James George Frazer

Z Wikipedii

Sir James George Frazer (ur. 1 stycznia 1854 w Glasgow w Szkocji, zm. 7 maja 1941) - szkocki antropolog społeczny, filolog i historyk religii. Wywarł znaczny wpływ na wczesne etapy współczesnych studiów nad mitologią i porównywaniem religii.

Spis treści 1 Życie 2 Dzieło 2.1 Frazerowski model ewolucyjny 2.1.1 Magiczny (mityczny) typ kultury 2.1.2 Religijny typ kultury 2.1.3 Naukowy (nowożytno-europejski) typ kultury 3 Dzieła 3.1 Polskie przekłady 4 Bibliografia 5 Przypisy

[edytuj] Życie

James Geogre Frazer urodził się w rodzinie zamożnego aptekarza Daniela Frazera w Glasgow, jako najstarsze z czworga dzieci. Jego rodzice byli gorliwymi członkami Gre Church of Scotland, radykalnej grupy religijnej, która w 1840 oderwała się od Church of Scotland.

Rozpoczął studia w bardzo wczesnym wieku 15 lat, gdyż już wtedy przejawiał znaczne zdolności intelektualne. Początkowo studiował w uniwersytecie w Glasgow, gdzie osiągał znakomite wyniki w nauce i obronił dyplom. Pisane przez niego w tym okresie pamiętniki (kontyniuowane do końca życia) zdradzają, że już wtedy zapałał wielką miłością do starożytności klasycznej, że już wtedy postrzegał świat jako system rządzony przez niezmienne prawa natury, i że boleśnie przeżył utratę dziecięcej wiary religijnej.

Przeniósł się do Anglii by kontynuować studia gdyż uważał, że chociaż studia w Glasgow bardziej poszerzają horyzonty intelektualne, studia w Anglii cechują się wyższym poziomem - podjął więc w 1874 naukę w Trinity College w Cambridge, gdzie obronił dyplom ze sztuki klasycznej. Dysertacja z 1879 o epistemologii platońskiej przyniosła mu członkostwo (fellowship) Trinity College.

Następnie studiował prawo w Middle Temple, jednak nigdy go nie praktykował. Do końca życia związany był z Trinity College, wyłączając lata 1907-1908, które spędził na Uniwersytecie Liverpoolskim. W 1914 nadano mu tytuł szlachecki.

Studia nad mitami i religią stały się jego obszarem zainteresowania. Wyłączając Włochy i Grecję Frazer nie podróżował zbyt dużo. Jego głównymi źródłami danych były starożytne historie przesyłane do misjonariuszy i urzędników Imperium Brytyjskiego na całym świecie. Jego zainteresowanie antropologią społeczną powstało po przeczytaniu Kultur Prymitywnych (E. B. Tylor Primitive Culture, 1871). Zachęcił go do tego także jego przyjaciel, William Robertson Smith, który szukał powiązań pomiędzy Starym Testamentem a wczesnym folklorem hebrajskim.

Frazer studiował religie jako fenomen kulturalny, nie stosował zaś podejścia teologicznego. Jako pierwszy opisał powiązania pomiędzy mitami a rytuałami. Jego teorie totemizmu wyparte zostały przez te stworzone przez Claude Lévi-Straussa.

Złota Gałąź (The Golden Bough), najbardziej znana z jego prac, studium starożytnych kultów, rytuałów i mitów, oraz ich powiązań ze wczesnym chrześcijaństwem wciąż jest źródłem ważnych informacji dla antropologów. Jej pierwsza edycja opublikowana została w 1890, zaś trzecia ukończona została w 1915 i zawierała 12 tomów, z dodatkowym tomem 13 wydanym w 1936.

[edytuj] Dzieło

[edytuj] Frazerowski model ewolucyjny

Model ewolucji kulturowej ludzkości autorstwa Frazera opiera się w znacznej mierze na wcześniejszych modelach stworzonych przez Johna Lubbocka, Edwarda Burnetta Tylora i przede wszystkim Lewisa Henrego Morgana. Składa się on z trzech stadiów ewolucyjnych, przy czym każde stadium charakteryzuje się osobliwym sytemem wierzeń i odpowiadającym mu poziomem cywilizacyjnym.

• Magia - dzikość (magiczny typ kultury)
• Religia - barbarzyństwo (religijny typ kultury)
• Nauka - cywilizacja (naukowy typ kultury, nowożytno-europejski typ kultury)

Frazer - podobnie jak John Lubbock - twierdził, że zanim pojawiła się magia u ludzi występował pierwotny, "pozwierzęcy" ateizm. Ateizm ponownie miał się pojawić dopiero wraz z narodzinami kultury typu naukowego. Frazer nie traktuje religii jako "błędu w rozwoju ludzkości" (np. tak jak John Lubbock) ale jako jedno ze stadii rozwojowych, przez które musi przebrnąć każde ze społeczeństw na drodze swego rozwoju od magii do nauki. Frazer często zaznaczał, że nauka wcale nie musi być ostatnim z etapów ewolucji kulturowej ludzkości.

[edytuj] Magiczny (mityczny) typ kultury

Według Frazera, u zarania dziejów człowiek posiadał całkowicie błędną wiedzę dotyczącą przyczyn i zależności zjawisk zachodzących w przyrodzie . Filarem frazerowskiej teorii kultury magicznej jest definicja tzw. „magii sympatycznej.“ Główną cechą magii sympatycznej była wiara ludzi w pewne mistyczne relacje istniejące pomiędzy rzeczami a zjawiskami, nazywanych prawem ładu wewnętrznego. Magia sympatyczna "tłumaczy świat" na podstawie dwóch zasad. Pierwszą z tych zasad możemy określić mianem zasady podbieństwa czyli "magią homeopatyczną". Magia homeopatyczna występuje w chwili, kiedy ludzie wierzą, że "podobne powoduje i wytwarza podobne". Chęci zawładnięcia prawami przyrody przejawiają się w tym wypadku w ich naśladowaniu. U ludzi "dzikich", którzy praktykują ten rodzaj magii, spotykamy się m.in. z próbą przywołania deszczu za pośrednictwem wylewania wody na ziemię, z usiłowaniami, mającymi na celu osłabienie przeciwnika np. za pomocą niszczenia jego portretu. Drugą zasadę można nazwać prawem dotyku - „magią przenośną“. Zasada ta wynika z przekonania, że rzeczy, które wcześniej były już z sobą w kontakcie lub tworzyły całość, będą na siebie oddziałowywać również po ich rozdzieleniu (braku kontaktu fizycznego pomiędzy rzeczami), często niezależnie od odległości. Klasycznym przykładem wiary w magię przenośną jest m.in. próba zdobycia jakiejś części ciała przeciwnika (włosów, paznokci) lub jego ubrania i za ich pośrednictwem negatywnie wpływać na jego życie.^[1]

[edytuj] Religijny typ kultury

Narodziny religii, która z czasem wyparła magię, rozpoczynają wyższe stadium rozwojowe kultury. Według Frazera religia powstała w momencie, gdy człowiek stracił wiarę w zasady magii homeopatycznej i przenośniej i jednocześnie czuł, że nie jest w stanie zapanować nad przyrodą za pomocą własnych sił. Wiara w siły nadprzyrodzone, które miałyby panować nad wszechświatem skłoniła czarowników do specjalizacji na kapłanów religijnych. Ich domniemana możliwość kontaktowania się z siłami nadprzyrodzonymi umożliwiała im często zdobycie wielkiego prestiżu społecznego i mocy nad resztą ludzi. Ci najznaczniejsi stawali się często „królami boskimi“ a ich dusze były po śmierci czczone jako bóstwa. ^[2]

[edytuj] Naukowy (nowożytno-europejski) typ kultury

Osatnim i najwyższym stadium kultury ludzkiej jest nauka, która pod względem swych założeń ma więcej cech wspólnych z magią niż z religią. Ludzie w kulturze typu naukowego wierzą, podobnie jak w magicznym typie kultury, w możliwość panowania nad przyrodą za pomocą swych umiejętności technicznych bez potrzeby pozyskania przychylności (łaski) sił nadprzyrodzonych. W tym wypadku ich działania są oparte na znajomości "prawdziwych" związków przyczynowo-skutkowych i zasad fizyki.^[3]

[edytuj] Dzieła

• 1887 - Totemism.
• 1890 - The Golden Bough: a Study in Magic and Religion, wydanie I, 2 tomy (Londyn: Macmillan).
• 1897 - Descriptions of Greece, Pausanias (tłumaczenie i komentarze).
• 1900 - The Golden Bough..., wydanie II, 3 tomy (Londyn: Macmillan).
• 1906-1915 - The Golden Bough..., wydanie III, 12 tomów (Londyn: Macmillan). Do tego wydania załączono jako tom 13 suplement pdt. Aftermath (1936).
• 1909 - Psyche's Task.
• 1910 - Totemism and Exogamy.
• 1919 - Folk-Lore in the Old Testament: Studies in Comparative Religion, Legend and Law, 3 tomy.
• 1913-1924 - The Belief in Immorality and the Worship of the Dead, 3 tomy.
• 1921 - Apollodorus: the Library.
• 1926 - The Worship of Nature.
• 1927 - The Gorgon's Head and other Literary Pieces.
• 1927 - Man, God, and Immortality.
• 1927 - The Gorgon's Head and other Literary Pieces.
• 1929 - Fasti, Owidiusz (tłumaczenie).
• 1930 - The Growth of Plato's Ideal Theory.
• 1930 - Myths of the Origin of Fire.
• 1931 - Garnered Sheaves.
• 1933 - Condorcet on the Progress of the Human Mind.
• 1933-1936 - The Fear of the Dead in Primitive Religion.
• 1935 - Creation and Evolution in Primitive Cosmogonies, and Other Pieces.

[edytuj] Polskie przekłady

• Totemizm
• Złota Gałąż: Studium nad magią i religią

[edytuj] Bibliografia

• Buchowski, Michał: Zrozumieć innego. Antropologia racjonalności (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2004).
• Soukup, Václav: Dějiny antropologie (Encyklopedický přehled dějin fyzické antropologie, paleoantropologie, sociální a kulturní antropologie) (Praga: Karolinum, 2004).

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Soukup, Václav: Dějiny antropologie (Encyklopedický přehled dějin fyzické antropologie, paleoantropologie, sociální a kulturní antropologie) (Praga: Karolinum, 2004).
2. ↑ Soukup, Václav: Dějiny antropologie (Encyklopedický přehled dějin fyzické antropologie, paleoantropologie, sociální a kulturní antropologie) (Praga: Karolinum, 2004).
3. ↑ Soukup, Václav: Dějiny antropologie (Encyklopedický přehled dějin fyzické antropologie, paleoantropologie, sociální a kulturní antropologie) (Praga: Karolinum, 2004).