Henryk Arctowski

Z Wikipedii

Henryk Arctowski
Urodzony	15 lipca 1871 Warszawa
Zmarł	21 lutego 1958 Waszyngton

Znaczek Poczty Polskiej z 1986

Henryk Arctowski (ur. 15 lipca 1871 w Warszawie - zmarł 21 lutego 1958 w Waszyngtonie) - polski geograf, geofizyk, geolog, podróżnik, szeroko związany z badaniami krajów polarnych.

[edytuj] Życiorys

Był synem Karola Artzta. Ukończył gimnazjum dla chłopców w Inowrocławiu. Studiował nauki chemiczne, geologiczne i meteorologiczne w Liège, w Belgii, na Sorbonie we Francji, w Anglii i w Szwajcarii.

W 1895 Arctowski poznał belgijskiego podróżnika, Adriana de Gerlache de Gomery, przygotowującego Antarktyczną Wyprawę na statku Belgica i został wicedyrektorem Wyprawy ds. naukowych. W latach 1897–1899 brał udział w tej wyprawie do Antarktyki, m.in.wraz z Antonim Bolesławem Dobrowolskim i Roaldem Amundsenem. Podróżnicy po raz pierwszy zimowali wówczas w Antarktyce, na statku uwięzionym w lodach. Podczas dryfowania statku uzyskano cenne obserwacje morskich lodów oraz gór lodowych. Ponadto zebrano całoroczne obserwacje meteorologiczne. Wyprawę opisał de Gerlache w swojej książce "Piętnaście miesięcy na oceanie antarktycznym", polskie wydanie w tłumaczeniu Zofii Nałkowskiej

W latach 1903-1909 kierował stacją meteorologiczną Observatoire Royal de Belgique w Uccle w Belgii. Opracował wówczas obserwacje zebrane podczas wyprawy na Belgice. Ogłosił je w publikacjach Résultats de voyage de Belgica (1903-1913). Jeśli chodzi o badania geologiczne, to Arctowski rozwijał własną hipotezę, nazwaną „Antarktand”, o podobieństwie budowy geologicznej Południowych Andów (zwłaszcza Ziemi Ognistej) i Półwyspu Grahama na Antarktydzie.

W 1910 brał udział we francuskiej wyprawie na Spitsbergen i Lofoty na statku Ile-de-France, następnie przez kolejne osiem lat był kierownikiem działu przyrodniczego Nowojorskiej Biblioteki Publicznej. W 1918 opracował Raport o Polsce na konferencję pokojową w Wersalu.

W 1920 Arctowski powrócił do kraju, gdzie premier Ignacy Paderewski zaproponował mu stanowisko Ministra Edukacji. Przeważyła jednak chęć pracy naukowej i Arctowski został profesorem w Katedrze Geofizyki i Meteorologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, na którym w 1912 otrzymał tytuł Doktora honoris causa. Na tym stanowisku pracował w latach 1921–1939. W tym czasie opublikował wraz ze swym zespołem ponad 130 prac naukowych. W 1935 został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Podczas wybuchu II wojny światowej w 1939 Arctowski był w Stanach Zjednoczonych, w Waszyngtonie, na Kongresie Międzynarodowej Unii Geodezyjno-Geofizycznej, jako Prezydent Międzynarodowej Komisji Zmian Klimatycznych. Ponieważ powrót do Polski był niemożliwy, zaakceptował propozycję pracy w Smithsonian Institute w Waszyngtonie. Z tą instytucją był związany w latach 1939–1950. Zrezygnował z pracy w 1950 ze względu na zły stan zdrowia, kontynuując jednak swoje badania. Zmarł w Waszyngtonie w 1958.

[edytuj] Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano polską stację naukową w Antarktyce, na Wyspie Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów Południowych.
Góra Arctowskiego to szczyt wulkaniczny na Antarktydzie Zachodniej o wysokości 1408 m n.p.m., Półwysep Arctowskiego na zachodnim brzegu Półwyspu Antarktycznego (Wybrzeże Danco).
Na Spitsbergenie nadano nazwę Arctowskiego górze (Arctowskifjellet) i lodowcowi (Arctowskibreen).
W 1969 Amerykańska Akademia Nauk ustanowiła Medal Arctowskiego za badania fizyki Słońca i wzajemnych wpływów Słońca i Ziemi.