Z Wikipedii

Dagome iudex to pierwsze słowa jednego z najbardziej znanych a zarazem enigmatycznych tekstów łacińskich dotyczących wczesnej historii Polski. Tekst ten powszechnie uważa się za regest dokumentu, którego wystawcą był Mieszko I - pierwszy źródłowo potwierdzony władca polski. Sam dokument sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie (możliwe jest również, że powstał w Kwedlinburgu lub w Rzymie) pomiędzy 990 a 992 roku.

Spis treści 1 Kopie regestu 1.1 Najważniejsze kopie 1.2 Różnice pomiędzy kopiami 2 Regest 2.1 Transkrypcja 2.2 Przekład polski 2.3 Analiza treści 2.3.1 Papiez Jan XV 2.3.2 Wystawcy 2.3.2.1 Najważniejsze tezy nt. imienia Dagome/Dagone 2.3.2.2 Bolesław Chrobry 2.3.3 Wstawka o Sardyńczykach 2.4 Punkty odniesienia, przy pomocy których można nakreślić granicę państwa Mieszka I 2.5 Bibliografia 2.6 Linki zewnętrzne 2.7 Przypisy

[edytuj] Kopie regestu

Do naszych czasów zachowało się kilka kopii tegoż regestu. Co jednak należy nadmienić, powstały one w oparciu o inny odpis, zawarty w kodeksie pt. Collectio canonum autorstwa kardynała Deusdedita^[1], którego spisanie datuje się na około 1087 rok. Odpis ten z całym prawdopodobieństwem za podstawę miał oryginalny dokument Mieszka I. Dzieło kardynała nie dotrwało jednak do dnia dziesiejszego i to prawdopodobnie w obu egzemplarzach (tzw. brudnopis i czystopis; na tej teorii będzie bazował artykuł^[2]). Dlatego też jesteśmy zmuszeni korzystać z kopii.

[edytuj] Najważniejsze kopie

• Tzw. Kodeks Watykański Starszy (Biblioteca Vaticana, Cod. Vat. Lat. 3833, f. 87), jak się przypuszcza, powstały w oparciu o czystopis Collectio Canonum. Najstarsza ze znanych kopii: datuje się ją na lata 1099 - 1118.
• Tzw. Kodeks z Cambrai (Cambrai, Bibliotheque Municipale, Ms Lat. 554, f.121^v), powstały w połowie XII wieku. Zawiera dzieło kanonika Benedykta pt. Liber Politicus (spisane w latach 1140 - 1143, nie zachowane w oryginale), w którym ów kanonik kompiluje niektóre teksty kardynała Deusdedita. Wedle przypuszczeń, owe dzieło za podstawę miało brudnopis Collectio Canonum.
• Tzw. Kodeks Ottoboniański (Biblioteca Vaticana, Cod. Ottob. Lat. 3057, f. 131), powstały około 1185 roku, w którym zawarte są tzw. Gesta Albini autorstwa diakona Albinusa, biskupa Albano (†1198). Tenże diakon kompiluje w swym dziele Liber Politicus benedykta (bezpeśrednio)^[3].

[edytuj] Różnice pomiędzy kopiami

Najważniejsza różnica pomiędzy kopiami interesującego nas tekstu uwypukla się w rozbierznościach pomiędzy zapisanymi w nich nazwami własnymi. Najbardziej widoczne są awersje w przypadku Dagome i Schinesghe oraz wtrącenia nt. sardyńczyków. W kopiach powstałych w oparciu o hipotetyczny czystopis Deusdedita występują one tak jak wyżej, natomiast w kopiach sporządzonych na podstawie hipotetycznego brudnopisu Collectio wtrącenie o sardyńczykach w ogóle nie występuje, a tam gdzie winien być Dagome jest Dagone. Nazwa Shinesghe przeistacza się w rózne formy o czym niżej.

[edytuj] Regest

Na podstawie porównania istniejących kopii wydzielić można najbardziej prawdopodobną postać jaką posiadał regest zapisany przez Deusdedita:

[edytuj] Transkrypcja

Item in alio tomo sub Johanne XV papa Dagome [lub Dagone] iudex et Ote senatrix et filii eorum Misica et Lambertus [nescio cuius gentis homines, puto autem Sardos fuisse, quoniam ipsi a quattour iudicibus reguntur] leguntur betao Petro contulisse unam civitatem in integro [lub integrum] que vocatur Schignesne [lub Schinesne] cum omnibus suis pertinentiis infra hoc affines sicuti incipit a primo latere longum mare fine Pruzze usuque in locum qui dicitur Russe et fine Russe extendente usuqeu in Craccoa et ipsa Craccoa usuque ad flumen Oddera et exinde ducente iuxta flumen Oddera usuque in predictam civitatem Schignesne [lub Schinesne].

[edytuj] Przekład polski

Podobnie w innym tomie za Jana XV papieża czytamy, że Dagome, pan, i Ote, pani, i synowie ich Mieszko i Lambert [nie wiem jakiego plemienia to ludzie, mniemam zaś, że byli Sardyńczykami, ponieważ ci przez czterech sędziów są rządzeni] mieli nadać świętemu Piotrowi w całości jedno miasto [lub państwo], które zwie się Schignesne, z wszystkimi jego przyległościami w tych granicach tak jak się zaczyna długim morzem, stąd granicą Prus aż do miejsca, które się nazywa Ruś, a granicą Rusi ciągnąc aż do Krakowa, a od tegoż Krakowa aż do rzeki Odry prosto do miejsca, które zwie się Alemura, a od tejże Alemury aż po ziemię Milsko, a odgranicy Milska prosto pod Odrę i stąd prowadząc wzdłuż rzeki Odry aż do rzeczonego miasta [lub państwa] Schignesne.

[edytuj] Analiza treści

1. Dokument spłynął do papieskiej kancelarii w czasie trwania pontyfikatu Jana XV: ...in alio tomo sub Johanne XV papa...
2. dokument wystawiły cztery osoby: ...Dagome [lub Dagone] iudex et Ote senatrix et filii eorum Misicam et Lambertus...
3. Autor regestu domyśla się, że wystawcy dokumentu byli władcami Sardynii, równocześnie tłumacząc dlaczego: ...puto autem Sardos fuisse, quoniam ipsi a quattour iudicibus reguntur...
4. Czynność prawna podjęta przez dokument miała na celu "nadanie Św. Piotrowi" całego państwa/miasta zwącego się Schignesne oraz jego przyległości: ...betao Petro contulisse unam civitatem in integro que vocatur Schignesne [lub Schinesne] cum omnibus suis pertinentiis...
5. Położenie owego państwa/miasta Schignesne i jego przyległości.

[edytuj] Papiez Jan XV

Jan XV pełnił swój pontyfikat w latach 985 - 996. Nie zasłużył się niczym wybitnym pełniąc swoją posługę na tronie piotrowym. W pamięci pozostał jako przekupny i uprawiający nepotyzm biskup Rzymu. Poza tym niewątpliwie znajdował się pod przemożnym wpływem Kreskencjusza Młodszego, który stanowił podstawową siłę polityczną w Rzymie w owym czasie. Stąd wypada stwierdzić, że pontyfikat Jana XV był jednym z bardziej bezbarwnych okresów w dziejach papiestwa, w którym próżno szukać potwierdzenia o potędze biskupa rzymskiego, czy to duchowej, czy to politycznej^[4].

[edytuj] Wystawcy

Identyfikację tajemniczego Dagome/Dagone iudex jako Mieszka I zawdzięczamy pozostałym informacjom zawartym w regeście i w innych źródłach. Od Thietmara wiemy, że Mieszko około 980 roku poślubił córkę margrabiego Teodoryka Odę. Ponadto tenże Thietmar podaje imiona dzieci z tego związku, mianowicie Mieszka, Świętopełka oraz innego jeszcze syna NN (którego identyfikuje się z Lambertem). Z innych źródeł wiadomo nam jaki obaszar zajmowało w przybliżeniu państwo Mieszka. Odpowiada to mniej więcej granicom terytoriów, które wymienia regest. Wreszcie czas złożenia dokumentu w kancelarii papieskiej nie mógł wykraczać poza daty 985 - 996, które ustalone zostały już uprzednio przez ramy czasowe pontyfikatu Jana XV^[5].

Jedyną możliwością, która zezwalała by sądzić o kryciu się pod imeniem Dagome/Dagone innej osoby niżli Mieszko I, który zmarł 992 roku, jest brak wiadomości nt. zdarzeń dotyczących naszej historii zaszłych do czasu śmierci Jana XV w kwietniu 996 roku. Jednakże teza ta opiera sie wyłącznie na domysłach i nie może stanowić przeciwwagi dla stwierdzonych wyżej faktów.

[edytuj] Najważniejsze tezy nt. imienia Dagome/Dagone

Istnieją próby wyjaśnienia dlaczego Mieszko I w powyższym regeście występuje jako Dagome/Dagone. Najlepiej zbadane są kwestie dotyczące starszej lekcji: Dagome, zapisu imienia, które wymieniają kopie powstałe na podstawie hipotetycznego czystopisu Collectio Canonum (wariant Dagone do tej pory nie został gruntownie zbadany):

• Dagome jest drugim imieniem Mieszka I, które przyjął na chrzcie. Służyło mu ono nie jako do prezentacji na arenie międzynarodowej. Potwierdzenie tej tezy wypływa z poźniejszej historii Piastów, mianowicie: Mieszko Lambert, Kazimierz Karol, Władysław Herman itp. Warto tu też przytoczyć przykład władców Węgier tamtego czasu, którzy po przyjęciu katolicyzmu używali imion chrzestnych w dyplomacji.
• Dagome (wraz z "iudex") jest skruconą formą zapisu "Ego Mesco dux" (znaczy "Ja, książę Mieszko") co odpowiadałoby formułom typowym dla tego typu dokumentów. Ewentualnie skryba źle usłyszał lub zrozumiał dyktowane mu słowa.
• Dagome to pierwsze imię Mieszka, które miało świadczyć o jego skandynawskim pochodzeniu, a co za tym idzie, dowodzić uczestnictwa czynnika normańskiego w procesie tworzenia się państwa Polan.
• Dagome jest imieniem chrzestnym Mieszka I. Do tego jest skruceniem imiena Dagobert, co ma świadczyć o lotaryńskich wpływach w Gnieźnie (popularny był wtedy w Lotaryngii kult św. Dagoberta).

[edytuj] Bolesław Chrobry

Zastanawiająca jest nieobecność w dokumencie najstarszego syna Mieszka I. Tymbardziej, że ówczesny sposób dziedziczenia władzy wśród Piastów nie wydaje się być wyjątkowy na tle innych przykładów z ich późniejszej historii (każdy syn monarchy miał takie samo prawo do władzy i ziemi przez co państwo było zazwyczaj dzielone jeżeli potomków było więcej niż jeden). Istnieje kilka propozycji na wyjasnienie tej sprawy:

• Dagome iudex jest elementem próby dążącej do wydziedziczenia Bolesława i dlatego go nie wymienia. Za taką teorią przemawiają słowa Thietmara, który pisze "Mieszko... przeniósł się... do wiekuistej ojczyzny, pozostawiając swoje państwo do podziału między kilku książąt. Z lisią chytrością złączył je potem w jedną całość... Bolesław, wypędziwszy macochę i braci oraz oslepiwszy swoich zaufanych Odylena i Przybywoja".
• Bolesław został już wcześniej oddany pod opieke paipeską, stąd pozostaje niewymieniony. Potwierdza to napis na nagrobku Chrobrego, który informuje, że jego włosy obcięte w czasie postrzyżyn zostały przesłane przez Mieszka do Rzymu jako prośba o specjalne względy u papieża.
• Bolesław miał już wcześniej w posagu uzyskać od ojca Małopolskę

[edytuj] Wstawka o Sardyńczykach

Zdanie to wystepuje jedynie w kopiach, które miały powstać w oparciu o hipotetyczny czystopis Collectio. Do dziś trwa walka poglądów o to czy osąd ten pochodzi od samego Deusdedita czy jest tylko wtórnym dodatkiem. Tłumaczy sie go zazwyczaj jako:

• Ogólną dezorientację autora w opisywanych przez siebie wydarzeniach: miało mu chodzić wyłącznie o fakt zajścia. Zrozumiałe mają być wtedy pomyłki w tekście co do nazw własnych (komentarz odautorski).
• Próbę stworzenia i zarazem udokumentowania zależności królestwa Sardynii od papiestwa (obie możliwości ze wskazaniem na wtórność komentarza).

Jeśli Deusdedita zajmował wyłącznie wątek możliwości przyjmowania takiego rodzaju donacji przez papiestwo, który zawiera Dagome iudex, to wstawka taka nie miałaby racji bytu. Natomiast dowód na niekiepską orientację geograficzną Deusdedita mamy w innym miejscu . W przedmowie Collectio kardynał wyraźnie zaznacza: "Ową przysięgę znalazł pisarz tejże księgi w Saksoni, w klasztorze, który zwie się Luineburg" (mowa o przysiędze Ottona I, której tekst autor później cytuje. Luineburg to prawdopodobnie Lüneburg). Poświadczona tutaj eskapada Deusdedita zdaje sie wykluczać jego niewiedzę aż do tego stopnia aby mógł pomylić civitas Shignesne z królestwem Sardynii. Wypadało by wtedy stwierdzić, że wstawka o Sardyńczykach jest raczej wtórna a geneza jej kryje sie w drugim z podanych przypuszczeń.

[edytuj] Punkty odniesienia, przy pomocy których można nakreślić granicę państwa Mieszka I

• Schinesghe\Schniesghee\Schignesne\Schniesche\Schinesne\Schinesgne (Gniezno lub Szczecin jednakoż z dużym naciskiem na to pierwsze)
• Morze Bałtyckie prawdopodobnie na części gdańskiej (longum mare)
• Prusy (Bruzze\Pruzze\Przze\)
• Ruś (Russe\Russae\)
• Kraków (Craccoa\Raccoa\Graccoa\Cracoa)
• rzeka Odra (flumen Oddera\Oddere)
• Alemure (Ołomuniec Morawski lub Morawy lub Oława)
• Milze\Mulze - ziemia Milczan (plemię łużyckie z grodem Budziszynem); tzw. Milsko

[edytuj] Bibliografia

• B. Kürbis, Dagome iudex - studium krytyczne, [w:] Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia, t. II, Poznań 2002 (reprint), s. 362-423.
• H. Łowmiański, Początki Polski, t. V, Warszawa 1973, s. 595-605.
• G. Labuda, Studia nad początkami państwa polskiego, t. II, Warszawa 1988, s. 240-261.
• Szczegółowa bibliografia na pl.sci.historia

[edytuj] Linki zewnętrzne

Dagome iudex

Kategoria:Historia Polski Kategoria:Historiografia

de:Dagome Iudex en:Dagome iudex fr:Dagome Iudex

Przypisy