzie, pod opieką króla Austrazji, Teudeberta II (także syna Childeberta II), ewangelizował Alemanów. Źródła mówią, że miał także rozmyślać o misji wśród Słowian. Z okresem alemańskim wiążą się też cuda. Warta wspomnienia jest opowieść o tym jak święty napotkał pogańskie zgromadzenie, na którym tańczono wokół wielkiej beczki piwa. Beczka ta miała być darem dla boga Wodana. Kolumban usłyszawszy to, zdenerwował się i dmuchnął na beczkę roztrzaskując ją w ten sposób. Ludzie, którzy nie przestraszyli się "piwnego deszczu" mieli się nawrócić.

Gdy Teudebert II zmarł w 612 roku, Austrazję przejął Teodoryk II, wspomniany król Burgundii. Tak więc Kolumban pozostawił ewangelizację Alemanii świętemu Gallowi i udał się do Agilufa, ariańskiego króla Longobardii, który wziął go pod opiekę. W północnych Włoszech trwał wtedy konflikt religijny - ze świętym król wiązał nadzieje na uporządkowanie tego stanu. Król przejawiał także chęci zmiany wiary. Miejsce na Klasztor otrzymał Kolumban w Bobbio gdzie dopełnił swoich dni.

Misje kolumbańskie przyniosły do Europy iryjskie pismo i zachowane w Irlandii dzieła starożytne. Z misjami tymi wiązało się powstawanie skryptoriów i tym samym bibliotek - jak np. w Bobbio - słynących ze swych wielkich zbiorów. Zakładane także były w klasztorach szkoły. Typowo ascetyczny charakter monastyriów kolumbańskich trafiał do ówczesnego przekonania; reguły i księga pokutna autorstwa Kolumbana nie działały odstraszająco a raczej przyciągały nowych ludzi (tym samym denerwując biskupów); trafiały w ówczesne nurty. Jednakże po śmierci świętego kontrowersje co do iryjskiego spojrzenia na katolicyzm wzięły górę. Już w 623 poczęły się protesty mnichów i to w samym Luxeuil. Charakterystyczne, że były to protesty głównie mnichów pochodzenia galijskiego. Zaczęto więc regułę kolumbańską łagodzić (Donat z Besancon) aż w ogóle zniesiono ją w 817 na synodzie w Akwizgranie i wprowadzono do klasztorów kolumbańskich regułę świętego Benedykta. Samego Kolumbana uznano uczniem tegoż świętego (!).

Kult Kolumbana osiągnął spore znaczenie lokalne w średniowieczu i na początku czasów nowożytnych w rejonach przyległych do jego ostatniej fundacji w Bobbio. Zahamowanie rozwoju jego kultu łączy się z wprowadzeniem do klasztorów przezeń założonych reguły świętego Benedykta. Wzywany jest w razie potrzeby obrony przed powodziami i chorobami psychicznymi. Często przedstawiany jako opat z pastorałem, brodaty mnich z księga lub eremita z niedźwiedziem. Świętego wspominamy 23 listopada^[2].

Główne informacje na temat życia świętego zawarte są w jego żywocie autorstwa Jonasza z Bobbio, wydanym po polsku w 1995 w serii Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, w tomie 60. Obecne w tym wydaniu są też poematy, kazania i reguły autorstwa samego świętego (także po polsku). Tam też obszerne opracowanie zagadnienia. Poza tym marginalnie przydają się żywoty świętego Galla autorstwa Walafrida Strabo i Wettina z Reichenau.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Co do daty urodzin świętego Kolumbana istnieje wiele kontrowersji. Jonasz z Bobbio pisze, że Kolumban przybył do Galli w wieku 30 lat. Jednak istnieją rękopisy dzieła Jonasza mające w tym miejscu 20 zamiast 30. Sprawę tłumaczy się w taki sposób, że jak na irlandzkie warunki dwudziestolatek nie mógł zostać przełożonym szkoły klasztornej w Bangor. Poza tym z 30 wiąże się symbolika wieku chrystusowego a symbole w dziele Jonasza są niewątpliwie ważnym czynnikiem biografii. Dlatego też uważa się powszechnie że Kolumban w 591 roku, gdy przybywał do Galii<ref></ref>, miał 30 lat co daje mniej więcej pewny rok jego narodzin na 561. Jest jednak inny kłopot. W utworze przypisywanym świętemu Kolumbanowi, mianowicie poemacie Ad Fidolium, autor - czyli święty - określa się mianem człowieka osiemnastej olimpiady. Rozumiejąc olimpiadę jako okres czteroletni można ustalić wiek świętego na jakieś 68 do 72 lat. Teoria, która na tym dość wątpliwym źródle się wzoruje - uznając, że święty napisał to pod koniec życia - przenosi narodziny Kolumbana na około 543 rok. Ogólnie jednak uznaje się rok 561 za obowiązujący, dopóki autentyczność poematu nie zostanie potwierdzona.
2. ↑ ^{2,0 2,1} Jest to ogólnie przyjęta w nauce data wyliczana na podstawie informacji Jonasza z Bobbio (VIIII kalendas decembris: 23 XI) i Wettina z Reichenau (Kolumban zmarł w niedzielę). W 1969 została podjęta z tym poglądem polemika, która przesuwa śmierć świętego na 21 XI 616 powołując się na niepierwszej jakości źródło Martyrologium Hieronimi (23 XI był pogrzeb Kolumbana - musiał umrzeć wcześniej, poza tym że w niedzielę, a w 616 21 XI była niedziela).Istnieje także inny pogląd nie zmieniający roku ale wzorujący się na wyżej wymienionym źródle co do daty dniowej: wychodzi wtedy 21 XI 615 roku (śmierć w piątek, pogrzeb w niedzielę).
3. ↑ Pogląd powstały z teorii o trzech rodzajach męczeństwa za wiarę. W Irlandii nie bardzo możliwe było męczeństwo za wiarę w rozumieniu apostolskim. Także umartwianie ciała, choć w Irlandii praktykowano ascetyzm, nie było możliwe w takim charakterze jak w pustelniczym życiu na wschodzie. Irlandczycy wyteoretyzowali sobie więc właśnie taki rodzaj męczeństwa, nazywany w nauce peregrinatio pro Christi amore. Polegał on na przymusie nieustannej, wręcz gorączkowej pielgrzymki pozostawiając swoje życie w ręku bożym. Trzeba było także porzucić wszystko co bliskie i najlepiej udać się pomiędzy obcych.
4. ↑ ^{4,0 4,1} Kolumban stworzył dwie reguły: Regułę mnichów (Regula monachorum) i wykaz kar za przestępstwa klasztorne (Regula coenobialis). W nauce polskiej wydane z opracowaniem w 1980 w serii Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, Tom 26.**Pierwsza z nich podkreśla główne zasady życia mniszego. Są to: absolutne posłuszeństwo, indywidualne ubóstwo, czystość fizyczna i duchowa, pokora, umartwianie, milczenie, posty, dar rozeznania, postawa zachowania pokoju i zgody.**Druga reguluje kary w razie przewinięć co do pierwszej reguły. Stosuje karcer, post o chlebie i wodzie, chłostę nawet do 100 razów (jednorazowo 25). Najbardziej surowa była w sprawie nieposzanowania Eucharystii. Zalecała także częste wyznawanie grzechów.
5. ↑ Wynika to z jedynej niekwestionowanej daty w życiorysie świętego: decyzji deportacji Kolumbana z Galii w 610<ref></ref> (co, jak wiemy, się nie udało: święty jedynie opuścił Burgundię). Mianowicie Jonasz z Bobbio pisze, że w dwudziesty rok od przybycia do Galii Kolumban został skazany na wygnanie. Słowa hagiografa potwierdza sam święty w liście do biskupów galijskich, który na podstawie kryteriów wewnętrznych datowany jest na rok 603. Kolumban pisze tam: "tak jak mogłem to czynić dotąd pośród was przez lat dwanaście". Wskazywało by to na 591 jako datę przybycia do Frankonii. Jednak w innym miejscu Jonasz notuje, że w czasie przybycia Kolumbana do Galii w Burgundii i w Austrazji panował Sigibert I. Jest to ewidentna pomyłka, ponieważ owy król nigdy nie panował w Burgundii a poza tym zmarł w roku 575. Są jednak chronologie to przyjmujące i przesuwające datę przybycia Kolumbana do Galii nawet na 570 rok. Pomyłka hagiografa jest możliwa do wytłumaczenia poprzez osobę Guntrama, zmarłego w 593 króla burgundzkiego i tym samym poprzednika Childeberta II w Burgundii właśnie, w której to Kolumban założył swoją pierwszą ważną fundację w Luxeuil. Jonasz po prostu mógł otrzymać informację, że Kolumban założył klasztor w Galii jeszcze za jakiegoś poprzednika Childeberta i pomylić Guntrama z Sigibertem. Inne wyjaśnienia jak np. długi pobyt Kolumbana w Bretanii od około 570 do 591 są sprzeczne ze źródłami (np. jeżeli był w Bretanii to czemu Jonasz pisze, że przybył do Sigiberta. Jeżeli był u Sigiberta to czemu milczy o nim Grzegorz z Tours itd, itp.).
6. ↑ Zachowanie świętego jest tu nader nieprzystające do ówczesnej epoki. W tamtym czasie dla królów merowińskich - jak pisze Grzegorz z Tours - każdy syn, nawet jeśli był spłodzony z niezalegalizowanego związku, miał równe prawa dziedziczenia; był uznawany za "królewskiego". Dlatego też wywołała ta decyzja Kolumbana wielkie oburzenie władzy królewskiej.
7. ↑ Jonasz z Bobbio pisze:
   
   W czasie gdy mąż boży przebywał u Chlotara, powstał spór między Teudebertem [królem Austrazji] i Teodorykiem (...) obaj wysłali posłów do Chlotara, domagając się poparcia dla siebie w walce przeciw drugiemu. Chlotar opowiedział o tym świętemu Kolumbanowi i pytał go o radę (...) Mąż święty zaś napełniony proroczym duchem rzekł doń: "Nie idź za radą żadnego z nich, albowiem w czasie trzech lat królestwa obu przejdą pod twoje panowanie".
   
   Wiadomo, że Kolumban przebywał u Chlotara krótko: mniej więcej miesiąc (biograf świętego pisze: kilka dni). Skądinąd wiadomo także, że konflikt burgundzko-austrazyjski rozpoczął się w 610. Stąd właśnie - biorąc pod uwagę ową przepowiednię - uznaje się rok 610 za rok wypędzenia Kolumbana z królestwa Teodoryka II. Daty tej nikt nie kwestionuje.