Katana

Z Wikipedii

Katana z XVI lub XVII wieku

Katana (jap. 刀, Katana^?) – tradycyjny japoński miecz o długości głowni (jap. ながさ, nagasa^?) powyżej 60 cm, jednosiecznej, o kształcie lekko wygiętym do góry i zaokrąglonym lub ściętym sztychu. Jelec (jap. 鍔 lub 鐔, tsuba^?) tej broni ma kształt bogato zdobionej tarczki. Rękojeść (jap. 柄, tsuka^?) wykonana jest z wydrążonego drewna lub miedzi, z oplotem jedwabnym i elementami dekoracyjnymi.

[edytuj] Historia

Pierwsze miecze tego typu pojawiają się pod nazwą Kara-tachi już około 646 r. n.e. jako wersje rozwojowe importowanych chińskich mieczy ze stali. Zbliżone były kształtem, lecz nie posiadały jeszcze charakterystycznego zdobnictwa i jelca tarczkowego. Dopiero w okresie むろまち Muromachi (1392-1573) pojawia się miecz podobny do tradycyjnego かたな katana, zwany うちがたな uchigatana (w wolnym tłumaczeniu "miecz uderzeniowy"). Pod koniec tego okresu staje się on ulubioną bronią bojową samurajów. Istnieje jeszcze wiele innych wersji mieczy z tego okresu, ale różnice pomiędzy nimi są zazwyczaj kosmetyczne.

W okresie Edo - えど (1603-1868) następuje usystematyzowanie produkcji mieczy. Powstaje szereg praw regulujących sposoby noszenia i używania broni. Powstaje określenie daisho. Wyodrębniają się rodziny płatnerskie specjalizujące się w produkcji katana. To właśnie w tym okresie powstaje większość tradycyjnych nazw.

Różnice między mieczami たち tachi a katana wynikają przede wszystkim ze sposobu noszenia broni – tachi noszony był na dwóch rapciach あし ashi ostrą stroną głowni ku dołowi i używany w przypadku stosowania zbroi. Katana – noszona przy normalnym ubraniu, a zatem bez rapci, przetknięta przez pas (kakuobi) ostrą stroną głowni ku górze. Sposób noszenia wpłynął nie tylko na strój こしあれ (koshirae) a w szczególności na pochwę さや (saya), która w przypadku tachi miała specjalne dodatkowe pierścienie ale także na samo ostrze, które przy tachi było zwykle bardziej wygięte.

W pochwie mieczy mniej zamożni posiadali schowki na dodatkowe akcesoria: こづか kozuka, こがたな kogatana, こがい kogai, わりばし waribashi i うまばり umabari. Bardziej zamożni, mogący sobie pozwolić na krótszy miecz わきざし wakizashi lub sztylet たんと tanto, akcesoria te przechowywali przy nich. Krótszy miecz lub sztylet można było nosić zawsze ze sobą, a dłuższy zostawiało się w specjalnym miejscu przed wejściem do wnętrza domostwa.

Edykt Haito-rei z 1876 zabronił posiadania broni wszystkim Japończykom, z wyjątkiem wojska i policji. Umiejętności władania tą bronią zanikały i przekształciły się w szermierkę widowiskową けんど (kendo) oraz w szermierkę medytacyjną いあいじゆつ (iaijutsu). Do 1933 nie wytworzono żadnego tradycyjnego miecza katana. Miecze ぐんと gunto, używane przez wielu japońskich oficerów w czasie II wojny światowej były stylizowane właśnie na katana okresu Edo.

Przed II wojną światową wznowiono naukę szermierki bojowej w Akademii Wojskowej Toyama Ryu. Z niej to powstał nurt obecnie stosowanej szermierki bojowej ばとど (battodo) a z powiązania z iaijutsu powstało いあいど iaido.

Dzisiaj miecze japońskie dzieli się na stare – historyczne – kolekcjonerskie, na tworzone obecnie w Japonii zwane にほんと nihonto oraz na tworzone z zachowaniem wszelkich restrykcji technologicznych poza granicą Japonii. Prócz tego oferuje się wiele replik i podróbek ze stali nierdzewnej oraz miecze wytwarzane innymi (bardziej zaawansowanymi) technologiami, które choć podobnie wyglądają nie są zaliczane do mieczy japońskich. Wytwarzanie nowych mieczy w Japonii jest obwarowane narzuconym przez rząd limitem rocznym.

W Japonii obowiązuje również nakaz niszczenia mieczy ぐんと gunto, jako że ich produkcja miała charakter masowy, fabryczny, i nie spełniała standardów jakości przyjętych dla broni kutej ręcznie. Poza Japonią mieczy gunto jest jednak bardzo wiele, zwłaszcza w USA, przywiezionych po II wojnie światowej przez amerykańskich żołnierzy.

[edytuj] Proces wytwarzania

Ta sekcja wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w niej poprawić: Informacje o czasie wymaganym do wytworzenia broni.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Ostrze miecza wytwarzane było przez płatnerza (kaji) w ciągu wielu godzin, dni, a nawet miesięcy w skomplikowanym procesie, którego szczegółów mistrzowie płatnerscy okresu Edo strzegli jak oka w głowie. Obecnie proces ten jest poznany i wykorzystywany w tworzeniu nowych mieczy zarówno w Japonii jak i poza jej granicami. W najprostszym wypadku ze zwykłej gąski stali formowano długi pręt, który następnie przecinano, nakładano na siebie dwie połówki i sklepywano na powrót w pręt. Był on następnie wielokrotnie podgrzewany w palenisku lub piecu solnym a potem umieszczany w olejach o recepturze będącej tajemnicą kowala i stopniowo schładzany. Taki wielokrotny proces przecinania i sklepywania powodował, że ostrze miało konstrukcję laminatu (wielu warstw) stalowego co przyczyniało się do zwiększenia wytrzymałości bez utraty elastyczności. Charakterystyczny wygięty kształt ostrza spowodowany jest obróbką temperaturową w ostatniej fazie formowania głowni. Polega ona na zmianie czasu studzenia krawędzi ostrza (yakiba) w stosunku do reszty (ji-hada), przez co uzyskuje się różne twardości, odpowiednio około 60 HRC i 40 HRC.

Teraz surową klingę przejmował szlifierz (togishi) który ręcznie za pomocą zestawu kamieni wodnych modelował, ostrzył i w końcu polerował powierzchnię. W nowoczesnym lustrzanym stylu polerowania stosuje się jeszcze igły stalowe.

Ukończoną głownię umieszczano w tymczasowej rękojeści i wykonywano próbę cięcia. Wynik, wraz z potwierdzeniem miejscowego shoguna zapisywano na cienkiej kartce papieru ryżowego i umieszczano w rękojeści docelowej (tsuki). Jelec tarczowy (tsuba) był wytwarzany przez odrębnych rzemieślników i można go było wymieniać.

Ponieważ za właściwy miecz – duszę samuraja – uważano tylko klingę, mogła ona posiadać różne stroje (koshirae): domowy, podróżny, ceremonialny – zawsze składające się z pasujących stylem rękojeści, jelca, i pochwy (saya). Bardzo często stosowano też specjalny strój do przechowywania zwany shirasaya wykonywany z czystego drewna bez żadnych elementów ozdobnych lub z innego materiału.

Rękojeść użytkową wytwarzano z różnych rodzajów drewna. Dwa wyżłobione elementy boczne były owijane na mokro skórą (same) najczęściej z rekina, płaszczki lub raji. Po wyschnięciu taka konstrukcja stawała się nie do przełamania. Od strony wystającego ostrza zakładano metalowy lub rogowy pierścień wzmacniający (fuchi) z drugiej strony zakańczano takim samym kapturkiem (kashira). Powierzchnię pomiędzy pierścieniem a kapturkiem najczęściej pokrywano oplotami materiałowymi z bawełny lub jedwabiu (ito). Pod oplot wkładano zwykle dwa menuki, ozdoby które mogły albo zasłaniać otwory kołków mocujących klingę (mekugi) albo przez podniesienie oplotu wypełniać wnętrze trzymającej rękojeść dłoni. Miecz umieszczany był w drewnianej pochwie (saya) lakierowanej lub rzadziej oblekanej skórą.